Edhe tash nuk e beson. E di. Të gjithë e dimë. Bashkë me botën, prej shumë vitesh, bëmë një festë për vajzat, nënat, motrat e gjyshet tona, që është 8 Marsi. Në Amerikë është 8 Maj. Kot e kanë se asnjëherë nuk ka ditë të veçantë për nënën. Të gjitha ditët janë 8 mars, 8 maj apo …
Ia gjetëm një ditë në prag të një pranvere shqiptare, që vjen me lule, me shpërthim blerimi me mugëllimën e filizëve të bimëve. Me fytyrëskuqjen e mëkatit për to kur kemi përcjellë deri në ditët tona një urti dashakeqe gati vrastare popullore: “Kur lindnin vajzat, qanin dhe trarët e shtëpisë”. Besojmë se ka ikur ajo kohë. Mbase nuk do të vijë më kurrë. Po prapë i jemi borxhli nënave tona e të mbarë botës. për atë që na kanë dhënë dhe na japin në ditënetët e jetës. Kemi bërë kuvendet, po nuk i kemi thirrur, O, ato rrinin në grykë të furrave ku piqeshin bukët, ku përgatitnin bukën ku ndiznin zjarrin me bulçitë e lodhura ose ku mbusheshin e zbrazeshin gotat e rakisë, që rrufiteshin me shumicë në odat e burrave. Ato ujdisnin zahiretë e dimrit. Dikur në disa vende (besoje, o njeri!) për hir të mikpritjes, gruaja e shtëpisë do të vinin të lanin dhe këmbët e mikut edhe pa e njohur fare atë. Mjaft që kishte ardhur në kulmin e shtëpisë. I besuam lindjen e fëmijës dhe për shumë vite i vlerësuam deri në shenjtëri virgjërinë fëminore. Aq sa dhe në sofra tryeza mund të besoheshim nëse do të betoheshim “Për nder të familjes!” I besuam natën e fundit të të vdekurit. Të atij të dashuri që ikte mes lotëve të grave të veshura me rroba të zeza si pendët e korbit; aq sa dhe leksiku u shtua me një fjalë të tillë “korbëzeza”. I besuam ninullat mbi djepe e fjalëëmblat e tyre. E ka qenë dhe mbeten ligjërimet më të rralla të lirikës popullore. I besuam furkën e leshit dhe gjilpërën e qepjes dhe të qëndisjes . Ia pamë në dyert trikot e leshta që viheshin në trupat tanë të djersitur, apo dhe të çorapeve që visheshin para se të merrnin udhë të largëta. I besuam tavolinën e bukës. Atje ku urimi ulet këmbëkryq. I besuam urimin e dasmës, të bekimit, të emrit të një fëmije të lindur. I besuam kollaren e dhëndrrit si motër, si nënë, si kushurirë. I besuam, rrobat për t’i larë qoftë dhe me hirin e vatrës, që vihej në ujë për ta përgatitur pas disa ditëve. Dhe ata u kërrusën bukurisht në peshën e furkës dhe të govatës. U kërrusën para fëmijëve tek u jepnin sharmin hyjnor për t’i rritur ata sa më të shëndetshëm. Dhe ato më të pagjumat e shekujve kalonin netët mbi një fytyrë fëmije. Bëmë pajtimet e gjakut pa i futur në pjesë të mençurisë sonë. Ato duhet të ishin në gatishmëri për të na bërë vetëm ‘Drekën e Pajtimit’. Jo rrallë shkuam dhe shkojmë ende në një strehë shtëpie në një pus të harruar në një vend të fshehtë që e di vetëm ai që e ka vënë e marrim një pushkë, një çifte pa leje shteti, një automatik, një revole, mbase edhe një sëpatë që të godasim atë që na shikon qoftë edhe me sy pak të veçantë shoqen, vajzën, gruan. Ehhh! Psherëtima është pak për atë moment. I besuam filxhanin e falltores e në kohët moderne atë të orakujve të së nesërmes. U befasuam me mirësinë e tyre. Pse jo, dhe me mallkimet e tyre që dilnin nga një zemër nëne. E morëm nusen nga larg. Herë të hipur mbi kuaj ku nuk harruam që të vinim dhe një shami dasme me lule. Herë i hipëm dhe në qerre. Në kohët moderne i hipëm në makinat më luksoze të