Anija kozmike peshonte 4.7 tonë dhe ishte 4.4 metra e lartë, kishte 16 rezervuarë me oksigjen dhe azot
12 PRILL 1961-12 PRILL 2021, GJASHTËDHJETË VJET NGA HEDHJA E NJERIUT TË PARË NË KOZMOS
Prof. ass. Dr. Spiro Vasil Mëhilli
Në vitin 1960, për programin hapësinor, sovjetikët përzgjodhën 19 pilotë si pjestarë për trajnim elitë, nga të cilët do të dilnin kozmonautët e parë të programit Vostok. Ata iu nënshtruan eksperimenteve për të provuar durimin fizik dhe psikologjik. Në vitin 1961, midis grupit që përgatitej për astronaut, binin në sy VladimirVladimiroviç Bondarenko, Grigor Grigorieviç Nieljebov, Juri Aleksejeviç Gagarin dhe German Stepanoviç Titov. VladimirVladimiroviç Bondarenko duhej të ishte kozmonauti i parë, ose e thënë ndryshe, kozmonauti “O”. Më 13 mars 1961, ai shkoi të bënte provën e fundit. Pasi u fut në barokamer dhe mbylli derën, papritur mjedisi brenda saj mori flakë. Personeli teknik nuk arriti ta nxirrte atë në kohë dhe ai pësoi djegie të shkallës së tretë. Vdiq më 23 mars të atij viti. Gjithçka e mori me vete. Nuk akuzoi njeri për atë avari. E varrosën në vendlindjen e tij, në Harkov. Ishte njeri me trup të çeliktë sa thoshin se zor të kishte një të dytë. Ishte i prerë për austronaut, por fati nuk i buzëqeshi. Vdekja e tij u mbajt sekret për mbi 25 vjet. Tani mbeteshin tre pretendentë: Grigor Grigorieviç Nieljebovi, Juri Aleksejeviç Gagarin dhe German Stepanoviç Titovi. Pretendent i parë nga këta ishte Grigor Nieljebovi, por për problemet që lindën me komandën, ai u spostua dhe u kalua tek dy të tjerët. Emri i tij do të përmendej si dublant i Gagarinit. Ditën që do të lëshohej në orbitë raketa “Vostok-1”, pretendentë ishin GermanTitovi dhe Juri Gagarin. I pari nga fshati Vjerh Zhilino në Siberinë Lindore, që kishte studjuar në shkollën ushtarake të aviacionit në Stalingrad, dhe i dyti nga fshat Klushino pranë Gzhatskut, pasi kishte përfunduar stërvitjen ushtarake të fluturimit në shkollën e pilotimit në Orenburg. Në mbledhjen e fundit, Titovi u zëvendësua me Gagarinin. Juri Gagarin ishte një djalëi dashur me shokët, i qeshur, njeri që nuk prishte fjalë. Ishte 166cm i lartë, ashtu sikundër ishin kërkesat e kohës.
Më 12 prill 1961, Juri Gagarin ishte ai që bëri fluturimin e parë kozmik duke përshkuar orbitën e tokës. Në kohën që do të jepej lajmi sensacional, unë dhe shokët e mi ndodheshim në klasë, në orën e Gjeometrisë Diskriptive. Pedagogia e gjuhës ruse, Dina Aleksandrovna Shuganova, u fut në klasë dhe iu drejtua profesor Sorokinit që të ndërpriste mësimin, pasi me urdhër të komandës së shkollës“kursantët me anë të radios do të informohen për një ngjarje të rëndësishme”. Si tha këto fjalë, u largua. Asnjë nuk e dinte dhe nuk mund ta merrte me mend se çfarë lajmi do të dëgjonim. Shkolla jonë kishte një qendër zëri dhe çdo klasë kishte nga një radio të vogël.
Juri Gagarin, nga baza hapësinore Bajkonur në Kazakistan, në orën 9 e 07 minuta sipas orës së Moskës ishte nisur për në kozmos. Anija kozmike peshonte 4.7 tonë dhe ishte 4.4 metra e lartë, e përbërë nga dy pjesë, një modul banimi në formë sferike ku do të qëndronte Gagarini dhe një modul shërbimi, i domosdoshëm për të frenuar rënien e shpejtë dhe për të ulur modulin e parë në tokë. Ai kishte 16 rezervuarë me oksigjen dhe azot.
