Një udhëtim drejt trojeve të vendlindjes, sidomos në këto ditë tetori, i cili na ka sjellë një “behar të vogël”, është vërtet një mrekulli. Këtë çka them ma thotë edhe zemra e shpirti, sepse e përjetova vetë në një soditje afatshkurtër që bëra në Skrapar. Sepse thuhet që çdo gjë që vjen nga dashuria, e cila të frymëzon,është një mrekulli. Pra unë përjtova një mrekulli, sepse pashë diçka të mrekullueshme.
Në Çorovodë si të vizitosh një qytet zviceran
Eshtë një nga qytetet më simpatikë, që ka Shqipëria. Qytet i vogël, por i menaxhuar bukur ku ndjehet dora e njeriut. Aty edhe rrugët e rrugicat kanë një lezet të tyren, që nuk e gjen kund tjetër. Nëse qytetit të Beratit i thuhEet “qyteti i një mbi një dritareve”, Çorovodës i shkon t’i thuhet “qyteti e një mbi një shkallëve”. Ato kur i ngjit dhe i zbret të marrin frymën, por edhe të lënë pa frymë për bukuritë e vendosjes aty ku duhet e si duhet.
Lëvizim nëpër qytetin ku kam kaluar vitet e rinisë dhe nuk shikoj të ketë ndonjë ndryshim të madh në objektet apo vëndet që kisha lënë dekada më parë. Shkolla “Zylyftar Veleshnja” është po ajo, veç se po më duket më e bukur dhe më e fisëshme. Këtë ndjesi kam edhe për shkollën tjetër 9-vjeçare “Kahreman Ylli”. Shkolla e mesme e përgjithshme “Ramiz Aranitasi”, nga më të bukurat e më moderrnet që mund të ketë Shqipëria, mbetet të jetë po ajo, veçse me një ndryshim të madh, ai që të zëmëron e të trishton. Aty ka mbetur shkolla, por nuk ka nxënës. Si e qysh ka ardhur kjo shkreti tashmë e dimë të gjithë, kanë ikur njerëzit.
Fukarallëk – maskarallëk
Sapo zbret në qytet, pra sapo hyn aty ardhur me makinë nga rruga automobilistike, duhet të kalosh urën lidhëse ndërtuar mbi lumin Osum. Dita që udhëtova për në Çorovodë ishte e shtunë, ditë që aty bëhet pazari i javës.Vijnë nga të gjitha zonat, nga të gjithë fshatrat e Skraparit. Madje atë ditë vijnë shumë tregëtarë edhe nga Berati. Ç’nuk gjen aty në atë pazar të stërmadh. Gjen mallra idustrialë, bujqësorë, por një pjesë të mirë të atij mjedisi plot zallamahi e zhurmë e zënë prodhimet bujqësore. Një porosi të veçantë të time shoqeje, që të blija 5-6 kg fasule nga “zona jonë”, ma kishte kryer Mehmeti, im kushëri, i cili e njeh mirëmallin e mirë, sepse punoi dhjetra vjet si mekanizator bujqësie.
Nëse do të njihesh me nivelin e jetesës të një komuniteti, shko aty ku shitet e blihet. Çorovoda, por edhe e gjithë ajo krahinë, mbetet të jetë e varfër. Fuqia blerëse është në minimumin e mundshëm, sepse popullata nuk ka para. Nëse nuk ka punë nuk ka as para. Banorët e atij qyteti të mrekullueshëm janë gati-gati të gjithë të papunë. Kanë mbetur vetëm pensionistët dhe disa familje, që marrin ndihmë ekonomike. Të punësuarit në bashki, i vetmi institucion, ka një numur të kufizuar të punësuarish, disa dhjetra. Pra pazari i të shtunave në Çorovodë më shumë mbetet si dita që mbledh njerëzit për t’u takuar e çmallur me njëri-tetrin, sesa të ndyshojnë ndonjë gjë të madhe në mirëqënien ditore apo javore.
-Mesa i ke ftonjtë?-pyes një grua.
-Një mijë lek, ma kthen ajo dhe më shikon si me lutje për të blerë.
-Janë ftonj nga ata që ka mbjellë dikur agronomi juaj, Gëzim Gjineci, apo jo?