kohës. Dikush kthehet me pajtonët e dikurshëm. Stisëm këngë nga më të bukurat ku natyra na ka ardhur në ndihmë me atë ngjyrëndezje, që ka në të gjithë stinët. Bëmë pushtet aq sa mundëm, por gati asnjëherë nuk i vumë në rolin e kryeplakut. Jo, nuk ia besuam atë detyrë. Dhe as që do t’ia besojmë në vite me këtë mentalitet që kemi. Madje dhe në kohët moderne kur ajo, vajza, gruaja, kishte e ka një mençuri dhe arsim më të plotë se burri , sërish nuk e vumë. Bëmë bashkitë, por prapë me gishta numurojmë gra-kryepleq me një vulë fshati në një zyrë apo në një xhep. Me gishta numurohen sot dhe kryetarët e bashkisë. Qoftë dhe deputetët. Të gjithë ia pranojmë forcën, hiret, mençurinë, finesën, por prapë shpesh atë e shohim si kukull në ditënetët e jetës sonë. U ulëm në gjunjë para tyre si nënë. Edhe kur u bëmë mëkatarë para të tjerëve. Edhe Timur Lëngu u ul dhe u vra jo nga mijëra djem nënash që qanin për mizoritë e tij, por nga vetë nëna e tij, që i dhimbte ulurima e atyre jetimëve. Kur nxitojmë udhëve të kurbetit, të fundit që na mbetet në sy dhe në buzët e dridhura nga ai emocion i madh është ajo e nënës, e motrës, e gruas. Në valixhet tona që dikur ishin kuleçët e ngrohtë disa petulla, me djathë që na rrinin në to për t’i ngrënë në urinë e madhe që të japin rrugët e largëta/. Me lotët e nënave shqipe bëmë AJKUNAT, ROZAFAT, DHOQINAT. A ka dhimbje më të madhe se ajo e Ajkunës në eposin botëror?A ka pabesi më të madhe dhe një forcë kaq e madhe shpirtërore se ajo e Rozafës? Dikur i veshëm rrobat e ushtarit. Për një luftë që kurrë nuk erdhi. O, sa energji morën udhët e stërvitjes ushtarake ku ato mund të rrinin në auditore universitetesh! Ngritëm për to industri të tëra për parfumet, sandalet, krëhërat, karficat, flokët, byzyluqet, unazat, për rrobat, për sfilatat e tyre maramendëse e prapë pamë se diçka na mungonte. Prapë mes egos sonë vetanake para tyre patëm e kemi një frikë të brendshme që është nga njëherë përtej asaj që ato rrezatojnë. Mbase egoja e burrit? Mbase tradita e varfër e mirënjohjes dhe e vlerësimit për të? Të gjitha mund të jenë. Mbase në këtë është frika, ajo frika e asaj fjalës që mësohet që në fëmijëri: “IMJA”. Fjala “e imja” që ndan familjen, shoqërine, miqësinë, kombin etj. Fjala që sjell luftrat, krizat, varfërinë, vdekjet, mëritë, ku sigurisht komandantë janë burrat dhe kjo, sepse gruaja nuk lejohet të jetë atje ku duhet. Ia pamë shpirtin në poezi, në dramë në roman. Një letërsi feministe mbetet sa e virgjër aq dhe borxhlinj ndaj jetës së saj dhe shoqërisë. E prapë të gjithë artistët tanë nuk e kursyen vargun e tingullin, ngjyrën e daltën. Mirë bëmë. Mirë duhet të bëjmë dhe më tej. Sërish 8 Mars. 8 Maj. 10 maj a 23, 18, 15. Dikur në lokalet e mbushur me lule pije çokollata me hire të shumta festohet. Mes kësaj lumturie që na jep prania e një vajze, e një gruaje, e një nëne, e një gjysheje sikur e harrojmë kurorën që asaj i takon jo vetëm në këtë ditë të fillimit të pranverës, por në të gjithë ditët e vitit. E ne, të gjithë, por dhe ata që vijnë më pas, duhet të themi me plot zë se çdo ditë e vitit duhet të ketë Monumentin e Urimit për nënat, motrat, vajzat tona. Ata që nuk i kanë më, i uroj të jetojnë gjatë që të rrëfejnë sa më shumë për to. Besomëni se ato do të ringjallen sa herë që ju ta bëni një gjë të tillë. Besomëni për besë të fjalës!
