Prof. Fehmi Abdiu, ish Kryetari i Gjykatës Kushtetuese, në intervistën për gazetën “Telegraf” pohon se te ky parlament aktual ka ndryshuar pozitivisht klima por, ka teprim të tolerancës duke lejuar jashtë Rregullores së Kuvendit, të flasë sa të dojë. ish kryeministri Berisha, duke munguar precedentët. Prof. Abdiu thekson se ka nevojë të rishikohet edhe Rregullorja e Kuvendit, pasi ka nene që bien ndesh me Kushtetutën. Sipas prof. Abdiut, mungon debati parlamentar, pasi deputetëve u mungon personaliteti dhe përgatitja profesionale, ndaj në Parlament, shumë herë votohen ligje pa marrë vesh askush se çfarë përmbajtje kanë dhe ëprse votohen. Ndaj, popon prof. Abdiu duhet ndryshuar sistemi elektoral akltual, pasi nuk duhet që kryetari i partisë të ketë të drejtën ekskluzive të përzgjedhë ai kandidatët për në Parlament. Duke iu referuar marrëdhënieve Parlament-President, prof. Abdiu thotë se “Marëdhëniet e vështira Parlament-Presidencë nuk është një boshllëk legjislacioni, boshllëk juridik, sesa problemi i boshllëkut të mentalitetit, ose më shumë i mentalitetit që ekziston tek secila palë, ose tek të dyja bashkë”. Për deputetët e inkriminuar, prof. Abdiu shikon si zgjidhje që ata të japin dorëheqjen, që t’i krijojnë mundësinë parlamentit të vetpastrohet, në të kundërt, ndërkombëtarët do të detyrohen të publikojnë faktet e tjera.
-Profesor Abdiu, çfarë ka ndryshuar në parlamentin e kësaj maxhorance së Majtë?
– Klima që është krijuar në këtë sezon në Parlamentin tonë duhet pranuar se ndryshon shumë nga klima në sensin pozitiv që ka ekzistuar vite më parë në Parlament. Natyrisht kjo është një gjë pozitive, që kërkon që të përsoset, por që duke u ruajtur, duke bërë kujdes edhe nga ndonjë teprim që duket sikur është rrjedhojë e tolerancës së veçantë të drejtuesve, të Kuvendit. Por, duke insistuar më shumë dhe më me kujdes dhe më prerazi për zbatim rigoroz të rregullores. Sepse u toleranca e bërë, e pranuar për të lejuar ish-kryeministrin e Shqipërisë për të folur sa herë të dojë dhe si të dojë në seancat parlamentare, duke e individualizuar këtë durim dhe këtë tolerancë vetëm tek ai nuk më është normale. Pasi, së pari, nuk ka gjetur pasqyrim ky fakt në rregulloren e Parlamentit nuk njihet, së dyti kanë munguar precedentët në Shqipëri për këtë problem dhe së treti në atë sallë ka dhe ish-Kryeministra të tjerë që nëse do dëshironin dhe spekulonin me këtë precedent të Parlamentit të tanishëm në lidhje me ish-Kryeministrin e Shqipërisë, do kërkonin dhe ata të flisnin sa herë të donin dhe si të donin ata. Së dyti, ajo që është pozitive përsëri ka të bëjë me faktin, që lidhet me volumin e punës së përballuar nga mazhoranca parlamentare dhe nga Kuvendi. Kjo mazhorancë është përplasur me detyra shumë të rëndësishme lidhur me reformën legjislative. Ka marrë angazhime, është zotuar dhe përgjithësisht mendoj se ka përballuar, ka dërguar në Kuvend dhe ka përballuar një volum të ndjeshëm pune për të arritur qëllimet e veta. Por nëse do të vështronim më me thellësi veprimtarinë e Kuvendit, unë mendoj se në disa aspekte, Kuvendi ka vend për ta përsosur veprimtarinë e vet, për ta bërë më cilësore atë.
– Përshembull?