Anija kozmike për 108 minuta bëri një rrotullim të plotë rreth tokës. Kur ne prisnim në ankth, në radio shpërtheu zëri i fuqishëm i Juri Levitanit. Ishte ai që më 22 qershor 1941 nga Radio Moska i bëri të ditur të gjithë botës që Gjermania naziste kishte sulmuar “pa paralajmëruar” Bashkimin Sovjetik. Dha ja, përsëri ai me syzet e rrumbullakta me skelet të trashë dhe me zërin e tij imponues tha : “Vini re, vini re! Qytetarë dhe fshatarë të Bashkimit të Republikave Socialiste Sovjetike, për herë të parë në historinë e njerëzimit, Bashkimi Sovjetik lëshoi drejt kozmosit njeriun e parë dhe ai është Juri Aleksejeviç Gagarin”. Ky lajm u bë i ditur pasi autoritetet sovjetikë u siguruan që Gagarini ishte ulur në tokë pa pësuar ndonjë dëmtim trupor. Lajmi në të gjithë Bashkimin Sovjetik u prit me shpërthime ovacionesh.
Vite e vite më parë, kisha lexuar se përpara Juri Gagarinit, sovjetikët kishin dërguar në hapësirë një nënkolonel të forcave të armatosura të BS. Fatkeqësisht, kabina e anijes kozmike nuk bëri ulje të butë dhe nënkoloneli që nuk e mbaj mend gazetën ku e kisha lexuar dhe emrin e tij, theu këmbën. Sovjetikët këtë ngjarje e mbajtën sekret, por shtypi francez reagoi. Pala sovjetike pranoi që nënkoloneli kishte pësuar një aksident ajror gjatë uljes së një avioni supersonik, dukuri që në aviacionin luftarak është jo e rallë, dhe për të mbuluar ngjarjen, atë e dërguan “për mjekim” në një spital në Kinë. Francezët iu përgjigjën se vallë nuk kishte në BS mjekë të shkëlqyer dhe spitale të mrekullueshëm për të mjekuar një pilot kozmonaut, por duhej ta çonin në Kinë? Kjo sipas francezëve bëhej për të fshehur të vërtetën.
Tani të vijmë te Gagarini. Përpara drejtuesve sovjetikë qëndronin tri dilema: ulja e kozmonautit në tokë, në det ose vdekja e tij në momentin e uljes brenda modulit sferik. Sovjetikët nuk donin të ndodhte ajo çka kishte ndodhur me nënkolonelin. Ata me përpikmëri kishin caktuar koordinatat, megjithëse duhet të nënvizoj që BS kishte një sipërfaqe prej 21 milionë km katrorë ose një të gjashtën sipërfaqe tokësore të botës. Vostok 1 u lëshua. Drejtuesit ishin në ankth. Gagarini, pasi kishte fluturuar në një lartësi maksimale 302 km dhe minimale 175 km u ul me parashutë në një vend, që ata nuk e prisnin. Ai më vonë do të thoshte: “E pashë veten mbi Detin Mesdhe, më pas pash tokë, diku një lumë të gjatë dhe të gjerë, që m’u duk sikur isha mbi Vollgë. Në atë kohë, anija kozmike filloi të ulej. Kur u ndodha 7 km mbi tokë moduli u shkëput nga anija, dhe tek ajo u hap parashuta. Në atë kohë, u detyrova të hidhesha me katapultë. E pashë veten që po ulesha mbi lumin Vollga”. Ju kujtoj që lumi Vollga është një nga lumenjtë më të mëdhej të BS me gjerësi rreth 2 km dhe thellësi që shkon deri në 25 metra. Duke futur edhe rrymat e ujit çdo njeri do ta kishte të vështirë të shpëtonte duke pasur parashutat e hapura mbi vete. Kur u ndodh 700 metra lart, Gagarin hapi parashutën e dytë, të voglën, atë stabilizuesen që e shmangu nga rënia në lumë. Nga lartësia 30 metra filloi ulja e butë në tokë. Vendi i uljes ishte Rajoni Uzmorie, që i përkiste Qarkut të Seratovit. Parashuta e parë ose e madhja ra