Martin Henze: Basha të përballet me sistemin belg të drejtësisë, Shqipëria duhet të vendosë, ose me BE ose me Vuçiç

256
Sigal

Intervistë me Martin Henze, eksperti gjerman i CDU-së.

Vetëm zëvendësimi i qeverisë Rama dhe partnerit të saj, kreut të opozitës Basha, mund të sigurojë një ndryshim real kahje në një demokraci në dekonsolidim si Shqipëria. BE-ja dhe SHBA-ja duhet të sinjalizojnë se sjellja e këtyre aktorëve është e papranueshme.

Situata politike në vend mori një tjetër goditje javën që lamë pas. Në qendër të debateve ishte vendimi i Gjykatës Kushtetuese për të legjitimuar zgjedhjet vendore të 30 qershorit.Për ekspertin gjerman të CDU-së, Martin Henze, një vendim i tillë është antikushtetues dhe i marrë nën presionin e Edi Ramës. Në intervistën e dhënë për “Shekulli”, Henze rendit arsyet që e bëjnë të parregullt këtë vendim. Sipas tij, ky vendim është shkelje e rëndë e kushtetueshmërisë së gjykatës.

Zoti Henze, Gjykata Kushtetuese shqiptare ka mbajtur qëndrim për zgjedhjet vendore 2019, zgjedhjet u zhvilluan më 30 qershor, pavarësisht kundërshtimeve të opozitës dhe shtyrjes së zgjedhjeve vendore me dekret të Presidentit Meta, çfarë mendoni për këtë?

Nga njëra anë, duhet të vërejmë, nëse shikojmë vetë zgjedhjet, se OSBE-ja i klasifikoi zgjedhjet lokale të 2019-ës si zgjedhje jodemokratike, vëzhguesit neutralë të zgjedhjeve mezi ishin në terren ose u frikësuan. Pra, nga njëra anë bëhet fjalë për një zgjedhje që nuk u zhvillua sipas standardeve demokratike dhe, nga ana tjetër, bëhet fjalë për çështjen kushtetuese nëse zgjedhjet e 30 qershorit 2019 ishin kushtetuese të lejueshme.

E drejtë, çfarë mendoni?

Kjo duhet të gjykohet nga Gjykata Kushtetuese, e cila është edhe pikëpamja e SHBA-së, BE-së dhe Komisionit të Venecias.

Po Gjykata Kushtetuese shqiptare?

Qeveria shqiptare e Ramës ka kërkuar që Gjykata Kushtetuese të mos autorizohet të shqyrtojë pretendimet për mënyrën e zhvillimit dhe/ose të zhvillimit të zgjedhjeve vendore.

Dhe?

Gjykata Kushtetuese Shqiptare është përgjigjur dhe ka deklaruar: dhe unë citoj: “Në bazë të sa më sipër, Gjykata vlerëson se çështja nuk është pjesë e juridiksionit kushtetues në lidhje me kërkesën e parë të mocionit në shqyrtim kushtetues. Gjykata ka ripërsëritur thelbin e kërkesës së qeverisë, kështu edhe në rastin e vendimit nr.36, datë 4.11.2021 (V-36/21) të Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë, në themel kërkesën e një bashkie për të njëjtën çështje, nëse e kuptova mirë, citoj nga dosja pyetjen e bashkisë: “Dekreti i Presidentit për caktimin e datës së zgjedhjeve dhe dekreti për anulimin e zgjedhjeve janë akt i karakterit të përgjithshëm apo akt kushtetues normative, ose një akt të vetëm administrativ nënligjor, zbatimi i të cilit në çdo rast mund të rrëzohet nga KQZ-ja, siç ka ndodhur, ose këto dekrete duhet të shqyrtohen vetëm nga Gjykata Kushtetuese në bazë të kërkesave të subjektit që kanë bërë pretendime sipas kritereve kushtetuese për ngritjen e kësaj gjykate”?

E saktë?