– Së pari, në vështrimin sipërfaqësor, duket se Kuvendi është “izoluar” në vetvete në raportet që ka me zgjedhësit. Konstatoj si vërejtje të përgjithshme, si pretendim të drejtë të ligjshëm të mjaft zgjedhësve për faktin se raportet deputet-zgjedhës janë dobësuar shumë. Kanë mbetur raporte të ndjeshme vetëm në kohë fushate. Unë nuk e vlerësoj si të ligjshëm këtë qëndrim. Deputetët janë të detyruar të ruajnë raportet me zgjedhësit, të japin llogari para tyre, të marrin zotimet e tyre, ankesat, kërkesat, shqetësimet. T’i parashtrojnë ato që janë të ligjshme në seancat parlamentare, t’i bëjnë objekt shërbimi në Kuvend dhe t’i japin përgjigje zgjedhësve nëpërmjet seancave, pyetjeve, interpelancave që bëjnë me qeveritarët, që bëjnë me forumet, me kryeministrin e me të tjerë, njerëz që raportojnë në Kuvend. Mangësi të ndjeshme unë konstatoj faktin që seancat parlamentare vihen dhe bëhen shumë herë qesharake, shumë herë ato shndërrohen në komedi, shumë herë ato janë shumë të nxituara, veçanërisht kur diskutohen problemet pr/ligjore. Parlamentit i harxhon shumë kohë luftë politike, sepse nuk është as politike për të sharë apo për të denigruar njëri-tjetrin. Në parlament harxhohet shumë pak kohë debati parlamentar për objektin që bëhet objekt shqyrtimi. Aq ë vërtetë është kjo, sa dhjetëra ligje kalojnë në Parlament pa asnjë lloj vërejtje, pa asnjë lloj debati. Në parlamentin tonë nuk ekziston asnjë debat për probleme juridike, gjë që duhet të jetë tendencë e përhershme e seancave parlamentare. Duhet domosdo edhe për shkak të numrit të madh të specialistëve, juristëve që ekzistojnë në atë vend, megjithëse me sa duket shumica janë bërë të tillë me diploma ta marra jo normalisht, duhet të ekzistojë debat profesional, që njerëzit të kuptojnë se çfarë ngjet në Parlament, çfarë u diskutua në Parlament, cili ishte mendimi dhe opinioni më i drejtë, cili opinion u pranua. Unë e di që ekziston një mendim i kundërt me këtë, se gjoja debati parlamentar u zhvilluaka në Komisionin Parlamentar. Edhe kjo nuk është e vërtetë, sepse dhe në Komisionet Parlamentare debatet janë shumë të vakëta, jo profesionale, shumë herë ato fillojnë dhe përfundojnë politike, denigruese, personale, por sido që të jetë, edhe nëse do pranojmë se do të zhvillohet debat parlamentar profesional në Komision, prapë unë them se aftësitë profesionale të të gjithë parlamentit janë shumë të mëdha, sesa mendimet, vërejtjet, sugjerimet, qofshin sado të vyera të një komisioni, ose dy komisioneve. Pra, për rrjedhojë, në Parlament mund të ngrihen shumë problematika që nuk janë ngritur dhe shumë aspekte, që nuk janë trajtuar në Komision. Kjo mua më është dukur shumë serioze. Mendoj se dhe vërejtjet, sugjerimet e pakta që paraqiten nga Komisioni dhe këtu unë mendoj se duhet bërë një dallim, veçanërisht për Komisionin e Ligjeve, që sipas meje ka përballuar një volum të madh pune, sa për të përballuar problematikat legjislative të përditshme, problematika që kanë lindur për shkak të reformës në drejtësi, pasi shumë anëtarë kanë konstatuar se janë dhe në këto komisione. Gjithsesi, nuk konstatoj pretendime të Parlamentit për t’i përsosur vërejtjet dhe sugjerimet e Komisionit, por ato merren të mirëqena siç vinë, inkuadrohen ndonjëherë brenda draftit dhe shumë herë janë të pakuptimta, sepse nuk janë adoptuar sa dhe si duhet. Dhe së fundi, unë mendoj se një drejtim tjetër të përqendrohet vëmendja është rregullorja e këtij Parlamenti. Është folur shumë. Ka mendime që mund të ketë dhe alternativa të tjera që të ketë dhe ligj për Kuvendin, plus rregullores. Mendoj se në shumë dispozita të Rregullores ka realisht shumë problematika, të meta, të cilat duhen të riparohen.
– Çfarë duhet të ndryshojë?
