Satirë dhe humor nga Helidon Tahiraj. Pjesë nga botimi i tij i fundit “100 vjet- xurxull, apo esëll” ?!
Çelua ishte 20 e kusur vjeç kur la vendin e tij dhe mori rrugën për në Botën e Re, së bashku me disa djem të tjerë të fshatit. Qëndroi atje disa vite. Në fillim bënte punët më të vështira. Hamall, punëtor hekurudhe, kamerier. Ditën rropatej në punë. Në mbrëmje vonë shkonte në shkollë. Botonte përherë shkrime në gazetë, atje larg në Amerikë.
Çelua nuk ishte nga ata për të cilët thotë Çajupi: “E si të venë punët mbarë, për të zinjtë shqiptarë!” Çelos sonë i eci disi mbarë. Ai në fakt nuk ishte i zi. Ishte me lëkurë të bardhë të bardhë. Po mbase për ketë i kishin ecur punët mbarë në Botën e Re. Ai as nuk luante kumar, as nuk pinte. Atje larg, Çelon përherë e brente malli për mëmëdhe.
Sigurisht! Në mëmëdhe kishte lënë shumë mall. Kishte prona.
Ndoshta ndaj dhe Rilindësit tanë, ata që me mund na i dërgonin shkrimet e tyre nga larg, kur thoshin “Kam mall për vendin tim!”, kanë dashur të thoshin “Kam mall, prona në vendin tim”. Ata të gjorët, s’kishin prona fare, e ndaj s’ u kthyen. Të kesh prona pa ta shikosh si të përvëlohet shpirti- i kishte thënë njëherë Çelos, dikush. Një nga ata që historinë e shikonte ndryshe.
Ca malli shpirtëror, e më shumë malli e gjëja, pronat që kishte lënë në vendin e tij, e bënë Çelon që një ditë të marrë vaporin e të nisej nga Bota e Re, për në Shqipëri. Gjithsesi, të tjerët vazhduan të botonin artikuj në Amerikë. 3 muaj e kusur vazhdoi i flamosuri lundrim. Kushtet e udhëtimit ishin të vështira. Përherë në vapor shpesh Çelos, kur hidhte vështrimin ne qiell dhe shikonte pulëbardhat, i kujtoheshin pëllumbat që kishte mbajtur në oborrin e shtëpisë së tij. I kujtoheshin edhe vargjet e patriotit tonë, Filip Shirokës. Ato në poezitë “Shko dallëndyshe!” dhe “Eja dallëndyshe!”.
“Të shkretës dallëndyshe. I shkoi jeta vajte ardhje”,- mendonte Çelua, ndërkohë që vapori vazhdonte lundrimin . Po fajin Çelua nuk ja vinte Shirokës.
“E tillë ishte ajo kohe e flamosur- mendonte. Mbase Filipi, d.m.th ai Shiroka, jo Filip Çakuli jo, nuk gjeti dot biletë të kthehej vetë në atdhe. Ose mbase agjencitë e udhëtimit, atëherë ishin agjenci diskriminuese ndaj shqiptarëve. Si puna e Filipit, ato agjenci na lanë pa ardhur edhe Rilindës të tjerë”- psherëtinte Çelua.
Pas një udhëtimi të gjatë, më në fund arriti. Zbriti në port. Në fakt, port i thënçin, se atje ku zbriti Çelua ynë, ishte vetëm një gji i vogël deti, që nuk e zinte era. Mori rrugën për në fshat. Arriti atje në mbrëmje vonë. Vetëm qentë e fshatit ishin dëshmitarë të mbërritjes së tij. Në mëngjes, në ritualin e jetës së tij në Botën e re, Çelua u zgjua herët që pa gdhirë mirë. U mbath, u rregullua mirë e mirë dhe doli në kafenenë e fshatit.
Ajo kishte ndryshuar. Ishte bërë më moderne. Njerëzit kishin mbetur po ata. Vetëm 10 vjet më të mëdhenj. U çmall me bashkëfshatarët e tij. I qerasi siç e donte zakoni.
Helbete! Vinte nga larg dhe me qesenë plot. Po edhe nëse qesenë do ta kishte bosh, zakoni nuk pyet. Qerasja duhet bërë. Njerëzit e pyesnin për jetën, për punën, për fitimet.
Çelua me përtesë dhe shumë herë pa dëshirë disa pyetjeve ju përgjigjej, disa ju shmangej.
Ditët kalonin në mënyrën e jetës në fshatin e madh. Pas 1 muaji Çelua vendosi ta ndryshonte këtë ritual. Filloi të shkruante në shtypin e përditshëm problemet e vendit dhe mënyrën sesi ai mendonte se si t’i jepej dum zgjidhjeve të tyre. Mendonte të blinte disa aksione në një gazetë, por asnjë nga pronarët nuk pranonte që ta bënin pjesë së saj.
Të gjithë pronarët i mbanin gazetat që të mbronin bizneset e tyre. Atëherë, një ditë Çelua vendosi të blinte një traktor të vogël dhe të punonte tokën qe ë kishte trashëguar nga të parët e tij.
(Ishte koha kur tokën e kishte pronari dhe nuk ishte ndarë akoma sipas parimit “Toka i takon, atij që e punon!” Nuk bëhet fjalë as për kohën e sotme ku parimi i ndarjes së tokës është: “Toka i takon, atij që “i punon”, d.m.th që kush lind më shumë fëmijë, merr tokë më shumë).