Jo, është një veprim antikushtetues i Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë, një shkelje e qartë e mandatit të saj kushtetues. Gjykata Kushtetuese është gardiane e Kushtetutës shqiptare dhe ka mandat të sqarojë çështje elementare dhe themelore kushtetuese. Ajo ka refuzuar ta bëjë këtë. Gjykata Kushtetuese është përkulur ndaj presionit të qeverisë Rama. Është gjithashtu e papranueshme përcjellja e pjesshme e këtyre pyetjeve në Komisionin e Venecias. Gjithashtu nuk është detyrë e Komisionit të Venecias të gjykojë çështjet kushtetuese në Shqipëri. Opinioni i Komisionit të Venecias ishte i para-programuar për shkak të pyetjeve shumë të kufizuara të ngritura nga Gjykata Kushtetuese shqiptare dhe mandatit shumë të kufizuar të Komisionit të Venecias. Përgjigjja ishte e pritshme dhe përgjigja u kërkua qëllimisht nga Gjykata Kushtetuese shqiptare dhe qeveria e saj, është e kotë, ky ishte qëllimi i procedurës. Në dhjetor 2021, në Shqipëri është shumë e qartë, reforma ligjore që është bërë që nga viti 2018 ka dështuar, madje edhe Gjykata Kushtetuese është nën kontrollin e plotë të autokracisë Rama. Gjyqtarët e gjykatave shqiptare nuk janë në gjendje t’u përgjigjen vetë pyetjeve përkatëse për shkak të situatës së kërcënimit fizik dhe psikologjik, nuk guxojnë. Nuk janë të vetë-mjaftueshëm, nuk ka pushtet të tretë, gjyqësori është jofunksional.

Si mund të të kuptoj?

Ekipi i ekspertëve të OSBE-së, ODIHR në raportin e tij përfundimtar për zgjedhjet lokale të 30 qershorit 2019 tha, dhe citoj: “Dekreti i Presidentit të Republikës për vendosjen e datës 13 tetor si datë të zgjedhjeve lokale nuk u publikua në Gazeta Zyrtare e Republikës së Shqipërisë, megjithëse publikimi i këtij akti të nxjerrë nga Presidenti i Republikës është i detyruar me ligj. Vetëm Gjykata Kushtetuese ka kompetencën të gjykojë kushtetutshmërinë e dekreteve të Presidentit të Republikës. Pasiguria është shtuar nga mosmarrëveshjet midis palëve të interesuara zgjedhore për ndarjen e përgjegjësive midis Gjykatës Kushtetuese, e cila është organi i vetëm i autorizuar vendos për kushtetutshmërinë e dekreteve presidenciale dhe Kolegjit Zgjedhor, i cili është i ngarkuar me mbikëqyrjen e legjitimitetit të procesit zgjedhor”. Bundestagu gjerman, më 26 shtator 2019, në rezolutën në mbështetje të hapjes së negociatave si një nga kushtet e vendimit për zgjedhjet vendore, theksoi pika 7 dhe mund të citoj: “7 – Vendimi i Shqipërisë. Gjykata Kushtetuese për ligjshmërinë e zgjedhjeve vendore të 30 qershorit 2019, nëse zgjedhjet duhet të përsëriten, ato duhet të zhvillohen në bazë të ligjit të ri zgjedhor”. Zëvendëssekretari amerikan i Shtetit, Mattheë Palmer, duke folur në emër të SHBA-së më 28 qershor 2019, tha për zgjedhjet lokale: “Pas zgjedhjeve do të ketë mundësi që Gjykata Kushtetuese të përdoret dhe është plotësisht e mundur, se gjykata do të vendosë që zgjedhjet të përsëriten, por këtë i takon gjykata dhe jo politikanët individualë”. Parlamenti Europian tha në rezolutën e datës 19 qershor 2020, në të cilën vendosi 12 nga 15 kushtet për hapjen e negociatave të anëtarësimit në BE për Shqipërinë: “12- Vendimi përfundimtar për ligjshmërinë e zgjedhjeve bashkiake të 30 qershorit 2019”. Këshilli i Ministrave të BE-së, më 24 mars 2020, si kusht për hapjen e negociatave deklaroi se: “Gjykata Kushtetuese duhet të ketë nxjerrë një vendim përfundimtar për ligjshmërinë e zgjedhjeve vendore të 30 qershorit 2019”. Pra, të gjitha institucionet e rëndësishme ndërkombëtare deklarojnë se kjo çështje duhet të sqarohet me kushtetutë nga gjykata shqiptare, kështu e shohin edhe kushtetutologët tanë ndërkombëtarë. Problemi këtu është se Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë nuk gjykon në parim, tregon se nuk është një gjykatë kushtetuese, por de facto departament juridik i departamentit të shtypit ose, si në kohën para 1989, një seksion socialist i autokracisë, të qeverisë shqiptare të Ramës. Në thelb, në qershor 2019, në sfondin e informacioneve të disponueshme se në zgjedhjet vendore priten shpërthime të konsiderueshme dhune, pra ekzistonte një gjendje emergjente de facto, Presidenti Meta veproi plotësisht me korrektësi dhe shtyu zgjedhjet për në tetor 2019. Në atë kohë nuk kishte gjykatë kushtetuese. Në atë kohë, ai i ishte përmbajtur kushtetutës dhe betimit të tij si president dhe kishte vepruar drejt si kreu i shtetit. Meta kishte vepruar si atdhetar kushtetues atëherë, i justifikuar mirë. Megjithatë zgjedhjet u kryen nga autokracia, por nuk ishin zgjedhje të vërteta për arsyet e përmendura, kishte vetëm një parti për të votuar dhe data u anulua nga presidenti i shtetit, ishin de facto zgjedhje brenda partisë socialiste të Shqipëri, nuk ishin zgjedhje shtetërore.

