Fakte ‘tronditëse’ jepen nga njeriu që është shumë afër Partisë Demokratike, Z. Martin Henze. Në një intervistë, Z. Henze jep detaje dhe sekrete nga takimet e shumta me diplomatë dhe zyrtarë shqiptar.
Për rolin e Ramës dhe Bashës, Z. Henze mendon se u ka ardhur fundi, pasi SHBA po punon për t’iu bllokuar dhe sekuestruar pasuritë e tyre. Sipas tij këtu futet edhe Presidenti i Serbisë, Alakesandar Vuçiç. Problemet fillojnë me nismën e ‘Ballkanit të Hapur’ nga e cila përfiton vetëm Serbia.
Intervista e plotë:
Zoti Henze, liria dhe demokracia janë tema aktuale në Shqipëri. Por a është Shqipëria një shtet kushtetues dhe një demokraci liberale? Dhe a ka ende Shqipëria rezerva të fshehura?
Nëse i kërkoni në Shqipëri, do të gjeni kudo iniciativa thjesht shqiptare, përfshirë ato pa OJQ, që nga zjarrfikësit e deri tek shoqatat private të institucioneve të fëmijëve, organizatat për mbrojtjen e natyrës dhe ndihma për gratë që kanë pësuar dhunë. Edhe në partinë më të madhe opozitare të Shqipërisë, PD-në, kjo mund të shihet tashmë shumë qartë në nismën Open Talk. Shqipëria ka rezerva të konsiderueshme të fshehura dhe aktivizimi i këtyre rezervave duhet të çojë në anëtarësimin e shpejtë në BE, nëse ambasadorë apo të tjerë nga bota lindore dhe/ose perëndimore nuk vazhdojnë të ndërhyjnë në Shqipëri dhe të përpiqen t’i mësojnë shqiptarët se si të jetojnë siç duhet. Problemi në Shqipëri më duket më tepër se këto aktivitete janë të shpërndara mjaft të pabarabarta dhe shoqëria civile shqiptare përballet me një ekzekutiv autokratik Rama dhe partnerin e tij, deputetin Lulzim Basha, të cilët konsiderojnë prirje të konsiderueshme kriminale në karakteristikat e tyre. Problemi plotësues i këtij ekzekutivi të mbytur dhe deputetit të prapambetur Basha janë grupet oportuniste rreth këtyre individëve. Rama është i rrethuar nga oportunistë, ndaj nuk ka gjasa të ketë më një pamje të pavarur të realitetit, një problem real për të dhe Basha ka nevojë për oportunistët që të marrë ende frymë politikisht. Në thelb, oportunistët janë një problem real në Shqipëri, si në të gjitha shoqëritë e tjera.
Nuk ju pëlqejnë oportunistët?
Jo, unë i përbuz oportunistët, ata janë njerëz të dobët, budallenj dhe shumë të thjeshtë. Më tepër diçka për prodhim në fshat, nuk duhet të ulen në parlament. E shihni se Rama është një autokrat dhe i keq-këshilluar rëndë. Por oportunistët janë edhe më keq. Ata nuk janë të besueshëm, por ndryshojnë sjelljen dhe qëndrimet ndërsa objektivat dhe kufizimet ndryshojnë. Oportunizmi shkon përtej interesit të thjeshtë, pasi interesi vetjak, sipas këtij nocioni, mund të ndiqet edhe përmes formave të ndryshme të mashtrimit, gënjeshtrës dhe mashtrimit, më konkretisht mosmbajtjes së premtimeve, mbajtjes së informacionit. Oportunistët janë llumi i një shoqërie, janë njerëzit, siç themi ne këtu në veri, pa shtyllë kurrizore, zjarrvënës të demokracisë. Krimet e Shoahut, mbi 30 milionë të vdekurit e Revolucionit Rus, masakrat e një pjese të madhe të popullsisë në Kamboxhia socialiste, Revolucioni i tmerrshëm Kulturor në Kinë, nuk do të ishin të mundura pa oportunistët në këto shoqëri. Ato janë baza e çdo autokracie, humnerë, llum i një shoqërie. Edhe në Shqipëri keni nevojë për më shumë njerëz që i qëndrojnë mendimeve dhe pikëpamjeve të tyre, për të cilët vlen fjala e folur, pra që kanë parime, janë patriotë të vërtetë dhe luftojnë për të mbrojtur familjet dhe kombin e tyre, njerëz që kanë ndjeshmëri, jo vetëm për xhepat e tyre. Ndaj e shikoj me miq të mëdhenj Nismën e Open Talk në partinë më të madhe opozitare shqiptare, PD-në dhe i shikoj me përbuzje oportunistët që rrethojnë deputetët Basha dhe Rama.
Rama dhe Berisha nuk janë oportunistë?
Jo, të dy janë drejtues të vërtetë, por Rama nuk përkon me qëndrimin tim bazë politik dhe kulturor, por kjo është diçka tjetër. Secili ka mundësine të formojë jetën e tij ashtu siç ai mendon se është e drejtë dhe ne gjithashtu kemi të drejtë të kemi një mendim ndryshe dhe ajo që edhe mua më duket e rëndësishme në drejtimin e Ramës, gjithsecili ka mundësinë të ndryshojë edhe në jetë, ai duhet të bëje edhe atë, kush vjen shumë vonë dënohet nga historia, i thirri Gorbaçovi autokratit socialist Honecker në Berlinin Lindor më 7 tetor 1989. Pra, Edi Rama, kthehu pas, shansi i fundit i yti dhe i familjes tënde. Zgjedhjet në Evropë janë revolucione, të rregullta pa gjakderdhje, diçka që nuk mund të merret më si e mirëqenë në pikëpamje të demokracive të tjera. A ka një gjë të tillë si ora zero për qeverinë e re Rama? A mund të fillojë nga e para me gjithçka?