– Ky është një problem tjetër. Po qe se marrim të ndryshojmë, janë shumë dispozita që duhen parë. Që me nenin 87, që bën fjalë për të ashtuquajturin komision që shqyrton vendimet e Gjykatës Kushtetuese thotë rregullorja, që aty, për mendimin tim, është vendosur gabim, pasi vendimet e Gjykatës Kushtetuese nuk mund t’i shqyrtojë askush, asnjë organ, në kuptimin ligjor, kushtetues, por vetëm mund të marrë masa për t’i zbatuar. Po kështu dhe shumë dispozita të tjera që kanë të bëjnë me problematikat që lindin midis organit të Prokurorisë kur kërkon, janë marrë leje për imunitetin, për arreste dhe shumë gjëra të tjera, ka shumë gjëra për të parë.
– Po votimi i fshehtë duhet të rikthehet në Parlament?
– Unë mendoj se duhet të shihet rregullorja, sepse sipas meje, ka gabime të rëndësishme. Votimi i fshehtë ekziston si mjet demokratik, por që Parlamenti ka tendencën për ta zbatuar shumë rrallë. Ashtu siç është në rregullore, po ta zbatojnë rregullisht unë them se është një mjet i mjaftueshëm demokratik.
-Cili është mendimi juaj për debatin parlamentar?
Debati parlamentar është i vakët, i dobët reflekton në mënyrë të drejtpërdrejtë edhe nivelin e deputetëve. Shumë nga deputetët nuk janë afirmuar në asnjë fushë të veprimtarisë. Shumë deputetë nuk njihen fare në elektorat, në komunitet, sepse nuk kanë qënë asnjëherë debatues në seancat parlamentare, ngqë u mungojnë aftësitë profesionale, njohuritë e përgjithshme. Prandaj është mëse e domosdoshme që partitë, kur përgatitin kandidaturat për deputetë, domosdoshmërisht duhet të zgjedhin kandidatura me integritet me aftësi profesionale, kandidatura të spikatura në lëmin politik, profesional, kandidatura me tituj e grada shkencore.
– Kjo a nuk është pasojë e drejtpërdrejtë e listave të mbyllura, të cilat janë monopoli i kryetarit të partisë?
– Problemi themelor që diskutohet përsa i përket sistemit zgjedhor, është sistemi që kemi zgjedhur. Unë mendoj se ky sistem zgjedhor me lista zgjedhore të mbyllura, dhe vete sistemi propocional nuk ndikon pozitivisht për cilësinë e veprimtarisë së Parlamentit, sepse lejon shumë probleme, aq sa lejon që përzgjedhja e kandidatëve, renditja e tyre, emërimi i tyre, etj, të mbetet në dorën e kryetarit të partisë. Sistemi maxhoritar, me gjithë vështirësitë që pati, ndikoi shumë pozitivisht në cilësinë e veprimtarisë së Parlamentit, pasi ndikoi shumë në përzgjedhjen e deputetëve me integritet, duke dalluar me kandidatët e veçantë të Parlamentit të tanishëm, ku thuhet se kanë rekorde kriminale. Sistemi maxhoritar filtron, përzgjedh kandidatët, e çon në parlament kandidatin më cilësor që e voton populli dhe jo lista e kryetarit.
– Po raportet Parlament-President duhen parë?
– Problemet e raportit midis Parlamentit dhe Presidentit, sipas mendimit tim, nuk kanë pasur vëmendjen e shumë shtetasve. Nuk kanë pasur as vëmendjen e duhur të Parlamentit, sepse Parlamenti është organi kryesor legjislativ, i përbërë nga logjikisht nga elitë intelektuale, por që për fat të keq kjo mungon në parlamentin tonë, që nuk vë re, vendosmëri, që këto raporte t’i bëjë më të dobishme, sa më institucionale, sa më komunikuese, sa më miqësore në kuptimin ligjor/kushtetues, jo në kuptimin komprometues. Vihet re tendenca për t’u shtuar numri i çështjeve, ku presidenti ka ushtruar të drejtën e vetos dhe ka vendosur kthimin e një ligji, ose të një tjetri, tendenca kjo që është e ndjeshme, sipas mendimit tim janë shumë ligje, ndërsa vihet re kjo tendencë, Parlamenti nuk ka reflektuar asnjëherë, qoftë dhe në kuptimin formal logjik në një rast për të pranuar sado pak ato sugjerime të rralla të Presidentit. Nga ana tjetër, dhe Presidenti për këtë problem, qëndron në një pozicion jo të vendosur. Nga një anë Presidenti, siç deklaron vetë, insiston i vendosur