Rrëfen Margarita Xhepa/ Ikona e kinematografisë sot feston 85-vjetorin e lindjes. Ja cili është pengu më i madh i Artistes së Popullit. “Mos thuaj kurrë, o Zot unë kam një dhimbje, por, o dhimbje unë kam një Zot!”

943
Sigal

Bashkim Koçi

Artistja e Popullit Margarita Xhepa lindi më 2 prill të vitit 1934 në qytetin e Lushnjes. Aktivizimi i saj si artiste zë fill qysh nga viti 1950 në Teatrin Popullor (sot Teatri Kombëtar) ku njëkohësisht studioi në Liceun Artistik, Dega e Dramës. Ka krijuar mbi 150 role në teatër, midis të cilëve mund të përmendim: Majlindën tek “Majlinda” (Xh. Broja), Dafina tek “Lumi i Vdekur”, Filja tek “Cuca e Maleve”, Zonja Mëmë tek “Kush e solli Doruntinën”, Nëna tek “Përballë vetes” etj. Margarita Xhepa ka qenë shumë e suksesshme edhe në rolet e dramaturgjisë botërore, si Ofelia tek “Hamleti”, Vajza e dytë tek “Mbreti Lir”, Dado tek “Romeo e Xhulieta”, Mbretëresha Margaret tek “Rikardi III”, të Shekspirit.

Në rolet e tjera nga dramaturgjia botërore spikasin Klea tek “Dhelpra dhe rrushtë” (Figereido), Lena tek “Xhaxha Vanja” (Çehov), Ledi Milford tek “Luiza Miler” (Shiler), Zonja Berling tek “Vizita e inspektorit” (Pristli), Zonja Lomen tek “Vdekja e një komisioneri” (A. Miller), Ana Andrejevna tek “Revizori” (Gogol), Marsela tek “Qeni i kopshtarit” (De Vega), Mashenka tek “Mashenka” (Afigenov), Shejla tek “Morali i zonjes Dulska” (Zapolska), apo Dado tek “Elektra” e Sofokliut, nën drejtimin e regjisorit grek Dhimitri Mavriqis, në Teatrin Kombëtar të Greqisë, në Athinë. Veç roleve në teatër, kjo Zonjë e Madhe ka realizuar edhe 32 role në kinematografi, duke punuar me shumicën e regjisorëve shqiptarë.

Me K. Dhamon xhiron “Vitet e para” dhe “Gjurmët”, me I. Muçajn e K. Mitron “Dimri i fandit”, “Tokë e përgjakur”, “Një djalë edhe një vajzë” dhe “Apasionata”, me Viktor Gjikën, “Gjenerali gramafon”, me E. Musliun, “Rrethi i kujtesës” dhe “Vitet e pritjes” me Kujtim Ҫashkun, “Dora e ngrohtë”, me Dhimitër Anagnostin, “Gurët e shtëpisë sime”, me P. Milkanin, “Pranvera s’erdhi vetëm”, me S. Kumbaron, “Koncert në vitin 1936”, me Gj. Xhuvanian “E diela e fundit” dhe “I dashur armik”. Në vitin 1997 interpretoi në filmin grek “Mirupafshim” (regjisor J. Koras, K. Vupuras). Filmi u laureua me Çmimin e Madh në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit Mesdhetar në Selanik, ndërsa Margarita Xhepa u vlerësua me “Çmimin e Nderit”.

Edhe pse ka disa vjet që ka dalë në pension, ajo kurrë, asnjëherë nuk e ka kthyer fjalën për të marrë pjesë në veprimtari kombëtare e ndërkombëtare. Ajo ishte dhe mbetet Margarita që kemi njohur: e bukur, fisnike, një zonjë që ruan cilësitë më të mira të gruas shqiptare. Për kontributin e saj të jashtëzakonshëm në fushën e artit dhe të kulturës ajo gëzon titullin e lartë “Mjeshtre e Madhe e Punës”. Së fundmi është shpallur edhe “Nderi i Qarkut të Gjirokastrës”.

-Ju zonja Margaritë vlerësoni dashurinë njerëzore në çdo ditë të jetës tuaj. Ku e ka zanafillën kjo dashuri, në ç’vend, në ç’moshë, mbani mend ndonjë gjë qe ende qëndron tek Ju e çiltër dhe e dëlirë si atëherë?