mbi Gagarin, kurse e dyta diku para tij. Ju deshën disa sekonda që të mblidhte veten. Ju duk çudi sesi po qëndronte në këmbë. Disa metra më tutje pa një grua me vajzën e saj. Më vonë do të merrej vesh që ajo quhej Ana Taktonova. Ato duke parë një njeri që ra nga qielli, u tmerruan dhe vajza ia dha vrapit. Nga pamja ishin kalmuke. Juri filloi të bërrtiste me sa zë që kishte. “Jam i juaji, jam i juaji. Jam kozmonaut”. Ato fjalën kozmonaut nuk e kishin dëgjuar ndonjëherë dhe nuk e merrnin me mend se ç’do të thoshte kozmonaut. Më tej Gagarin vazhdoi: “Mos u frikësoni”. Gruaja e shtangur, u kthye për të parë njeriun që fliste gjuhën e tyre, u afrua dhe kur tek skafandra e tij pa katër gërma të kuqe në sfond të bardhë “ÇCP”, u bind që ai njeri i rënë nga qielli duhej të ishte i tyre. Juri vazhdoi: “Dua një telefon, dua të flas në telefon”. Ajo iu përgjigj që për të telefonuar duhej të shkonte në një stan fushor. Pas disa minutash pranë tij qëndroi një “Zill-31” dhe në të një major, që quhej Golikov. Turmë e madhe njerëzish kurreshtarë vërshoi drejt tij. Një grup ushtarësh formuan gardhin që Gagarinit mos t’i afrohej njeri, sepse nuk dihej se çfarë mund të mbarte me vete. Më pas, atë e çuan në aerodromin ushtarak “Engels” në Seratov.Të nesërmen, më 13 prill, e çuan në aerodromin ushtarak “Krajzh” në Kuibishev. Më 14 prill, me një aeroplan pasagjerësh që shoqërohej nga 5 avionë luftarakë “MIG” u ul në aerodromin ushtarak “Çkallov” në periferi të Moskës. Aty e pritën Nikita Sergejeviç Hrushovi, Leonid Brezhnievi, udhëheqës të tjerë të lartë të partisë e të shtetit si dhe pjestarë të familjes. Pritja ishte madhështore.Togeri Juri Gagarin i raportoi shkurt Sekretarit të Parë të Partisë së vendit të tij. Ky ishte sekreti i atij transmetimi.
Përjashto të vërtertën e pamohueshme, akti i tij heroik filloi të politizohej. Më kujtohet që në Moskë erdhi një ekip amerikan i basketbollit. Dihej supremacia e amerikanëve në atë sport. Gjatë ndeshjes, në Pallatin e Sportit u fut Gagarini. Ai, i qeshur, veshur ushtarak, tani me gradën e majorit, përshëndeti publikun. Spektatorët u ngritën në këmbë. Ndeshja u ndërpre për disa sekonda. Ovacionet ishin të vazhdueshme për heroin e tyre. Loja filloi përsëri. Kur komentatori sportiv bërtiste “Skuadra jonë për nder të Juri Gagarinit mobilizohet”, në atë moment amerikanët bënin kosh. Ajo ishte një lojë miqësore dhe nuk duhej të merrte tiparet e një ndeshjeje politike, por kjo dukuri ishte karakteristike për të gjithë vendet e “Demokracive Popullore”.
Në qershor të atij viti, në Moskë u hap Festivali Ndërkombëtar i Filmit. Italia midis pjestarëve të ekipit kishte shkuar edhe me bukuroshen Xhina Lolobrixhida. Ajo u takua me Nikita Hrushovin, i cili një vit më parë ishte mahnitur me bukuritë e Hollivudit kur vizitoi Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por Xhina e la pa mend. Më pas, ajo u takua me Ministren e Kulturës, Frucevën, të cilës i kërkoi një takim me Juri Gagarinin, takim që u realizua. Juri i mahnitur nga bukuria e saj dhe nga kënaqësia që i dha puthja e Xhinës, u shpreh: “Kam parë miliona yje në qiell, por yll më të bukur se ty nuk kam parë”.