Me mund dhe djersë arriti t’i shtonte fitimet. Vajtjet në kafenë e fshatit bëheshin më të rralla. Rropatja në punë dhe angazhimet e tij në publicistikë nuk i linin kohë.
Muajt kalonin. Në fshatin e madh Çelua filloi të shikohej me zili. Kjo për faktin e intelektit dhe të “kamjes” së tij.
Kamjes! Kamje mavria! Jetonte ca më mirë se të tjerët dhe kaq. Gjerat me veten e tij po i shkonin mbarë, në fakt. Vetëm të një gjëje. Çelua kishte një të metë që në vendin e tij nuk mund të pranohej lehtë. Vinte i imët në trup dhe i rriteshin ngadalë qimet në mjekër dhe mustaqet. Në fshatin e madh u përhap shpejt ky lajm. Çelua na ishte mustaqe padjersitur. Përherë e thumbonin për këtë gjë. Në kafenenë e fshatit vetëm për këtë fakt flitej.
Zakoni i vendit e kërkonte që mashkulli të ishte shpatullgjerë, me zë kumbues dhe me mustaqe që rriteshin shpejt.
Thumbimet rreth faktit që mustaqet i rriteshin ngadalë, sa vinin e bëheshin më të shpeshta. Në mënyrë të shpejtë i rritej dhe “kamje mavria”. Falë mendjes dhe penës së tij, disa vetë në vend e vlerësonin.
Por mendja e tij nuk ishte e mjaftueshme. Siç nuk është përherë.
Romuzet për mustaqet shtoheshin. Në fillim Çelua nuk ja u vinte shumë veshin. Ishte aq i dhënë pas punës, sa nuk i bënte përshtypje kjo gjë.
Një mbrëmje, ndërsa ishte duke pirë një kafe në lokal, biseda shkoi në mungesën e urës që lidhte fshatin me pjesën tjetër të krahinës. Qeveria nuk kishte fonde ta ndërtonte. Banorët ishin të shqetësuar. Ju duhej kjo urë. Produktet e tyre duheshin patjetër të çoheshin për t’u shitur. Duke rrufitur kafen, Çelua u ngrit në këmbë dhe premtoi se do jepte para nga xhepi i tij që kjo urë të ndërtohej. Fshatarët e tjerë e vështruan me habi.
Por Çelua ishte xhymert, si i thonë turqisht, apo filantrop, si i thonë greqishto-amerikanisht. Ura filloi të ngrihej. Punëtorët i paguante kokërr më kokërr vetë Çelua. Çdo javë shkonte te ura, shikonte punimet dhe kryente pagesën. Pasi largohej, punëtorët kuvendonin me njëri- tjetrin duke hedhur romuze:
-“U bë ky pamustaqja të na paguajë ne!”.
Fjalët e punëtorëve shkuan dhe në veshët e Çelos. Po sigurisht që do shkonin! Çelua, vërtet nuk kishte qime, por veshë kishte veçse.
Në fillim ai nuk ja u vinte re këto fjalë, por zakoni e donte që të mbante mustaqe. Të bëhej pjesë e turmës. Siç duhet të bëhemi shpeshherë.
I irrituar nga romuzet e njerëzve, Çelua zbriti në qytet një mbasdite vonë. Qëndroi atje disa ditë. Kur u kthye ishte me mustaqe.
Njerëzit filluan ta shikonin ndryshe. Kishin më respekt për të. Mustaqet e kishin bërë punën e tyre. Tanimë Çelua nuk shikohej më si i ndryshëm nga fshatarët e tjerë. Puna për ndërtimin e urës përparonte. Kjo ama zgjati deri ditën kur një fshatar tha që Çelua kishte blerë dhe vënë mustaqe fallco. (Atëherë nuk ekzistonte operacioni i vendosjes së qimeve, pra mundësia e ndryshimit të vetes. Ndryshimit fizik, e kam fjalën).
Kaq mjaftoi që lajmi të mbulonte fshatin e madh. Siç ndodh përherë me një lajm.
Fshatarët nuk mund të pranonin për xhymerto-filantrop një njeri të tillë. Punëtorët e urës dhe fshatarët e tjerë, temën e mustaqeve të tij e bënë çështje të bisedave të tyre. Disa ishin dyshues në faktin që vërtetë mustaqet Çelua i kishte fallco, apo i kishte të vërteta.
Puna për ndërtimin e urës u ngadalësua. Çelua nuk mund të dilte dot në kafenenë e fshatit. Atje flitej vetëm për mustaqet e tij. Megjithëse ishte një njeri i edukuar, Çelua nuk mund t’i bënte ballë opinionit.
Një natë, pasi i shiti të gjitha, me shtëpi e katandi, u nis përsëri drejt Botës së Re.
Vetëm qentë e fshatit ishin dëshmitarë të ikjes së tij.
E bëri këtë veprim për të shpëtuar nga fjalët rreth mustaqeve, por edhe për të shpëtuar njerëzit e fshatit. Tanimë ata nuk do merreshin më me mustaqet e tij.
Por gaboi në gjykim. Në Shqipërinë që la pas, njerëzit vazhduan të ziheshin vazhdimisht, për mustaqet e tij. “A ishin te vërteta, apo fallco mustaqet e Çelos!?”
Dhe ura që do lidhte njerëzit edhe sot e kësaj dite në fshatin e madh, ka mbetur e papërfunduar.