Jo, për dy arsye, së pari, zgjedhjet parlamentare të 2021, si zgjedhjet parlamentare të 2017, u falsifikuara masivisht nga përfaqësues të partisë në pushtet dhe nga përfshirja e ekzekutivit Rama, më kujtohen vetëm 900 mijë të dhënat, të dhënat personale të përfaqësuesit e opozitës dhe lideri i atëhershëm i opozitës, i cili me sa duket nuk kishte asnjë interes real për fushatën elektorale dhe ndoshta edhe atëherë kishte një marrëveshje me Ramën. Pyetja e vetme është se sa i lartë ishte çmimi i tij?
Nga ana tjetër, partia në pushtet Rama vazhdon aty ku e la në qershor 2021, strukturat shtetërore nuk funksionojnë sipas ligjit, nuk kërkohet konsensusi politik me opozitën dhe opozita tentohet të neutralizohet nga Deputeti Lulzim Basha, i cili mesa duket ka iniciuar një kontratë personale me autokratin Rama. Në këtë drejtim, qeveria Rama nuk do të ketë mundësi të përqendrohet në projektin politik të anëtarësimit në BE dhe rimëkëmbjes ekonomike dhe sociale të Shqipërisë, por më shumë për këtë më vonë, nëse nuk ndodh diçka thelbësore. Fillimi është bërë me Open Talk.
Në Shqipëri, ju thatë, kryeministri Rama flet për luftë dhe i kishte nxjerrë tanket në Durrës në maj 2020. Por një pandemi nuk është luftë. Dhe shëndeti nuk është diçka që mund të mbrohet me zjarr dhe shpatë. Në këtë gjendje të jashtëzakonshme në Shqipëri, si mund të krijohet besim përballë fatkeqësive?
Politikisht: nëse në të vërtetë luftohet pandemia dhe kostot shpërndahen në mënyrë të pranueshme shoqërore mbi të gjitha supet. Administrativisht: kur gjërat po ecin pa probleme, pa korrupsion.
Pak gjëra krijojnë aq besim te shteti sa një reagim i mirëorganizuar ndaj fatkeqësive. Politikisht, pandemia në Shqipëri nuk është luftuar dhe nuk po luftohet në mënyrë të orientuar drejt rezultateve. Administrativisht ka një kaos të pastër, siç thashë, Rama është i rrethuar nga një grup oportunistësh dhe tani është Lulzim Basha mendjemprehtë, i cili duket se ka vetëm një kujtesë afatshkurtër, jo një botëkuptim të mirë për vendin. Do të ishte argëtuese të vazhdosh të shikoje komedinë nëse situata nuk do të ishte aq dramatike dhe e rrezikshme për shoqërinë dhe ekonominë shqiptare për momentin.
A është “kohezioni” një fjalë e gabuar për ju?
Po, “kohezion” – një fjalë gjermane për të cilën, meqë ra fjala, nuk ka gjithashtu një përkthim të arsyeshëm në gjuhë të tjera – fjala ka një tepricë të “miqësisë” ku së pari ka të bëjë me gjëra më modeste si toleranca, rregulli i ligjin dhe funksionalitetin. Të gjithë shqiptarët nuk duhet të bëhen miq për të funksionuar si një shoqëri e bazuar në solidaritet.
Liria është e mirë për gjithçka. Të gjithë marrin lirinë që i përshtatet. Kjo mund të nënkuptojë vitalitet, por edhe çorientim dhe shkatërrim. Pra, kush është më i lirë në Shqipëri – ata që vazhdojnë të ndjekin status quo-në, si Rama dhe Basha, apo ata që duan të ndryshojnë diçka pas 9 vitesh ngecje dhe regresioni, për të krijuar një të ardhme?
Edhe nëse dikush e përkufizon lirinë në një mënyrë të ngushtë që maksimizon dobinë si aftësinë për të bërë atë që dëshiron, nuk mund të jesh i lirë i vetëm, edhe në Shqipëri.
Gjithmonë kërkon të tjerët dhe diskutim e kritikë, askush nuk është i njëjtë. Demokracia funksionon vetëm nëse ka opozitë reale, pra një diskutim mes shumicës dhe pakicës, që është pjesë e ndarjes së pushteteve. Dhe gjithashtu duhet të jetë e mundur të kritikohen partnerët strategjikë, të huaj. Sigurisht, çdo demokrat ka të drejtë të kritikojë politikat e SHBA-së dhe Evropës; kjo nuk i bën ata armiq të Perëndimit. Megjithatë, kushdo që mendon se duhet të shkojë te mjeku dhe të shkojë në shtëpi nga rruga më e shkurtër.
Nën drejtimin e deputetit Basha, muajt e fundit nuk ka pasur gjithnjë e më shumë liri në këtë kuptim, ai ka zgjedhur bashkëpunimin personal me Ramën dhe vetëm kritikon aspekte që ai ka hedhur që nga viti 2013, të dy luajnë polici i mirë dhe polici i keq, është një politikë e drejtuar nga interesat personale. Ai është pozicionuar ose ka dalë jashtë shoqërive civile demokratike për ne.
Lëvizja Open Talk e Sali Berishës është pra rruga e drejtë dhe e vetme për të gjetur sërish lirinë dhe demokracinë e përbashkët në Shqipëri. Vetëm nëse kjo do të ketë sukses, të rinjtë do të qëndrojnë në Shqipëri dhe një pjesë e madhe e të rinjve shqiptarë nga jashtë do të kthehen.
Ju kishit propozuar në qershor 2021, pas zgjedhjeve parlamentare, që të ketë një qeveri kalimtare për shkak të emergjencës në sektorin e ekonomisë dhe shëndetësisë, apo jo?