Juri Gagarin kërkoi që t’i njihej rekordi kozmik. Komisari sportiv sovjetik Ivan Grigorieviç Borisienko kërkoi që Jurit t’i njihej kjo e drejtë, por ajo iu refuzua. Atëherë ai kërkoi ndihmë nga Sergei Pavlloviç Kordovi, i cili i tha: “Që Juri ta meritoj një vlerësim të tillë duhej të ishte ulur në tokë në vendin e caktuar dhe të ndodhej brenda në kabinë dhe jo sikundër ndodhi që kabina ra në një vend tjetër dhe ai u ul me parashutë”. Megjithatë, në korrik të atij viti, Juri Gagarin dhe grupi shoqërues shkuan në Paris dhe dolën përpara përfaqësuesve të Federatës Ndërkombëtare të Aeronautikës. Kodi sportiv kërkonte që kozmonauti duhej të ndodhej brenda në kabinë dhe të ulej në vendin e caktuar. Debatet vazhduan pesë orë. U kërkua Kodi Moral. Ivan Grigorieviç Borisienko mashtroi duke thënë: “Unë kam qenë i pranishëm kur moduli i anijes kozmike u ul në vendin e caktuar dhe Juri Gagarin ndodhej brenda tij”. Pas këtyre thënieve, Juri Gagarinit iu njoh rekordi kozmik. Pavarësisht dy kërkesave që duhej të plotësoheshin nga një kozmonaut, nuk mund të mohohej fakti se ai ishte i pari njeri që preku kozmosin.
Amerikanët u tronditën. Njeriu i parë që pushtoi kozmosin nuk ishte amerikan por rus. Beteja u ndez. Ishte koha e Luftës së Ftohtë. Pas një muaji, më 5 maj 1961, Agjensia Hapsinore Amerikane me kapsulën “Freedom 7” hodhi në hapësirë kozmonautin Alen Shepard, që fluturoi vetëm 15 minuta pa arritur të kalonte orbitën e tokës.
Gjatë karrierës së tij, ai mori disa çmime: Hero i Bashkimit Sovjetik (14 prill 1961), Pilot-Kozmonaut i BRSS-së, Hero i Punës Socialiste, Kryetari i miqësisë Sovjeto-Kubane, Anëtar nderi i Shoqërisë “Finland-Bashkimi Sovjetik”, Anëtar nderi i Akademisë Ndërkombëtare të Astronautikës (1966), Mjeshtër Sporti i BRSS-s, Pilot ushtarak i kategorsë së parë dhe nga viti 1962 u zgjodh deputet i Bashkimit Sovjetik. Ndërsa gjatë viteve 1961-1968, Gagarini vizitoi Francën, Mbretërinë e Bashkuar (Londrën dhe Mançesterin), Çekosllovakinë, Kubën ku u takua edhe me FidelKastron, Italinë, Gjermaninë, Kanadanë, Brazilin, Bullgarinë, Japoninë, Finlandën, Hungarinë, Islandën, SHBA-në, gjithsej 30 vende duke futur edhe disa shtete të Azisë, ku pa që njerëzit ishin më të lirë, më të çiltër dhe shpreheshin pa pasur frikë. Në qoftë se ne nuk do të ishim në prag të prishjes me Bashkimin Sovjetik, nuk do të ishte çudi që ai do të vizitonte edhe vendin tonë.
Të vijmë te rrugëtimi i fundit të tij. Gagarini, si çdo kozmonaut tjetër, mashkull apo femër, i cilitdo vendi qoftë, në shkallë të ndryshme kanë pësuar trauma psiqike. Me kalimin e viteve, ai u dha mbas pijes, filloi të fliste posht e përpjetë çka binte ndesh me politikën e mbyllur të shtetit sovjetik dhe të përkeqësonte marrëdhëniet në familje, që u bë problem për komandën. Për më tepër, gruaja e tij, Valentina me profesion infermiere, ka pasur shumë keqkuptime me Jurin dhe në një zënkë mes tyre, ai mori një të çarë të thellë në fytyrë, që i la një vragë të madhe me ndryshime të paraqitjes fizike.