-Sigurisht, mbaj mend shumë, madje shumë të bukura. Gjëra të bukura, të cilat më kanë vlejtur në jetën time të mëvonshme. Njeriu kur vjen në jetë, vjen me të qara. Dhe nga e qara, duke hapur sytë, të parën gjë që shikon janë sytë e nënës. Me këta sy të dashur fëmija rritet dhe bashkë me fytyrat e tjera që e rrethojnë, të babait, të njerëzve të tjerë të familjes.

Unë kam lindur në një vend i cili, ashtu si për të gjithë njerëzit, mbetet shumë i dashur. Tani që jam e moshuar ky vend më vjen shumë afër, më duket sikur unë bëhem njësh me të. Kjo është e çuditshme, për mua e pa shpjegueshme. Një vend i vogël, i rrethuar me kodrina të veshura me pemë, vreshta e ullinj, siç është Lushnja, nuk di pse më është kaq e dashur. Shtëpinë time të vogël e mbaj mend në imagjinatën time ashtu si atëherë. Për një çast më duket sikur i dëgjoj edhe tani këngën nina-nana që ia këndonte nusja e shtëpisë aty ngjitur, fëmijës së vet; zërin e shoqeve që luanin në një magazinë aty pranë; cicërimat e zogjve nëpër pemë, madje edhe të lehurat e ndonjë qeni. Të gjitha këto ç’ka të thashë, i kujtoj me shumë mall.

Më vijnë ndër mend vargjet e një poeti shkruar për nënën: “ Ky varr i ngushtë si e ka nxënë/Aq dashuri sa ka një nënë?”. Edhe ju u ka lënë nëna fare të vogël. U gjend kush pranë teje për të zëvendësuar këtë dashuri?

-Edhe mua më vjen mirë t’u sjell dy vargje nga një poeteshë: Vetëm ti o i madhi Zot/ Bekim Botës i ke dhënë/ Dhe nuk zbrite më në Tokë /Që ditën që bëre nënë. Pra Zoti u ngjit në qiell, por duke lënë nënën në Tokë iku mëndje fjetur. Krahasim shukmë i bukur, apo jo. Krahasohet nëna me Zotin. Dhe kjo është shumë e vërtetë. Eshtë vetëm nëna ajo që harron hallet e veta për të tjerët. Edhe kur nuk e ke, malli për të nuk shuhet kurrë. Mua më ka lënë nëna në moshën që kisha shumë nevojë për të. Isha vetëm 9 vjeç. E mbaj mend shumë mirë fytyrën e saj engjëllore. Është e çuditshme! Njeriu kur humbet një dashuri, kërkon një tjetër. Ngjitur me shtëpinë time, aty pranë, kisha hallën

. E kishte emrin Naunka. Ishte martuar me një beratas të mrekullueshëm. Ne kishim ngelur katër jetimë, tre motra e një vëlla. Në një prej ditëve, kur punoja pranë shtëpisë, më bie një gjë e rëndë në kokë. Bërtita. Burri i hallës e dëgjoi dhe i thirri sa ç’kishte në kokë: “Pa shiko moj grua çfarë i ka ndodhur asaj çupe!” Dhe erdhën menjëherë. Aty, në sytë tanë i tha prerë të shoqes, hallës tonë: “Sot e tutje do të kujdesesh për këta katër jetimë ashtu si për tanët!” Edhe ai kishte jo pak, por pesë fëmijë. Më ka bërë shumë përshtypje. Por për çka thashë mendja më shkon tek kohërat që jetojmë. Janë të vështira dhe, për hir të së vërtetës, shoqëria është tronditur shumë. Na kërkohet të jemi sa më pranë, sa më afër njëri-tjetrit.

-Mund të harrosh personin që ke kënduar, ke luajtur me të, por kurrë atë me të cilin ke qarë. Ndonjë kujtim nga jeta Juaj zonja Margaritë.

-Nuk e harron i vogli ninullën e nënës. Isha vetëm 9 vjeç kur ajo më mori në një dasmë. Atëherë nuk kishte këngëtarë që të këndonin si sot nëpër dasma. Aty, mbaj mend, këndoi nëna një këngë shumë të bukur. Nëna ime ishte nga Berati dhe ky qytet ka këngë shumë të bukura, zakone shumë të mira, frymëzime nga më mbresëlënëset. Kënga që mori nëna, e mbaj mend si sot, fillonte kështu: As ma ngre shaminë të të shoh nishanin!