E saktë, në rezultat dhe në arsyetim. Megjithatë, pikënisja e këtij propozimi ishin zgjedhjet e manipuluara parlamentare dhe zgjedhjet e parregullta vendore në vitin 2019. Mund të ketë demokraci dhe zgjedhje të lira vetëm nëse ekziston një ligj zgjedhor demokratik që plotëson standardet ndërkombëtare dhe një shtet të së drejtës, të dyja këto nuk ekzistonte më 25 prill 2021, përveç manipulimit strukturor të zgjedhjeve. Megjithatë, një vend në gjendje të jashtëzakonshme ka nevojë për një qeveri legjitime, që është arsyeja e kërkesës sonë. Kushti themelor për këtë është një kompromis mes dy kampeve dhe dorëheqja e dy aktorëve Basha dhe Rama. Lulzim Basha është hequr nga posti i kryetarit, presim që ai të kthejë edhe mandatin e deputetit dhe tani pyetja është nëse zoti Rama ka guximin të kthehet dhe të thotë lamtumirë apo në perspektivë të inicojë zgjedhje të reja.
Dhe kush e mbron realisht lirinë në Shqipëri?
Idealisht, të gjitha për të gjithë. Megjithatë, në mënyrë të rreptë, “marrja e armëve” nuk është një procedurë lirie. Liria është në fund të fundit një koncept vetë-mbështetës.
Nuk mund t’ua delegojë ushtrimin e lirisë të tjerëve, prandaj sistemi Basha dhe Rama është kaq i dëmshëm për lirinë në Shqipëri, i heq lirinë e shprehjes individit në Shqipëri, shqiptarët në fund të fundit trajtohen si fëmijë të vegjël.
Me veprimin e paligjshëm të deputetit Basha ndaj njerëzve në partinë opozitare të Shqipërisë, mosrespektimi i ligjeve të partisë, liria e anëtarëve të partisë për të vendosur lirisht torpedohet prej tij, po flasim për mungesë materiale lirie në këtë pikë.
Megjithatë, në Shqipëri situata është edhe më e keqe: për shkak të një reforme ligjore me të meta, gjykatat e larta janë organizuar në mënyrë të përhershme jofunksionale që nga viti 2018 dhe gjyqtarët e mbetur, për shkak të vartësisë së gjyqësorit shqiptar ndaj ekzekutivit Rama, të mos vedosin për çështje shpërthyese që e vënë në pozitë të vështirë qeverinë, ose, si në rastin e Bashës apo Tahirit, të qeverisin gabim ose të reagojnë me butësi.
Asnjë e drejtë për mbrojtjen e të drejtave individuale në Shqipëri, aktorët politikë si Basha dhe Tahiri ikin pa u ndëshkuar.
Pranimi dhe besimi i shtetit të së drejtës në Shqipëri aktualisht është afër zeros; kjo duhet të ndryshojë, por nuk është çështje teknike.
Opozita nuk është në vetvete një gjë e mirë, mund të jetë fare e paarsyeshme, madje edhe budallaqe, dhe provokim për shumicën. Por kur bëhet e zymtë?
Sigurisht, kjo vlen edhe për qeverinë në të kundërt; kështu është në një demokraci dhe duhet duruar, vërtet, kështu duhet të jetë. Partia opozitare PD nën drejtimin e komitetit ekzekutiv të përkohshëm tashmë do të bëjë një punë të mirë, ne mbështesim që nga ana evropiane, Shqipëria nuk ka një lider të vërtetë opozitar prej disa vitesh. Kjo nuk mund të vazhdojë, duhet të hiqen edhe oportunistët që rrethojnë Bashën.
Në Shqipëri ka barazi de facto mes votuesve të opozitës dhe partisë në pushtet, nëse lëmë mënjanë manipulimin e zgjedhjeve parlamentare. Në këtë aspekt, ata duhet të luajnë dy role.
Bëhet turp dhe ne europianët e shohim kështu, kur, si në Shqipëri, organizohet një qeveri jo legjitime për shkak të zgjedhjeve të manipuluara dhe kemi një deputet të opozitës, në këtë rast Lulzim Bashën, si ish-kryetar i partisë. Partia Demokratike e Shqipërisë, e cila bashkëpunoi me qeverinë, edhe në shpërndarjen e posteve, dhe në këtë mënyrë përpiqet të eliminojë funksionet e kontrollit të opozitës.
Në këtë aspekt, ishte shumë e rëndësishme edhe nga pikëpamja demokratike që ky person, Basha, u votua jashtë detyrës nga të zgjedhurit e partisë, në përputhje me ligjin, më 18/11 dhjetor 2021. Vëzhguesit ndërkombëtarë kanë qenë të pranishëm gjatë procedurës dhe nuk kanë konstatuar asnjë të metë në proces. Opozita shqiptare ka treguar se i ka të dyja këmbët në NATO dhe në Perëndim, shumica e delegatëve dhe anëtarëve të PD kanë treguar, pavarësisht se janë kërcënuar masivisht dhe pjesërisht ekzistencialisht nga grupimi Basha, se janë gati të marrin përgjegjësinë na mbetet vetëm t’i përgëzojmë, janë demokratë të vërtetë, miq të Evropës dhe të SHBA-së. Tani duhet të eliminohet problemi i rrëmujës.
Çfarë do të thuash me këtë?
Kreu i rrëzuar Lulzim Basha mesa duket ka ndërmend të bëjë shtëpi në selinë e partisë, duket se po gatuan edhe atje. Ai nuk pranon vendimin e shumicës së organeve të partisë në përputhje me ligjin dhe në këtë mënyrë dëmton masivisht reputacionin e partisë demokratike të Shqipërisë. Pra, një shtëpi – squatter.