Dhe së dyti?

Pesë vite pas miratimit të paketës kushtetuese në parlament, rezultatet kryesore paraprake të reformës në drejtësi në Shqipëri janë si më poshtë: Kapja e plotë e gjyqësorit nga ekzekutivi Rama. Krijimi i një shteti partiak, gjykatat e larta joaktive. Pavarësia e Gjykatës Kushtetuese është hequr efektivisht, gjë që mund ta shohim mirë në rastin e zgjedhjeve vendore 2019, mungesën e ligjit zgjedhor demokratik, shkeljet e përhershme të kushtetutës nga qeveria. Nëpërmjet të besuarve të saj, qeveria tani kontrollon – si asnjëherë më parë – të gjitha organet administrative pa përjashtim, agjencinë antikorrupsion SPAK, madje edhe menaxhimin e dosjeve gjyqësore, që kryhet nga një kompani private, EWMI e bashkëshortja e ministrit të Brendshme, ish-bashkëshortja e autokratit Rama, Delina Fico. Një ndërthurje e tillë e strukturave familjare dhe shtetërore është tipike për strukturat antidemokratike dhe tregon mjaft mirë se drejtësia shqiptare është katapultuar në vitin 1991 nga reforma. 9 vjet pas fillimit të shpërbërjes së demokracisë, Shqipëria nuk ka më një gjyqësor të pavarur të besueshëm. Qeveria Rama ka vënë në kontroll të pamëshirshëm Gjykatën Kushtetuese dhe drejtësinë e zakonshme, duke i pushtuar. Qeveria autokratike mëson se nëse ata godasin mjaft shpejt, ata mund të krijojnë fakte në terren – duke sjellë gjyqtarë të rinj të gatshëm të bëjnë ofertën e qeverisë. Pasi ndodhi kjo, komunitetit ndërkombëtar nuk i kishte mbetur asgjë për t’i lëkundur këto fakte. Sulmet ndaj organeve të drejtësisë në Shqipëri u zhvilluan në sy të të gjithëve. Zyrtarët e BE-së dhe SHBA-së e dinin gjithmonë se çfarë po ndodhte, ata shikonin nga ana tjetër deri diku. Por kur e bënë, ata vunë në dyshim vetëm pjesë individuale të enigmës më të madhe dhe nuk ishin mjaft këmbëngulës për të menduar dhe për të bërë një ndryshim, ata nuk e panë të gjithë pamjen, një gabim vendimtar. Sulmet ndaj pavarësisë së gjyqësorit në Shqipëri tregojnë se qeveria kombëtare, në bashkëpunim me OJQ-të e përfshira, kanë gjithmonë një avantazh ndaj institucioneve të BE-së/SHBA-së kur vendosin të zgjedhin. Ata mund të miratojnë ligje ose të ushtrojnë presion personal mbi personat ekzekutues në gjyqësor në prapavijë duke falsifikuar faktet, shantazhuar ata dhe duke marrë vendime të nevojshme subjektive që ndryshojnë situatën në terren në atë mënyrë që një padi apo hetim i mëvonshëm – edhe nëse është nisur, nuk është i suksesshëm – dëmi mund të zhbëhet vetëm me vështirësi të mëdha. Këtë e shohim fare mirë në rastin e kreut të opozitës në dukje kriminale Basha, bashkëpunëtor i autokratit Rama, ndaj të cilit u pushua pa asnjë arsye një çështje e bazuar për transaksione të paligjshme financiare. Ose rasti i Tahirit, ish-ministri i Brendshëm i qeverisë Rama, një mik shumë i mirë i tij, i akuzuar me të drejtë, i kërcënuar me 12 vjet burg, pasi kërcënoi se do të dëshmonte publikisht kundër Ramës, u dënua vetëm me 3 vjet provë, ministri kriminel i Brendshëm tashmë është i lirë dhe mund të hyjë pa problem në SHBA.