Ngela si e ngrirë kur pashë se sa bukur këndonte. Kënga ishte shumë e bukur, por edhe nëna ime m’u duk sikur u bë më e bukur. Kjo mbeti tek unë, u regjistrua në memorie. Tek kujtimet e mia ka zënë vend edhe e qara. Që kur isha fëmijë, atëherë kur dha shpirt nëna. Nëntë vjeç isha, por e qava me ligje.“Hapi sytë e bukur të të shoh pranë!”. Kur qava me këto fjalë njerëzit, familjarët dhe të largëtit, u prekën. Po edhe unë ku i gjeta, si i sajova ato fjalë? Mesa duket dilnin nga shpirti i vrarë i një fëmije që mbeti pa nënë.

Që nga ajo kohë, fytyra e nënës më mbeti si një ëndërr. Sidomos për mua që më iku në një moshë kur kisha shumë nevojë për të. Edhe sot them “O nëna ime, më ke mbetur ëndërr në sy, brenda zemrës sime!” Ajo është tretur në kujtimet e mia, është bërë vetja ime dhe e kam pasur si një pasuri që më ka ndihmuar sa herë ia kam pasur nevojën. Edhe në rolet që më është dashur të luaj kam pasur si model nënën time, por edhe ato nëna të mëhallës ku u rrita.

-Tri gjëra duhen hedhur poshtë në jetë: Urrejtja, zilia, përbuzja ndaj kujtdo. Kam përshtypjen që Ju kini qenë dhe jini model i virtytit të njeriut.

Njeriu kur lind, lind i pastër, i pafajshëm. Kur rritet, së pari merr virtytet e familjes. Sepse familja është baza. Por, mendoj, më pas ai rrethohet nga shoqëria. Atij i duhet të marrë, të përvetësojë e t’i bëjë të tijat virtytet më të mira, jo të pabukurat, të shëmtuarat. Pas vdekjes së nënës babai u martua. U martua me një grua zonjë, të cilës, sapo kapërceu pragun e shtëpisë, ne do t’i thërrisnim nënë. E kishte emrin Parashqevi, por ne e thërrisnim nëna Via. Ishte nga fisi me emër i Janollarëve të Libofshës.

Edhe ajo kishte pasur një fatkeqësi, burrin ia kishin vrarë disa kriminelë. Erdhi me tre fëmijë. Katër i gjeti aty, u bënë shtatë. Ata ishin të rinj ndaj dhe lindën edhe tre fëmijë të tjerë. U bëmë dhjetë fëmijë. Por unë kurrë, asnjëherë nuk mund ta harroj dashurinë që kishim me njëri tjetrin. Këtë dashuri, këtë sinqeritet na i dhuroi nënë Via. Ajo kurrë, asnjëherë nuk bëri dallim midis fëmijëve. Na donte të dhjetë, si njërin e tjetrin. Ajo ishte personifikimi i emrin NËNË.

Është një thënie shumë e bukur. Adoleshenca është oborr i gabimeve, ndërsa plakja, korridor i pendimeve. Vlerësimi Juaj për “oborrin e gabimeve” dhe “korridorin e pendimeve”?

-Adoleshenca është periudha më delikate për njeriun. Atë e udhëheq emocioni, nuk e udhëheq logjika. Djali apo vajza mendon sikur i di të gjitha, sikur gjithmonë e drejta është me të, sikur gjithçka që fluturon hahet. Ndaj edhe prindi duhet të qëndrojë afër, të jetë këshilltar në çdo hap që hedh fëmija, të frenojë emocionet dhe “guximin” e tepruar. Gabimet e adoleshencës sjellin pendim të madh në moshën e rritur. Pendohet, sepse vepron logjika për gjërat që janë bërë mirë apo nuk janë bërë mirë. Po sjell një kujtim nga familja ime.

Në Lushnje, aty pranë shtëpisë, kalonte një rrugë. Rruga duhet të ishte e përbashkët për dy shtëpi, tonën dhe të fqinjët. Ç’bëri komshiu?! Një ditë e zuri rrugën, i vuri gardhin, duke e kërcënuar babanë se toka ku kalonte kjo rrugë ishte e tij. Me gjithë argumentet që solli im atë ai nuk lëvizi nga e tija. Edhe babai e la. E la, por ne na dolën telashe. I binte që për të shkuar në shtëpi të vije rrotull e rrotull vetëm për tekat e komshiut. Pas disa vitesh, më duket 5 vjet, komshiu e kuptoi që e kish pasur gabim. Pra ishte penduar për atë çka kishte bërë. Një ditë prej ditësh e prishi gardhin dhe la rrugën, ashtu si kishte qenë më parë. Mbaj mend që më tha: “Ku është yt atë? Thuaj të më vijë në shtëpi të pimë një kafe, se paskam qenë i lajthitur”. Tani them me mendjen time: “Si është e mundur që për një copë tokë vritet vëllai me vëllanë, vdesin pa u pajtuar? Si është e mundur që njerëzit janë varfëruar kaq shumë nga shpirti?!”