Duket se ai duhet të nxirret jashtë godinës, gjë që bëjmë ne në Gjermani me rrëmbyesit.
Ky person më kujton gjithnjë e më shumë autokratët në Berlinin Lindor në vitin 1989, të cilët gjithashtu injoruan plotësisht realitetin, një gjendje patologjike.
Në fund të fundit, kush mban më shumë përgjegjësi për Shqipërinë, shteti apo shoqëria, pra çdo shqiptar?
Shakaja për demokracinë duhet të jetë në mosbërjen e dallimit mes të dyjave. Gjithkush ka përgjegjësi, pavarësisht nëse përfshihemi në politikë në Shqipëri apo vendosim ta shikojmë dhe thjesht të shkojmë në zgjedhje. Megjithatë, vdekja e një demokracie është oportuniste.
Si mund të bashkohen më mirë mentaliteti demokratik, liria personale dhe përgjegjësia sociale në Shqipëri?
Një pyetje e vështirë, nuk jam shqiptar për momentin. Shënim i redaktorit: Z. Henze qesh. Por ndoshta ka të bëjë shumë me arsimin, ku në Shqipëri duhen nxitur shumë më tepër kokëfortësia dhe mospajtimi, por në të njëjtën kohë duhet të shpërblehet veprimi brenda dhe për komunitetin shqiptar dhe jo për grupet individuale të interesit. Kennedy dikur e përmblodhi mirë kur tha: “Mos pyesni se çfarë mund të bëjë vendi juaj për ju, por çfarë mund të bëni ju për vendin tuaj”.
Henze, Open Balkans, si e vlerësoni marrëveshjen e Olivér Várhelyi, Komisionerit të Aderimit në negociatat ndërmjet Serbisë dhe Shqipërisë?
Epo, për një gjë, Olivér nuk mund të flasë për BE-në në aspektin e politikës së jashtme, kjo është puna e vetme e shteteve kombëtare evropiane, pra Këshillit të BE-së, ai nuk është i legjitimuar ta bëjë këtë. Së dyti, ai është cituar gabimisht nga propaganda qeveritare e autokratëve në Beograd dhe Tiranë.
Për Komisionin e BE-së, Këshillin e BE-së dhe gjithashtu Gjermaninë, zgjerimi i Bashkimit Evropian për të përfshirë Ballkanin Perëndimor është një nga prioritetet më të rëndësishme të politikës së jashtme. Prandaj, BE-ja dëshiron të vazhdojë në disa pista: Së pari, janë paraqitur hapa konkretë për të forcuar procesin e anëtarësimit. Maqedonia dhe Kosova kanë arritur shumë. Tani duhet të hapen negociatat me ta si hap i parë.
Fatkeqësisht, qeveria Rama nuk ka përmbushur asnjë nga 15 kriteret shqiptaro-BE; përkundrazi, qëllimisht ka bërë hapa prapa. Kryeministri Rama i thotë publikut gjithashtu se nuk di të ketë kritere anëtarësimi.
Pra, ndërkohë që procesi duhet të forcohet dhe përmirësohet, veçanërisht në Shqipëri, por edhe në Mal të Zi, synimi i BE-së mbetet i pandryshuar – ka të bëjë me pranimin dhe anëtarësimin e plotë të vendeve të Ballkanit në BE. Oliver nuk ka dhe nuk mund të komunikojë asgjë tjetër.
Serbia është një anëtare e asociuar e Bashkimit Ekonomik Euroaziatik të Rusisë dhe zhvillon stërvitje të përbashkëta agresive ushtarake me Rusinë në kufijtë e jashtëm të NATO-s dhe destabilizon Ballkanin përmes veprimeve hibride, qoftë përmes komunikimit, provokimit si në Mal të Zi apo Kosovë apo si tani në rastin e Bosnjës- Hercegovina apo perms zgjedhjeve parlamentare në vende, për partitë pro-serbe apo përmes përpjekjes përmes nismës Ballkani i Hapur për të larguar vendet e Ballkanit nga dëshira për t’u bërë anëtarë të BE-së.
Lidhja e serbëve me Bashkimin Ekonomik Euroaziatik të rusëve dhe mungesa e anëtarësimit në NATO, marrëveshjet për transferimin e armëve ndërmjet Rusisë dhe Serbisë dhe kampet ushtarake të rusëve pranë Beogradit, aktivitetet dhe bashkëpunimi me FPS, GRU dhe SËR u lejuan. Serbia dhe RDB e saj nuk lidhen me anëtarësimin në BE dhe janë të drejtuara gjithashtu kundër NATO-s, Serbia e di këtë.
Prandaj Serbia nuk mund të bëhet anëtare e BE-së për momentin dhe gjithashtu kam përshtypjen se Serbia nuk dëshiron. Interesi i politikës së jashtme të Serbisë është rindërtimi i Jugosllavisë, por ndryshe nga koha e Titos, jo i paangazhuar, por përkrah rusëve, pra një Jugosllavi 2.
Në përmbledhje, vetëm për këtë arsye, nuk mund të ketë bashkim ekonomik, asnjë Ballkan të hapur, me Serbinë në Ballkan. 5 vendet e Ballkanit tani duhet të përqendrohen në punën për kriteret e anëtarësimit, të cilat, siç e kemi parë në Kroaci, mund të çojnë në anëtarësim në kohën më të shkurtër të mundshme, vetëm duhet ta dëshirojmë atë. Nëse Serbia ndryshon mendje, vazhdo. Pastaj ajo duhet të bëhet anëtare e NATO-s dhe BE-së, kufijtë duhet të njihen nga Kosova dhe Shengen zbatohet brenda BE-së, kështu që çështjet kufitare janë gjithsesi të parëndësishme. Por ka aspekte të tjera që duhet t’i konsiderojmë.