Dhe tani?

Vetëm zëvendësimi i qeverisë Rama dhe partnerit të saj, kreut të opozitës Basha, mund të sigurojë një ndryshim real kahje në një demokraci në dekonsolidim si Shqipëria. BE-ja dhe SHBA-ja duhet të sinjalizojnë se sjellja e këtyre aktorëve është e papranueshme, duhet të ngrihen për gjykata të pavarura, për ato vlera të BE-së dhe SHBA-së që janë lidhja që i mban të bashkuara qeveritë demokratike.

Çfarë do të këshillonit atëherë? Çfarë veprimi konkret duhet të ndërmarrin tani BE dhe SHBA?

Në thelb, ne kemi pasur një politikë qetësuese nga Bashkimi Evropian dhe SHBA për shumë vite. Që nga viti 2017, pas zgjedhjeve të para parlamentare të manipuluara nga partia në pushtet Rama, nuk ka pasur asnjë reagim nga Europa dhe SHBA për zhvillimet në Shqipëri, për veprimet e autokracisë së korruptuar Rama. Njerëzit e kanë lënë këtë gjë dhe janë përplasur me strukturat autokratike, më ofenduese, meqë ra fjala, ambasadorja amerikane Kim në Tiranë, e cila shpesh shfaqet në rrjetet sociale me këto struktura të korruptuara. Kjo ka një efekt çorientues për popullatën shqiptare. Përfaqësuesit e Perëndimit i sinjalizojnë qartë popullit pafuqinë e tyre për të dalë në mbrojtje të demokacisë dhe shtetit të së drejtës duke festuar me autokratët. Hendeku shpjegues midis idealeve të Perëndimit dhe sjelljes aktuale, fatkeqësisht po zgjerohet. Gjithashtu, qeverisë Rama, Basha & Co, po i sigurohet ende fonde shtesë pa vendosur nivele kontrolli të atyre ndërkombëtare dhe gjithashtu pa kontroll rezultatesh.

Henze, nëse BE-ja dhe SHBA-ja do të vendosin të ndërmarrin veprime më vendimtare kundër qeverisë shqiptare – ju bëtë sugjerimin e mbylljes së rubinetit të parave, ndalimin e fondeve, ndalimin e fluksit të parave – a nuk do të vazhdonte automatikisht kjo spirale? A nuk do të kthenin automatikisht kundër tyre BE dhe SHBA shumë shqiptarë, a nuk do ta merrnin rusët Shqipërinë?

Jo, kjo nuk do të ndodhë. Kombi shqiptar i ka të dyja këmbët në tokë në Perëndim, nuk kam asnjë shqetësim për këtë. Përkundrazi, kjo është e vetmja gjuhë që kuptojnë autokratët, ajo duhet t’i lëndojë ata.