gjoja për të kthyer çdo ligj, që sipas tij është antikushtetues dhe në këtë drejtim në qoftë kam bindjen që vepron drejt, pavarësisht se duhet të pritet nga Kuvendi. Nga ana tjetër, Presidenti nuk është shumë transparent me publikun, Parlamentin dhe me vetëven për këtë problem, sepse ai të gjitha ligjet që Parlamenti nuk ka pranuar të reflektojë vërejtjet e tij, nuk ka marrë mundimin për asnjërin prej tyre t’i dërgojë në Gjykatën Kushtetuese për të marrë, kjo e fundit një qëndrim, për të marrë një pohim, ose një mohim për qëndrimin që pati Presidenti për këtë ligj. Nëse Presidenti është i vendosur se Ligji për Arsimin e Lartë duhej kthyer dhe se Parlamenti këtë ligj do ta kalojë pa hequr pikë dhe presje, unë mendon se Presidenti duhet t’u thotë shqiptarëve se unë pata të drejtë, e ktheva çështjen dhe do ta dërgoj në Gjykatën Kushtetuese. Duhet të sigurojë që kjo e fundit duhet ta mbështesë mendimin e tij, të deklarojë publikisht se kishte të drejtë në qëndrimin që mbajti ndaj Parlamentit. Duke mbajtur dy palët qëndrimet e tyre, njëra palë thotë kam të drejtë ta kthej dhe e kthen, pala tjetër ka të drejtë të mos e përfill dhe nuk e përfill dhe e miraton ashtu siç ishte. Deri këtu nuk e kemi një zgjidhje të qartë të situatës, deri këtu zgjedhësit, populli, shqiptarët nuk marrin vesh cila palë kishte të drejtë. Kishte të drejtë Parlamenti që miratoi këtë ligj, apo kishte të drejtë Presidenti, që këtë ligj e ktheu për këto argumente, për këto shkaqe, sepse as njëra palë dhe as tjetra, që të dyja bashke dhe veç e veç janë subjekte që mund të venë në lëvizje Gjykatën Kushtetuese, nuk e dërgojnë këtë çështje më tej, nuk e dërgojnë çështjen në Gjykatën Kushtetuese. Dhe kjo e fundit natyrisht nuk ka të drejtë ta shqyrtojë njëanshmërisht një konflikt si ky, pa u vënë në lëvizje nga një palë e interesuar.
– Ky konflikt reflekton se kemi boshllëk juridik për kompetencat e raporteve Parlament-President, si mund të shpjegohet?
– Kjo nuk është një boshllëk legjislacioni, boshllëk juridik, sesa problemi i boshllëkut të mentalitetit, ose më shumë i mentalitetit që ekziston tek secila palë, ose tek të dyja bashkë. Kjo që thashë unë nuk është se zgjidh ndonjë gjë, por në raportet institucionale të secilit organ, qoftë të Parlamentit me zgjedhësit, qoftë të Presidentit me Parlamentin, por dhe me shqiptarët do të qartësonte shumë gjëra, do krijonte bindje reale për këtë problem që është shumë i rëndësishëm, sepse dy kambana shumë të fuqishme për një problem konkret mbajnë qëndrime diametralisht të kundërta, ku një e tretë ka të drejtë ta zgjidhë përfundimisht konfliktin, por asnjëra palë nuk e dërgon çështjen tek ajo.
– Nëse Parlamenti voton me votë të cilësuar, a mund të quhet ndonjë ligj antikushtetues? Ndodh përherë, shumë ligje të Parlamentit cilësohen antikushtetuese, edhe pse votohen me votë të cilësuar?
– Ky është problem tjetër, është problem i veçantë që meriton diskutim doktrinar, teorik, por rëndësi ka një gjë, edhe ligje që kalojnë në mënyrë të cilësuar miratohet, nëse bëhen objekt shqyrtimi në Gjykata Kushtetuese nga subjekte që legjitimohen ta venë në lëvizje Gjykatën Kushtetuese, kur kjo e fundit konstaton se fryma e ligjit për mbajtjen e dispozitës bie ndesh me Kushtetutën edhe mund ta rrëzojë ligjin e miratuar me shumicë të cilësuar nga Parlamenti. Në Kushtetutën tonë është qartë qëndrimi, qoftë ligj i thjeshtë, qoftë ligji organik, ligje që janë shumë më të rëndësishme, që janë të parashikuara në nenin 81 të Kushtetutës dhe ato bëhen objekt shqyrtimi dhe në raste se konstatohet atikushtetueshmëri, shfuqizohen si të tilla. Pra nuk ka ndonjë përjashtim në Kushtetutën tonë që për ligje të veçanta që miratohen të mos ketë të drejtë Gjykata Kushtetuese ta shqyrtojë, gjykojë, shfuqizojë.