Cilët?
Rama dhe Basha po tregojnë tani ngjyrat e tyre të vërteta, me Ramën duke negociuar me Serbinë, gjë që është absurde dhe përbën një problem real për të ardhmen e Shqipërisë, pa përfshirë Kosovën dhe përfundimisht kriteret e BE-së. Ky është një hap masiv i autokratit Rama drejt destabilizimit të mëtejshëm të Ballkanit.
Pse është ky një problem?
Në këtë kontekst ka dy probleme, njëri është problemi ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe tjetri është bashkëpunimi i ngushtë i Serbisë me Rusinë.
Më lejoni të trajtoj shkurtimisht çështjen e Kosovës. Vuçiç, me të cilin Rama tani ka një marrëveshje asociimi, eufemistikisht e quajtur “mini-Shengen” ose “zona ekonomike rajonale”, ishte anëtar aktiv i partisë radikale serbe gjatë periudhës së krimeve të luftës serbe nga viti 1993 deri në 2008, për të cilën ai ishte Ministri serb i Informacionit nga viti 1998 deri në vitin 2000, pra në mes të luftës së tmerrshme ballkanike, Serbia ishte në luftë, edhe në Kosovë, ai kishte përgjegjësi për propagandë.
Zoti Henze, figura dominuese në çështjen e mini-Shengenit dhe zonës ekonomike rajonale është Aleksandër Vuçiç, a është ky një problem?
Vuçiç dhe rusët.
Si mund t’ju kuptoj?
Rusët janë të shqetësuar për dominimin në Evropën Lindore. Putini e di se burimet e tij kryesore të të ardhurave, pra nafta dhe gazi, do të thahen më së voni deri në vitin 2035; produktet atëherë vështirë se do të nevojiten ndërkombëtarisht, në të njëjtat sasi si më parë. Nga ana tjetër, për shkak të ndryshimeve klimatike, e gjithë toka e përhershme e ngrirë në të gjithë Siberinë do të ngrohet, me pasojë që prodhimi i lëndës së parë në Siberi vështirë se do të jetë i mundur më, infrastruktura atje do të shembet plotësisht, deri në Uralet.
Rusia atëherë do të ishte de facto ekonomikisht e paaftë për të paguar, kështu që i duhet një zonë ekonomike e kontrolluar nga Moska, siç bënte përpara vitit 1989. Nuk duhet të harrojmë se Rusia sot ka vetëm 2/3 e prodhimit kombëtar bruto të Italisë, një ekonomi e sëmurë dhe e korruptuar dhe shumica e popullsisë është e varfër. Rusia investon kryesisht në teknologjinë e saj ushtarake në vend që të investojë kryesisht në infrastrukturat sociale, jo një qasje e konsideruar.
Partneri i Serbisë është Rusia, interesi origjinal i Serbisë, dhe këtu ka një rreshtim interesi me rusët, rivendosja e dominimit serb në Ballkan, ka të bëjë thjesht me ndikimin ekonomik.
Për 13 vjet Sllobodan Millosheviç ishte sundimtar në Beograd. Kjo periudhë pa disa luftëra civile dhe krime, të ngjashme me të cilat nuk ishin parë në Evropë që nga viti 1945. Më 1 prill 2001 ai u burgos.
Nga pamja e jashtme ai pozonte si socialist, por në fakt ishte nacionalist serb. Qëllimi i tij ishte dominimi i popullatës serbe mbi grupet e tjera etnike në Ballkanin Perëndimor. Kjo u bë e dukshme në fjalimin e tij në 600-vjetorin e Betejës së Fushës së Kosovës. Gjatë tentativës për gjenocid ndaj shqiptarëve në Kosovë në vitin 1999, Vuçiç ishte Ministër i Brendshëm dhe si rrjedhim përgjegjës për operacionet policore dhe operacionet e grupeve speciale të MPB-së në Kosovë.
Vuçiç ka një marrëdhënie të dobishme me mentorin e tij politik, kriminelin e luftës Sheshelj, i cili lejohet të shfaqet rregullisht në studiot e kanaleve televizive pro-qeveritare për të sulmuar jo qeverinë, por opozitën civile, gazetarët e pavarur, kroatët apo shqiptarët.
Ose le të mendojmë për deklaratat e politikanes serbe Vjerica Radeta për një postim në Tëitter pas vdekjes së Hatidza Mehmedoviç, lideres së Nënave të Srebrenicës. Duke ditur se Hatidza Mehmedoviç humbi dy djemtë e saj, burrin e saj dhe shumë të afërm në vitin 1995 për vrasjen e ushtarëve serbë në qytetin lindor boshnjak të Srebrenicës, anëtarit të “Partisë Radikale Serbe” nacionaliste, Vuçiç ishte presidenti i saj në vitet 1990, u përpoq ta poshtëronte edhe një herë të ndjerin e fundit. “Kam lexuar se Hatidza Mehmedoviç nga Organizata e Grave të Biznesit të Srebrenicës ka vdekur. Kush do ta varros atë? Burri i saj apo djemtë e saj?”
Një fyerje e turpshme, në kurriz të gjenocidit në Srebrenicë nga serbët. Në vitin 1995, kur ndodhi gjenocidi në Srebrenicë, Vuçiç ishte edhe Sekretar i Përgjithshëm i Partisë Radikale dhe bashkëpunëtor i ngushtë i “Vojvoden” Vojislav Sheshelj, i cili edhe sot e kësaj dite qëndron plotësisht pas gjenocidit në Srebrenicë. Në atë kohë, Vuçiç kërcënoi se do të qëllonte 100 boshnjakë për vdekjen e një serb.