-Jo, jo- nxitoi gruaja e zbritur nga fshati Vërzheshë. I kam nga ata të mijtë. Gëzimi, tha, na ka lënë një bllok të vogël me mandarina dhe për atë mbahet e do të mbahet mend gjatë. Ka ikur në Tiranë.
Pasi i bleva 4-5 kokrra ftonj, të cilët i zgjodha kokërr më kokërr, nuk i shpëtova dot lutjes së një gruaje tjetër aty në rradhë, që edhe ajo mbante përpara këmbëve një arkë me mollë. Pak më tej qëndronin arka të tjera me domate, patate, tranguj e çdo frut apo perime të stinës, pranë të cilave kujdeseshin ata që kishin ardhur deri në qytet për t’i shitur dhe, sigurisht, për të fituar ndonjë lek.
U largova nga ai Pazar i çuditshëm, duke menduar vuajtjet e atyre fermerëve mjeranë, të cilët u thurnin lavde mallit të nxjerrë në shitje thjeshtë për ta hequr qafe, sepse lekët që mund të nxirrnin nuk mund të zinin ndonjë shteg kushedi në morinë e nevojave dhe halleve të shumta.
Gjermani Hans
Kanionet e Osumit tashmë janë kthyer në qëndër të vëmendjes të të gjithë turistëve të shumtë që vijnë në Shqipëri. Shumë nga ata kanë filluar të vijnë edhe aty në Skrapar, madje nga e gjithë bota. Duhet thënë se hëpërhë turistët mbeten e vetmja shpresë për Skraparin për rritjen e të ardhurave. Ata vijnë nga ana e anës vetëm për të shuar kureshtjen me atë çudi që ka bërë natyra në rrjedhën e lumit të Osumit, me KANIONET. Rruga për të shkuar në fshatin tim të lindjes, në Prishtë, kalon përgjatë atij lumi e që do të thotë se i shoqëron KANIONET nga fillimi deri në fund. Diku, aty ku kjo mrekulli duket bukur, vendosa të zbres për të parë dhe, pse jo, të bëja ndonjë foto për të informuar miqtë në fb se ndodhesha në Skrapar. Por sa zbritëm me dy djemtë e mi, Bledin dhe Erisin, pamë një çift ku e kishin “të shkruar në ballë” që ishin turistë. Makina me targa gjermane zbulonte si çifti ishin gjermanë. Djali im, Bledi ka bërë kurbet në Gjermani ndaj edhe nuk nguroi t’i pyeste, si e qysh e tek, nga të cilët mësuam se gjermani quhej Hans.
-Mirë, mirë!?- i thashë.
-Super- ma ktheu Hansi dhe vazhdoi të përmendëte emrat ku kishte qënë: nëTheth, në Shkodër, Peshkopatë e gjetkë, ku ai kishte udhëtuar si turist.
-Jo Peshkopatë, guxova të korigjoj Hansin, por Peshkopi.
Hansi qeshi. Pasi foli në gjuhën e tij me tim bir, pra gjermanisht, kërkoi të na e bënte ai foton, kur po shikonte se nuk po mundnim dot ta çkrepnim aparatin e celularit, për t’u fiksuar të tre, unë me dy djemtë.
Ne ikëm drejt Prishtës, ndërsa Hansin e lamë aty, të hutuar e të magjepsur pas madhështisë së kanioneve.
Bogova është tjetër destinacion i turistëve në trojet e Skraparit. Veç mjedisit piktoresk, me ujë të ftohtë akull dhe gjelbërimin gati gjithvjetor, aty gjëndesh i befasur me shërbimin alla skraparase, me ushqim të shumëllojshëm e me çmime të arsyeshme.
-Hajdeni pas meje, “urdhëron” Krenar Çuni, i cili administron familjarisht një lokal buzë lumit Osum, aty ku mund të shikosh një kodër gjelbëroshe, e ndërkohë mund të dëgjosh gurgullimën e lumit, fshehur nën ca shelgje gjigande ushqyer me aluvione të prurë nga fryerjet e lumit kur bjenë shira të rrëmbyeshëm.
-Uluni në këtë tavolinë, dëgjojmë të thotë Krenari, sepse këtu jini buzë “detit”, por edhe mund të shplodhni sytë duke patur përkarshi kodrën e gjelbëruar.
-Ky është lumë e jo det, dëgjojmë bashkëfolësin me Krenarin.