-Derisa është pranuar nga shumë institucione ndërkombëtare që ky parlament ka deputetë të inkriminuar me rekorde kriminale, duhet të shpërndahet?
– Problemi i luftës kundër kriminalitetit, problemi i dekriminalizimit të Parlamenti dhe deri te dekriminalizimi i shumë organeve të tjera të shtetit e lidhur me të për dekriminalizimin e organeve të drejtësisë, në fund të fundit të dekriminalizimit të të gjithë shoqërisë, sepse të gjithë shqiptarët janë të interesuar që kudo që të shkosh në shtet dhe jashtë tij edhe në shoqëri edhe në mjedise edhe në komunitete të ketë sa më pak kriminelë, sa më pak rekorde kriminale. E vërtetë është që në Parlament ka shumë kriminelë, ose ka njerëz me rekorde kriminale, me të dhëna që lidhen me kriminalitetin, mbase jo kriminelë në kuptimin profesionist. Ardhja e tyre në Parlament është turp, së pari, i partive politike që i ka sjellë. Ata duhet të verifikonin deri në detaje veprimtarinë personale, pse jo dhe familjare të kandidatëve. Them dhe familjare, sepse duhet të japin llogari edhe për familjen edhe për personat që kanë rreth e rrotull. Tani ky problem është bërë shumë shqetësues dhe unë vë re se nuk ka ndonjë preokupim serioz për ta zgjedhur. Faktori ndërkombëtar shumë herë ka luajtur për këtë problem deri në kërcënime në kuptimin e mirë të fjalës, por është rezervuar të nxjerrë letrat e fundit, me sa duket i ka, por nuk do t’i nxjerrë. Mazhoranca dhe Opozita nuk kanë përgatitur ndonjë projekt enkas për këtë qëllim. Sepse, sipas mendimi tim, nuk zgjidhet ky problem shumë i rëndësishëm me një pr/ligj vetëm për parlamentin. Ky do zgjidhur me një pr/ligj tërësor për gjithë të zgjedhurit, për gjithë të emëruarit në poste të rëndësishme që i shërbejnë komunitetit shqiptar. Për secilin sektor, duhet të vendoset kufi, kërkesa rigoroze për të shërbyer në administratë, në gjykatë, në ministria, drejtësi etj. Unë nuk vë re ndonjë gjë me rëndësi dhe pres që në vjeshtën e këtij viti faktori ndërkombëtar të luajë letrën e fundit. Të ekspozojë një më një të gjitha ato që janë, sepse ato dihen, qofshin këta të majtë apo të djathtë. Do të jetë në nderin e tyre, pastaj, që të operojnë nëpërmjet dorëheqjes, për t’i dhënë mundësi Parlamentit të ekzistojë, të vazhdojë jetën e vetë normale përtëritjes së pjesshme, nëpërmjet dorëheqjeve të veçanta. Në rast të kundërt, mund të krijohen probleme dhe shqetësime të tjera, që mbase këtyre u ruhet dhe faktori ndërkombëtar që nuk guxon të thotë fjalën e fundit.
– Profesor Abdiu, sa i shëndoshë juridikisht është justifikimi që deputetë nuk kanë bërë rekorde kriminale në Shqipëri, por i kanë bërë në vende të tjera jashtë Shqipërisë nuk mund t’i pengosh dot të bëhen deputetë, pasi Kushtetuta jonë nuk ka pangesa ligjore?
– Nuk jam në dijeni të ndonjë përgjigjeje të prerë, por unë mendoj se për mua një kandidat që pretendon të zgjidhet dhe ka rekorde kriminale, qoftë brenda Shqipërisë, qoftë jashtë Shqipërisë, të vërtetuara plotësisht sipas standardeve gjyqësore ndërkombëtare me vendime gjyqësore të formës së prerë, është njësoj absolutisht pas asnjë lloj ndryshimi. Nuk mund të kandidojë një deputet që ka bërë një vepër kriminale jashtë kufijve të Shqipërisë vetëm për faktin se nuk u dënuaka në Shqipëri. Fakti që ai është dënuar në një vend tjetër është i barazvlefshëm për ta quajtur atë të dënuar penalisht.
– Faleminderit!