Në një vizitë në ish-krahinën serbe të Kosovës në vitin 2018, Vuçiç mbajti një fjalim të zjarrtë para serbëve vendas në Kosovë në sfondin e tensioneve të ripërtëritura dhe në kundërshtim me përpjekjet e BE-së dhe SHBA-së për të arritur një marrëveshje pajtimi historik midis Beogradit dhe Prishtinës. “Miloševiç ishte një lider i madh serb, qëllimet e të cilit ishin sigurisht të mira. Por rezultatet ishin shumë të këqija. Kjo ishte për shkak se dëshirat tona ishin joreale – ndërsa ne neglizhuam dhe nënvlerësuam interesat dhe dëshirat e kombeve të tjera”, tha Vuçiç.
“Për këtë arsye ne kemi paguar çmimin më të lartë. Nuk jemi bërë më të mëdhenj”. Ministri i Brendshëm serb Aleksandar Vulin, i njohur për deklaratat e tij populiste, e bëri këtë në vitin 2021. Me rastin e 20-vjetorit të themelimit të Lëvizjes Socialiste, një partner i vogël aleancë i Partisë Progresive Serbe (SNS) në pushtet të Aleksandër Vuçiçit, Vulin u lut për “ndërtimin e një bote serbe”. Detyra e kësaj gjenerate politikanësh është të “realizojë bashkimin e serbëve kudo që jetojnë”, tha Vulin. Kjo deklaratë solli kujtimet e idesë së Serbisë së Madhe nën regjimin e Slobodan Millosheviçit, të cilin Vuçiç e përshkroi si një lider të madh. Në të njëjtën kohë, Vulin i bëri thirrje Vuçiçit që “të marrë përgjegjësinë për këtë dhe të kandidojë përsëri për president”. Zgjedhjet e ardhshme presidenciale do të mbahen në pranverën e vitit 2022. Ministrja e Jashtme e Bosnjës Bisera Turkoviç shprehu pritjen që Vuçiç të distancohej zyrtarisht nga deklaratat e Vulin. Megjithatë, kjo nuk ka ndodhur. Glorifikimi i Millosheviçit dhe fokusi në një Jugosllavi 2, ky është thelbi i qëndrimit bazë politik të Vuçiçit, një potencial nacionalist i serbëve në rajon dhe përtej kufijve të Kosovës, i cili nuk duhet nënvlerësuar as pas gati dy dekadash paqeje në Ballkan.
Opozitarja e palodhur dhe kryetarja e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Beograd, Sonja Biserko, atëherë vetëm shkurt deklaroi: “Ky proces tregon se shpirti i Serbisë… po i bashkohet sërish kohës së Sllobodan Millosheviçit”.
Millosheviçi dhe qeveria e tij që nga viti 1991 kishin dashur të parandalonin shpërbërjen e shtetit multietnik me dhunë brutale dhe kështu shkaktuan luftën civile në Jugosllavi. Për këtë ai u quajt shpejt “Kasapi i Ballkanit”. Kjo luftë e drejtpërdrejtë po vazhdon edhe sot në formë hibride, pjesë e kësaj strategjie hibride është edhe Ballkani i Hapur, me qëllim ndarjen e vendeve të Ballkanit nga NATO dhe BE.
Qëllimi i serbëve për ndarjen e Kosovës nuk është braktisur edhe sot e kësaj dite. Sipas kësaj, zonat në veri të vendit të banuara kryesisht me serbë duhej t’i binin Serbisë dhe si kompensim, tre komuna në jug të Serbisë, ku jetojnë kryesisht shqiptarë, t’i binin Kosovës.
Por problemi në Serbi është një çështje shumë më e thellë. Edhe kriminelët e dënuar të luftës janë rikthyer në poste me ndikim në Beograd pas burgosjes së tyre.
Lista e rasteve të tilla është e gjatë: Vladimir Lazareviç, për shembull, i dënuar me 14 vjet burg për krime në Kosovë. Pas lirimit, ai u kthye në Serbi nga Haga me një aeroplan qeveritar, u prit me nder dhe u bë pedagog i ftuar në akademinë ushtarake.
Aty u jep mësim oficerëve të ardhshëm të ushtrisë serbe.
Ose Veselin Sljivançanin, i dënuar me dhjetë vjet burg, sot folës i rregullt në ngjarjet e partisë SNS në pushtet, partisë së presidentit Aleksandar Vuçiç.
“E gjithë kjo shtresë që i mbijetoi Millosheviçit: Nuk ka pasur kurrë një ndryshim real të personelit në institucione, që p.sh., disa njerëz të mos mund të punësohen më.
Nëse do të kishte pasur, presidenti ynë Vuçiç dhe ministri i Jashtëm Daçiç nuk do të mund të mbanin as poste publike – madje as të garonin për poste, dhe do të duhej të përballeshin me Gjykatën Penale Ndërkombëtare në Hagë.
Perëndimi, veçanërisht BE-ja, më duket shumë naiv në këtë drejtim.
Çfarë do të thuash me këtë?
Kjo lloj politike e injorimit apo cungimit të realitetit errëson pamjen e realiteteve dhe si rrjedhim edhe zgjidhjen e problemeve. Presidenti i Serbisë Vuçiç tha pas takimit me BE-në në Bruksel se kryeministri Kurti e kishte pyetur se kur do ta njohë përfundimisht pavarësinë e Kosovës. Përgjigjja ime ishte: Kurrë!”, tha Vuçiç.
Vuçiç është shumë i qartë dhe pa ekuivoke për këtë çështje, ai është autokrat. Kjo qartësi në komunikim politik duhet marrë shumë seriozisht, sepse serbët nuk do të heqin dorë kurrë nga pretendimet e tyre territoriale në Ballkan për arsye historike, ata nuk janë të gatshëm të bëjnë kompromis. Këtë mund ta krahasojmë mirë me Putinin dhe Ukrainën apo Krimenë. Këto pretendime për pushtet nuk do të hiqen dhe do të zbatohen në kohën e duhur, autokratët kanë nevojë për burime të ardhurash dhe për këtë u duhet tokë.