-Lumë është për ju, vijon “lojën” Krenari, por për ne është det e kaluar detit. Do të më jepni të drejtë pasi të rrini disa çaste këtu pranë tij, sepse do t’ja ndjeni edhe lezetin për det e jo për lumë.
Krenari e lë bisedën të pambaruar, sepse 4-5 turistë italanë zunë vëndet në tavolinë, e atij i duhej të shërbente shpejt dhe mirë, sepse, sipas tij, ishte lokali që i shërbekësh Krenarit e joKrenari lokalit.
Fshat pa vjeshtë
Fshati im, Prishta, ka qënë ndër më të pasurit në Skrapar, nga më të dëgjuarit e me emër të madh për kultivimin e rrushit, të mollëve e të pemtarisë në tërësi. Dikur kur përmendje Prishtën nënkuptoje plantacione me mollë dhe rrush të kultivuar në pjerrgulla. Sot Prishta nuk e ka priviligjin ta mbajë ende këtë përcaktim që është sinonim i mbrekullisë. Eshtë therëse, dhimbje e madhe të vesh në atë fshat, dikur të magjishëm, të mos provosh të konsumosh një veshul rrushi, një kokërr molle, dardhe apo qoftë edhe arre, të cilat “mbretërojnë” anës përrenjve, mjediseve të freskëta me plot ujë e dritë. Jo, Prishta ka mbetur pa vjeshtë. Ka mbetur pa vjeshtë për çka thashë, pra për drurët e kultivuar, por për të tjerat, sidomos pyjet të mbushur me të gjithë llojet e drusorëve, i gjeta në kulmin e zhvillimeve të mbara, nëse do ta quaja kështu. Korijet ku mbretëron dushku e shkoza janë mbushur plot, nuk i çan dot as derri i egër, siç thuhet, ngaqë e tërë bimësia rritet në qejfin e vet, nuk ka asnjë kafshë shtëpiake, dhi, dhën, gjedh e të tjera që të mund t’i dëmtojë. Prishta, që dikur mbarështonte qindra në mos mijra krerë bagëti të imta, sot kanë mbetur 6-7 krerë dhën që mbajnë dy familje aty në fund të fshatit.
-Vetëm ti, nuk mban bagëti asnjë tjetër? – pyes Merushen, gruan që, edhe pse fëmijët i luten të zbresë në Tiranë, qëndron “stoike” për ta bërë jetën ashtu si do ajo, aty në fshat, në Prishtë.
-Vetëm unë dhe kjo familja ngjitur me mua- na thotë ajo. Ka patur disa familje që mbanin sidomos dhi, por ata i shitën, i bënë para dhe kanë ikur nëpër qytete, shumica në Tiranë.
Një bashkëfshatar, Patrioti, na u lut ta sajdisnim në shtëpi për një gotë raki. Edhe ai, ndonëse i pari ndër të tjerë për kultivimin e rrushit në vreshta, këtë vit kishte dështuar. Nuk prodhova as një të gjashtën e vitit të kaluar, na thotë pa shfaqur as më të voglin dëshpërim për çka kish ndodhur në këtë vit të mbrapshtë. Por Patrioti, bashkë me të shoqen Teftën, dëmin financiar që i ka shkaktuar rrushi e kishte zëvëndësuar me prodhime të tjera. Ai po kërkonte treg për 150 kg, por edhe pak mollë e arrë, të cilat i dhanë prodhim, sepse ai u qëndroi tek koka gjatë gjithë vitit.
-Përse nuk ikën edhe ti nga fshati, si gjithë të tjerët, i them, apo të mban emri që të thërrasin, Patriot?
-Edhe emri ka peshën e tij, na e kthen Patrioti, por, ç’është e vërteta, mua më mban ky fshat, siç është Prishta, i cili edhe pse me pak druajtje e mundim, po i kthen të ikurit prapë këtu, sepse mesa duket këtu e shikojnë të ardhmen.
Në Skrapar, edhe pse me vështirësi e telashe që shpesh nuk u jepet dot zgjidhje, jeta bëhet e plotë, me të gjitha ngjyra te saj. Kjo ndodh e do të ndodhë sa të jetë jeta edhe, sepse skraparasit kanë mësuar të mos mbeten kurrë çirakë, por mjeshtra, që dinë sesi ta gëzojnë jetën.