Në të vërtetë, ai ishte pilot i klasit të tretë dhe për të marrë titullin pilot i klasit të parë, filloi të pilotonte avionë luftarakë “MIG 15”. Ishte viti 1968. SHBA-të kishin avancuar në drejtim të kozmosit, ishte ulur njeriu i parë në hënë. Edhe sovjetikët duhej tëshkonin atje. Këtu ka një enigmë të madhe. Ishte 27 maji i vitit 1968. Një“MIG-15” u ngrit nga aerodromi “Çkallov” me detyrë mësimore. Atë e drejtonte inxhinieri dhe konstruktori Vladimir Sergejeviç Serjegin, që thuhej se gjatë L.II.Botërore kishte rrëzuar 18 avionë gjermanë, së bashku me Juri Gagarinin. Si kryen detyrën mësimore, ata kërkuan të ktheheshin në bazë. Në kthim, avioni kaloi në Shtoper, një pikiatë shumë e rrezikshme ku ai papritur u ngrit 60 gradë dhe pasi bën disa rrotullime, ju drejtua tokës me shpejtësi marramendëse pa ju bindur sistemeve drejtuese. U dëgjuan dy shpërthime të fuqishme. Në vendin e rënies u hap një gropë tre metra e thellë. Në mbeturinat e avionit nuk u gjet asnjë pjesë e trupit të Gagarinit me përjashtim të disa dokumenteve. Ku u zhduk trupi, kur ai i inxhinierit ndodhej brenda në avionin e shkatërruar? Vendi i rrëzimit ishte në territorin e Aerodromit Ushtarak “Çkallov”. Për Jurin u ngritën dy varre, njëri në Moskë, në muret e Kremlinit, pranë Sheshit të Kuq, ku thuhej se brenda ndodhej hiri i trupit të tij, dhe tjetri, aty ku u rrëzua avioni “Mig-15”. Ai la gruan e tij Valentinen Gorjashevën dhe dy vajza, Elenën dhe Galën.
Çuditërisht ai “u rrëzua” në aerodromin që mbante emrin e legjendës së aviacionit rus, Valeri Çkallovit. Çkallovi bënte fluturime të ulta mbi sipërfaqen e tokës. Në fillim fluturonte në lartësinë e vijave telefonike dhe më pas nën to. Në një fluturim, ai nuk vuri re barkun e harkuar të telave dhe avioni ngeci. Marria e tij ishte kur ai me avionin që drejtonte kaloi nën njërën prej urave të Leningradit. Më 20 nëntor 1929, Çkallovi u arrestua dhe u gjykua pa dëshmitarë dhe mbrojtës në një gjyq të mbyllur. E dënuan me një vit heqje lirie, por çuditërisht ditën e 16 u lirua. Në verën e vitit 1936 ekuipazhi i përbër nga Valeri Pavlloviç Çkallov, Georgi Beiduhov dhe shturmani Aleksandër Beljakov, u nisën nga Moska në drejtim të Lindjes të Largët dhe për 56 orë e 20 minuta, përshkuan në vijë të thyer një largësi prej 9374 km. Më 20 qershor 1937, po ai ekuipazh, me të njëjtin avion Tupolev “ANT-25” nga aerodromi “Shçjellkov” në Polin e Veriut, u nis për në SHBA, dhe pas 63 orë e 16 minuta pasi bënë në vijë të drejtë 8583 km ndaluan në Vankuver, në Uashington. Edhe Çkallovi vdiq më 15 dhjetor 1938 duke pilotuar avionin gjuajtës “Polikarpov I-180”.
Të ndalemi tek e vërteta. Sipas të dhënave akoma të mbajtura tepër sekret, me që Juri u bë i bezdisshëm, duket që u vendos të sakrifikohej, të ulej në hënë. Ndoshta edhe fluturimi me “Mig-15” mund të ishte një truk për të mbuluar të vërtetën? Sovjetikët në se është e e vërtetë dështuan dhe ai mbeti satelit i tokës. Me të drejtë shtrohet pyetja: pse Juri u vu në rolin e instruktorit kur dihen që avaritë në të tilla raste janë të pritshme?Edhe në qoftë se ai kishte të meta karakteri, mund të trajtohej nga një psikolog. Ai duhej të ruhej, sepse ishte ikonë jo vetëm e Bashkimit Sovjetik, por e të gjithë botës. Këto të dhëna që kam paraqitur kanë dalur pas shpërbëries së BS, pasi ruheshin dhe ka akoma të tjera që ruhen në arshivat sekrete ruse. Pas vdekjes së tij, German Titovi dhe astronautët e tjerë që do të vinin më pas, nuk u lejuan të pilotonin si kolaudatorë avionësh luftarakë.