Ne evropianët duhet t’i vëmë në dukje interesat tona dhe vijat e kuqe shumë më qartë dhe më qartë dhe gjithashtu të nxjerrim pasojat nëse kapërcehen vijat e kuqe. Vetëm komunikimi i qartë pa diskutim, i bazuar jo në dëshira, por në realitete, do të kuptohet nga Rama në Beograd dhe në Tiranë dhe më pas mund të çojë në kompromis apo afrim reciprok.
Pra, mini-Shengeni, i quajtur tashmë në mënyrë eufemistike Ballkani i Hapur nga Rama dhe Vuçiç, është një aneks i Bashkimit Ekonomik Euroaziatik?
Bashkimi Ekonomik Euroaziatik (EAEU) është një bashkim rreth Federatës Ruse në një treg të përbashkët me një bashkim doganor. EAEU është de facto pasardhësi i Këshillit për Ndihmën e Ndërsjellë Ekonomike (CMEA). CMEA u krijua në 1949 si një homolog socialist i Planit Marshall/Nato-s dhe BE-së dhe u shpërbë në 1989 për të mirën e Evropës Lindore.
Serbia nënshkroi një marrëveshje të tregtisë së lirë me EAEU në 25 tetor 2019. BE-ja dhe Sllovakia i kërkuan Serbisë në atë kohë që të mos krijojë një zonë të tregtisë së lirë me Bashkimin Ekonomik Euroaziatik për të shmangur një përplasje të mundshme me Bashkimin Evropian. “Nëse jeni serioz për orientimin tuaj evropian, duhet të merrni vendime politike që ju afrojnë më shumë.
Ky nuk është njëri prej tyre”, tha ministri i jashtëm sllovak Miroslav Lajçak pas takimit të ministrave të jashtëm të BE-së dhe Ballkanit Perëndimor në Helsinki. “Nuk mund të shkoni në disa drejtime në të njëjtën kohë”, shtoi ai. Komisioni Evropian gjithashtu ka paralajmëruar Serbinë kundër shtyrjes përpara të marrëveshjeve tregtare me bllokun ekonomik të udhëhequr nga Rusia.Serbia nuk është aspak e interesuar për këtë, tha ai, dhe tani po fokusohet në Shqipërinë dhe Maqedoninë, Jugosllavinë 2.0, të cilat do të jenë pjesë integrale e EAEU.
Pas bisedës me Ramën pak ditë më parë, Vuçiç ka fluturuar menjëherë drejt Moskës. Atje ai do t’i raportojë rusit. Pra, në fund të fundit, gjithçka ka të bëjë m
Në këtë kontekst duhen parë edhe përpjekja për të diskredituar demokratin properëndimor Berisha, negociatat për marrëveshjen mes Shqipërisë dhe Beogradit, por edhe mosplotësimi i 15 kritereve të anëtarësimit në BE nga qeveria shqiptare.
Pra, Ballkani i Hapur si një mjet strategjik për integrimin në Bashkimin Ekonomik Euroaziatik?
Në një artikull për gazetën ruse Izvestia në tetor 2011, Putin përvijoi projektin e një organizate të re rajonale, Bashkimit Euroaziatik. Ideja e një bashkimi të tillë ekzistonte për 20 vjet pasi u propozua nga Presidenti Nazarbayev i Kazakistanit. Nuk mungojnë as organizatat paraardhëse: Një bashkim doganor midis Rusisë, Kazakistanit dhe Bjellorusisë ekziston që nga janari 2010 dhe Komuniteti Ekonomik Euroaziatik u krijua në maj 2011.
Qëllimi i Bashkimit Euroaziatik, siç u përcaktua fillimisht nga Putin, ishte krijimi i një organizate bashkëpunuese për integrimin rajonal. Analoge me BE-në, ajo duhej të kontribuonte në zhvillimin e Rusisë dhe vendeve në fqinjësinë e saj. Tani, për fat të keq, Bashkimi duket se po degjeneron në një klub diktatorish, gjë që është për të ardhur keq, ku Rusia ushtron kontroll mbi shtetet e tjera anëtare. Në vend që t’i jepte përparësi zhvillimit të përbashkët ekonomik dhe pozicionimit të Bashkimit në tregtinë ndërkombëtare, Putin zgjodhi rrugën e simbolizmit dhe prestigjit. Në vend që ta bëjë Unionin tërheqës për vendet e tjera, ai po stilizohet si një projekt energjetik rus dhe kjo po shtyhet sistematikisht, në mekanikën hibride, tashmë që nga viti 2018 edhe në Ballkan.
Në një samit ekonomik më 30 korrik 2021 dhe në një konferencë të përbashkët shtypi pasuese, Rama kërkoi që “skeptikët” në Kosovë, Bosnje-Hercegovinë dhe Mal të Zi të përshkruanin atë që ata besojnë se flet kundër bashkimit me nismën e Ballkanit të Hapur, e njohur më parë si “mini-Shengen”.
Qeveritë përkatëse duhet të paktën të përshkruajnë “ku duan të bashkëpunojnë, ku duan të ndërtojnë struktura të përbashkëta dhe ku duan t’i paraqesin një front të përbashkët botës së jashtme”.
Një paraqitje mjaft problematike e Ramës. Duke i quajtur skeptikë kryeministrat vetëm sepse fokusohen ekskluzivisht tek integrimi në BE dhe NATO.
Sovraniteti i Kosovës nuk njihet dhe integrimi në BE dhe NATO minohet.