-Sikur një fëmijë të dorëzohej që në rrëzimin e tij të parë, nuk do kishte mësuar kurrë të ecte. Diçka nga jeta Juaj që nuk u dorëzuat asnjëherë.

-Jeta është gjeja më e bukur që i dhurohet njeriut. Por është edhe luftë, përpjekje për të jetuar. Në këtë luftë, në këto përpjekje që bën njeriu më ka ngelur në mendje një fjalë e bukur, shumë e bukur: Shpresa. Gjithmonë kam pasur besim tek shpresa. Një poet thotë:

Lotët nuk të sjellin dhimbje, por dhimbja të sjell lot. Mos thuaj kurrë: o Zot unë kam një dhimbje, por o dhimbje unë kam një Zot.” Pra shpresa ka këtë kuptim, diçka do të ndodhë, diçka do të vijë për më mirë. Është e pamundur të mos vijë. Është vetë jeta që e sjell, është procesi i jetës së njeriut. Në këtë rrugë të përpjekjeve të mia, të mungesave dhe të privimeve më të mëdha që kam pasur, unë kam ditur të mësohem të rrëzohem dhe të ngrihem. Kur punon, kur të rrethon dashuria për të bërë diçka, atëherë njeriu çuditërisht gjen forca, nuk mposhtet. Unë, për fat të mirë, i përkas kësaj kategorie njerëzish.

-Është një sentencë e thënë nga Gandi: “Të arsimosh një mashkull do të thotë të arsimosh një person; të arsimosh një femër, do të thotë të arsimosh një shoqëri.” Si femër, si artiste, si nënë, cili është komenti juaj?

-Femra në krahasim me mashkullin është më poetike. Është ky ndryshimi, sepse nëna ka një privilegj shumë të madh, sjell jetën, lind fëmijën. Në prehrin e saj rriten njerëzit, rriten brezat, rriten kombet. Ajo çka bën nëna është diçka e veçantë, është dhuratë e jetës njerëzore. Është dhuratë për veten e saj, për familjen. Sepse familja është një “shtet” i vogël dhe të gjitha familjet përbëjnë shtetin e madh. Dhe në epiqendër të familjes, të këtij “shteti” të vogël është nëna, gruaja.

-Dielli që perëndon, të prek në shpirt, vetëm për të të kujtuar se të vodhi dhe një ditë. Si ndjeheni, ju zonja Margaritë, vërtet pas perëndimit të diellit. Mendon se ju është vjedhur një ditë nga jeta juaj? Pra ç’është një ditë për Ju, në kuptimin, që edhe një çast nga jeta është shumë i çmuar?

– Populli thotë që koha është flori. Në këtë kuptim ne duhet të dimë si ta shfrytëzojmë atë. Në kuptimin më të mirë e më të gjerë, në kuptimin që t’i shërbesh vetes dhe të tjerëve. Pra brenda kohës njeriu duhet të bëjë të pamundurën. Unë nuk e kam lënë kohën që të më ikë. Kam punuar shumë dhe për këtë ndjehem mirë. E them këtë tani, në këtë moshë. Të të them diçka? Ne, brezi im, të cilin më vjen mirë ta cilësoj si “Brezi i të mëdhenjve”, nuk kemi ditur ç’ishte orari në punë. Paradite bënim prova, pasdite na duhej të jepnim shfaqjen. Nga shfaqja mund të shkonim në xhirim e më pas të ktheheshim për shfaqje.

Duke qenë edhe nënë e grua, obligimi në familje ishte shumë më i madh. Mos të harrojmë që kam rritur tre fëmijë, tre djem. Pra kjo koha ime ka qenë e kronometruar, e disiplinuar për ta shfrytëzuar deri në fund. Edhe tani nuk e lë kohën që të më ikë kot. Çfarë bëj? Aktivizohem në veprimtari shoqërore, sigurisht si artiste. Unë nuk e njoh fjalën “jo”. Kur shikoj filmat e realizuar them me vete: Sa bukur, shyqyr që i kam bërë! Ndoshta brezi ynë nuk ka fituar ndonjë gjë të madhe materialisht, por kemi fituar shumë, kemi fituar dashurin njerëzore.