Kjo do të thotë që në asnjë rrethanë nuk duhet të marrim një kurs që thotë se jemi gati për bisedime, duam të negociojmë me ju, kërkojmë mirëkuptim, po zgjasim periudhën e përgatitjes për bisedimet e anëtarësimit, po vazhdojmë të investojmë? Gjithmonë duhet të flasim. Gjithçka duhet të ndodhë në dialog dhe respekt të ndërsjellë. Ne jemi miq dhe jemi përfaqësues të shoqërive civile. Megjithatë, asnjë para e taksapaguesve europianë dhe amerikanë nuk duhet të rrjedhë drejt një qeverie shqiptare që nuk respekton rregullat bazë të shtetit ligjor dhe demokracisë. Ne nuk mund ta justifikojmë më këtë me qytetarët tanë, amerikanët dhe europianët punojnë dhe prandaj kanë të drejtë që 100% e parave të shkojnë për kombin shqiptar dhe jo në xhepat privatë të Ramës dhe Bashës. Nuk duhet të vazhdojmë të bëjmë të njëjtat gabime. Sundimi i ligjit do të thotë se gjyqësori është i lirë dhe i pavarur, se ka një shtyp të lirë, se ka një ndarje të pushteteve. Kundërpeshat ndaj atyre që janë në pushtet në një demokraci, gjyqësorit dhe shtypit të lirë, nuk duhet të eliminohen. Por kjo është pikërisht ajo që po ndodh në Shqipëri prej disa vitesh. Të drejtat e njeriut, si liria e shtypit, liria e shprehjes, të drejtat e grave, duhet të respektohen dhe mbrohen me ligj. Hapja e mundshme e bisedimeve me BE-në ka të bëjë me integrimin, për qëllimin e integrimit në Bashkimin e popujve të Evropës. Ne nuk kemi ndërmend në Europë të kopjojmë strukturat shqiptare të zotërinjve Rama, Veliaj dhe Basha. Zbritja në një lloj ligji gjyqësor të grushtit është e papranueshme për ne në Evropë, por edhe në SHBA.

Pra nuk ka anëtarësim në BE?

Kombi shqiptar dëshiron të bëhet anëtar i Bashkimit Evropian dhe ne e duam këtë. Personat Rama dhe Basha nuk janë bashkëbisedues adekuat për shoqëritë civile. Vetëm se baza e BE-së është parimi i ndarjes së pushteteve, i cili presupozon gjykata të pavarura. Asgjë më pak se kaq vihet në dyshim nga reforma ligjore shqiptare. Gjykata Kushtetuese shqiptare dhe gjykatat penale nuk janë të pavarura nga qeveria Rama. Kushdo që mohon vlerat e përbashkëta të BE-së në mënyrë të tillë si Rama shqiptar apo politikani Basha, të dy të akuzuar edhe për vepra kriminale dhe korrupsioni, duhet të presin pasoja. Me sundimin e ligjit, BE-ja ka në dorë një mundësi sanksionimi, të cilën duhet ta përdorë tani. Bashkimi Evropian nuk është vetëm një treg i vetëm, ai është gjithashtu një zonë e përbashkët e së drejtës. Krerët autokratë Rama dhe Basha duhet të largohen. Opozita organizon një riorganizim të strukturës së saj në radhët e saj më 11 dhjetor 2021. Paralelisht duhet të veprojë edhe partia në pushtet.

Pra, çfarë duhet bërë tani?

BE dhe SHBA duhet të ndërhyjnë shumë qartë në rastet e deficiteve sistematike si në Shqipëri, por jo ashtu siç po bën për shembull ambasadori amerikan në këtë moment për fat të keq. Gjyqi kundër Bashës në vitin 2019 e në vazhdim, i cili u pezullua në Shqipëri pa asnjë arsye, apo procedimi penal në të cilin është përfshirë opozitari Basha në Belgjikë, janë shembulli i një gjyqësori të politizuar që instrumentalizohet për të mbrojtur autokratët në interes të demokracisë shqiptare, ne mund të rekomandojmë vetëm që Basha të përballet me sistemin belg të drejtësisë. Besimi është thelbësor për popullatën shqiptare, komunitetin ndërkombëtar, por edhe investitorët. Besimi është gjithashtu i nevojshëm kur shtetet anëtare bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në procedurat policore dhe gjyqësore. Nëse ka deficite sistematike në shtetin e së drejtës në nivel kombëtar, komuniteti i ligjit, por edhe anëtarësimi në BE nuk mund të funksionojë.