Rama kështu është pozicionuar qartë kundër Perëndimit, kundër NATO-s, ky nuk është këndvështrimi i kombit shqiptar, ai nuk ka legjitimitet të bëjë deklarata të tilla sipas ligjit ndërkombëtar.
Në çdo bashkëpunim me Serbinë, e cila është në sferën e ndikimit të Rusisë, duhet të ketë një deklaratë të qartë për anëtarësimin në NATO dhe BE dhe për njohjen e Kosovës. Qeveritë duhet të vendosin nëse duan t’i përkasin Rusisë apo shoqërive civile. Vendet e tjera të Ballkanit e kanë kuptuar këtë, vetëm Rama dhe Zaev nuk e kanë kuptuar.
SHBA/BE po bëjnë shumë pak?
Në një letër drejtuar Bidenit disa javë më parë, gjashtë anëtarë të Kongresit thanë se ishin të shqetësuar për situatën politike në Serbi dhe ndikimin që mund të ketë në rajon dhe Evropë. Biden duhet të konsiderojë përdorimin e Urdhrit Ekzekutiv 14033 për të sekuestruar asetet e atyre që janë përgjegjës për destabilizimin e situatës.
Është sigurisht një hap i pjesshëm që fillimisht të ngrihen llogaritë e Vuçiçit, Ramës, Zaevit dhe luftëtarëve të tij dhe t’u ndalohet hyrja në SHBA, të njëjtën gjë duhet të bëjë edhe BE-ja. Koha e humbjes së parave të taksave dhe financimit indirekt të destabilizimit të Ballkanit duhet të ketë mbaruar. Shtetet ballkanike, me përjashtim të Serbisë, kanë zgjedhur NATO-n dhe BE-në. Qeveritë Rama dhe Zaev duket se po shkojnë në rrugë të tjera, në mosmarrëveshje me sovranin e tyre, që tani duhet të çojë në pasoja, edhe ata tani duhet të vendosin se cilës hemisferë politike duan t’i përkasin.
Kushdo qoftë ai tani. Është mirë që BE-ja dhe veçanërisht Gjermania po punojnë për anëtarësimin e Kosovës, Shqipërisë dhe vendeve të tjera. Por në të njëjtën kohë, SHBA dhe BE duhet gjithashtu të përmbushin rolin e tyre si një klub i demokracive.
Pra, anëtarësimi në BE është një zgjidhje për shtetet e Ballkanit?
Po, nuk ka alternativë nëse qytetarët duan liri dhe prosperitet. Ne evropianët dhe gjermanët e dëshirojmë këtë, dhe po ashtu edhe SHBA-ja. Franca duhet dhe do të japë gjithashtu pëlqimin e saj për marrëveshjen e vizave me Kosovën në vitin 2022.
Problemi është se polarizimi midis Lindjes dhe Perëndimit që përjetuam para vitit 1989 është kthyer, por shumë amerikanë dhe evropianë amerikanë nuk duan ta pranojnë këtë, ata ende po ëndërrojnë pak.
Shtetet e Ballkanit janë vërtet përballë vendimit se cilit sistem politik duan t’i përkasin. Kjo është pyetja që duhet sqaruar: Lindje apo Perëndim, edhe nëse disa në Bruksel, Berlin dhe Paris nuk duan ende ta pranojnë këtë.
Njerëzit e zakonshëm në Shqipëri, në Ballkan, shpesh nuk e dinë ende se çfarë është Europa në të vërtetë. Ata ëndërrojnë për një botë në të cilën policët nuk rrahin demonstruesit, kryeministrat nuk janë të korruptuar, të drejtat e njeriut zbatohen dhe familjet mund të përjetojnë një të ardhme, duke përfshirë një të ardhme ekonomike. Në këtë drejtim, opozitat demokratike në Ballkan, veçanërisht në Shqipëri, po luftojnë për vlerat evropiane; në luftërat ballkanike dhe gjithashtu në demonstratat e fundit në Shqipëri, njerëz vdiqën për vlerat evropiane; ata vlerësuan vlerat e tyre më shumë se instinktin e tyre të mbijetesës. Unë mendoj se ne evropianët mund të krenohemi me këta njerëz në vendet e Ballkanit dhe tani duhet të qëndrojmë në krah të tyre.
Çfarë thoni për deklaratat apo mungesën e deklaratave të Lulzim Bashës në Shqipëri?
Ishte e pritshme. Ai është një mbështetës i heshtur i marrëveshjes së Ramës me Vuçiçin. Në vitin 2019 ai më tha në një bisedë personale se nuk dëshiron të pengojë Ramën për këtë çështje, një deklaratë absolutisht e pakuptueshme. Ne i thamë se ky është një veprim antiperëndimor dhe atëherë do të ndahemi nëse ai nuk ndryshon.
Shpresa qëndron pra tek miqtë tanë amerikanë të BE-së dhe SHBA-së në PD që nga viti 2019, një nga mendjet më inteligjente në opozitën shqiptare, është me të vërtetë Sali Berisha, një njeri i Perëndimit, një patriot i kombit shqiptar, një evropian në të mire, sens, i cili gjithashtu mund të mendojë i madh. Ai do të reformojë tashmë opozitën demokratike të Shqipërisë me bordin e sapozgjedhur, kalimtar të PD-së. Që në Shqipëri të lindë sërish një opozitë substanciale, garantues i demokracisë, shtetit ligjor dhe anëtarësimit në BE dhe NATO. Prandaj, ka shumë për të bërë për shqiptarët brenda dhe jashtë vendit në vitin 2022, ndaj le ta bëjmë së bashku, mund të jetë shansi i fundit që Shqipëria të krijojë një të ardhme të mirë për kombin tuaj.