-Kam lexuar diku ku thuhej, se femra është mbretëreshë e botës, por skllave e dëshirave. Cili është komenti i një artisteje të madhe si Margarita Xhepa?

– Kam lexuar në gazetë për një biznesmenë afrikane. Më bëri përshtypje një thënie e saj: “Sikur Botën ta qeverisnin femrat, punët do të shkonin më mirë.” Këtu ka një të vërtetë të pakontestueshme. E di pse? Sepse gruaja, femra, e ka në gjenin e saj, në shpirt, për të bërë punë të bukura, punë të mëdha. Dhe kjo fillon që nga ai çast kur nëna lind fëmijë. Po punët e tjera brenda mureve të shtëpisë?

Në këtë kuptim ajo është mbretëreshë e shtëpisë, por edhe mbretëreshë e Botës. Femra, nga natyra e saj, është e ndërgjegjshme, e durueshme, për çdo gjë e sakrifikuar. Prandaj është edhe “skllave” e dëshirave. Femrat nuk ta falin mossuksesin. Mua më gëzon fakti që femra këtu në Shqipëri ka zënë vendin që meriton. I kemi deputete, ministre, në shumë pozicione të rëndësishme të shtetit e të shoqërisë. Kjo gjë mua më emocionon.

-Bajeri ka thënë se gratë duhet të jenë të dashuruara, në qoftë se duan të mbesin të bukura. Ju kini qenë dhe mbeteni një grua e bukur. Nëse e marrim të mirëqenë këtë thënie, atëherë cilat kanë qenë dashuritë tuaja në jetë, zonja Margaritë?

– Unë qysh e vogël kam qenë e rrethuar me dashuri. Sepse aty jetoja mes njerëzve të thjeshtë, të vuajtur, të vuajtur nga shumë gjëra. Kemi qenë të varfër ekonomikisht deri në dhimbje, por unë isha “e varfër” edhe shpirtërisht sepse mbeta pa nënë. Më pas do të mbetesha edhe pa baba. Fakti që qysh në vogëli më rrethuan njerëz të butë, me zemër të madhe, që nuk dinin të bënin keq, do të bënte që edhe unë të isha si ata. Madje, këtë pasuri të çmuar e mora me vete për të mos e braktisur kurrë. Të them të drejtën, ndoshta edhe nga profesioni që zgjodha në jetë, unë kam qenë e privilegjuar për ta pasur respektin dhe dashurinë njerëzore me shumicë. Urimet, lulet, duartrokitjet më kanë shoqëruar gjithë jetën.

-Artisti i madh është gjithmonë një i plagosur i madh. Edhe ju, sigurisht, që jeni një artiste e madhe. Atëherë, cilat janë “plagët” që morët gjatë jetës si aktore e vlerësuar edhe si “Artiste e Popullit”?

-Në punën që bën artisti ka suksese, por edhe mossuksese. Përpjekjet bëhen për të kapur majat. Unë jam munduar që puna ime të jetë e vërtetë, e sinqertë, kualitative. Kam qenë shumë kërkuese ndaj vetes. Nuk mund ta merrni me mend. Por puna më ka mbushur jetën, më ka mbushur shpirtin. Arti është ai që e fisnikëron njeriun, të kulturon, e të bën më të mençur. Por e kam një peng, e kam një plagë.

Gjatë një jete të tërë, madje të gjatë, kam realizuar role të ndryshëm, me shumë dashuri. Shumica mbetën të pa regjistruar, “të pa dokumentuar”. Nuk e them për veten time, për të pasuruar jetëshkrimin tim, por për të gjithë atë plejadë artistësh të mëdhenj, të cilët, për fat të keq, nuk mbetën të filmuar. Do të ishte “i gjallë” historiku i Teatrit Shqiptar, i kulturës tonë, i asaj tradite aq të vyer. Ky është një peng i madh, një plagë që nuk mund të shërohet dot më.

-Edhe një pyetje të fundit. Mashkulli ka aq vjet sa ndihet, kurse femra aq sa shihet. Çdo të thotë për Ju që po festoni 85-vjetorin e lindjes, qëndron ky përcaktim i Bergmanit për Margarita Xhepën?

-Po i përgjigjem kësaj pyetjeje me gojën e Aristoteli: “Bukuria është dhuratë e Zotit.” Por unë, Margarita Xhepa, kam ecur në jetë me këshillën e Sokratit: “Të lutem o Zot, më bëj të bukur përbrenda, më bëj të bukur shpirtin!”