Nga Jakup B. GJOÇA
Dëshira Subashi, ish zv/kryetare e KQZ-së
Unë besoj se realizimi i një drejtësie të vërtetë bën Vettingun të nevojshëm edhe për pushtetet e tjera
Për fat të keq, ndershmëria dhe dinjiteti profesional kanë pësuar regres në kohë. Është koha e lobeve shoqërore diku, diku tjetër interesave partiake
Dëshira Subashi, ish gjyqtare në profesion dhe ish zv/kryetare e KQZ, në intervistën për gazetën “Telegraf” thekson se reforma në drejtësi ka ngecur te faza e zbatueshmërisë së saj. Duke marrë shkak edhe nga debate publik, nëse duhet të bëhet më parë Vettingu për politikanët, ose paralelisht ky Vetting i politikanëve të bëhet me Vettingun në Gjyqësor, zonja Subashi është e qartë, kur thotë se Vettingu në Gjyqësor do të shërbejë edhe për pushtetet e tjera. Zonja Subashi, është më shumë kritike ndaj gjyqtarëve të ndershëm, kur politikanët akuzojnë gjithë Gjyqësorin për korrupsion, sepse, zonja Subashi nuk pajtohet me heshtjen e gjyqtarëve të ndershëm, që nuk reaguan. Për të bërë transparencën e fenomenit të korrupsionit. Zonja Subashi analizon edhe qëndrimin e SHBA në mohimin e vizave për gjyqtarët, për kritikat e ish-ministrit të Drejtësisë, si edhe për kritikën e ministrit të tanishëm të Drejtësisë, nëse është kushtetuese ose jo marrëveshja me ndërkombëtarët për OMN-në. Së fundi, zonja Subashi, duke iu referuar rastit të saj, që u nëpërkëmb e drejta e saj për t’u rikthyer në detyrën, pasi mbaroi mandatin në KQZ, shprehet se “Është fatkeqësi që të drejtosh një vend, një popull duke shkelur ligjet dhe duke drejtuar gishtin tek tjetri se e shkeli ai… Është e frikshme dhe e turpshme bashkë”.
-Zonja Subashi, ju si e shpjegoni, që kryeministri Rama nuk vlerësoi meritokracinë tuaj profesionale, personalitetin tuaj, por edhe kontributin që i dhatë PS në KQZ dhe, siç thotë populli: “Ju la në rrugë”, pasi ju mbaroi mandati juaj në KQZ dhe, sipas Kushtetutës, duhet të riktheheshit në një detyrë ekuivalente me atë që kishit?
– U mendova gjatë për t’u përgjigjur, apo për të mos u përgjigjur në këtë pyetje. Nuk dëshiroj që të jap vëmendje publike për një çështje me interes personal, qoftë ky edhe me përfitim i gjithfarëlloj. Interesin personal e kam drejtuar në gjykatë. Rrugë e gjatë, deri me tani ka marrë tre vite, ndoshta edhe më shumë se tre vite të tjera do të marrë deri në një zgjidhje përfundimtare; jam e bindur se e drejta mund të vonojë, por do të fitojë. Vonesa në çdo rast do të rëndojë mbi buxhetin e shtetit, për rastin tim dhe rastet e tjera pa fund si unë. Nuk di të kuptoj se kush i bën këto llogari? Dëgjoj poshtë e përpjetë që paguhen shumë gjyqfitues, shumë të tjerëve iu mbyllen dyert edhe për të zbatuar vendimet e gjykata e kalvari i të drejtave të shkelura për shtetasit nuk merret vesh as se ku fillon as se ku mbaron. A duhet të japë llogari pushtetari që shkel ligjin, duke cenuar të drejtën e tjetrit, duke cenuar a dhunuar jetën e tjetrit? I cilitdo rangu qoftë çdo shkelje e ligjit, duhet ndëshkuar realisht. Sa shumë do ta dëshiroja të ndodhte kjo në vendin tim! Për një gjë jam e sigurt, që ata që sjellin këto dëme tek individët që i vuajnë, një ditë mund t’ua sjellë fati ta provojnë, për të kuptuar në ndërgjegjen e tyre se sa dëm kanë bërë me veprimet e mosveprimet e tyre për shkak të keqpërdorimit te pushtetit. Ndërgjegjja do t’i vrasë një ditë, por do të jetë vonë për t’u lënë brezave një histori të drejtë të vërtetë, të shkruar me dorën e tyre, në jetën e tyre. Ju më pyesni drejtpërsëdrejti, me një emër që është Edi Rama, Kryeministri i vendit, pse nuk vlerësoi gjithçka dhashë në shumë vite në njërën nga detyrat që kam kryer atë të KQZ-së. Do t’i thosha lexuesit tuaj, se nuk jam as e para e as fundit, jam e mësuar edhe nga të tjerë me sjelljen e pushtetarëve në vendin tim. Është fatkeqësi që të drejtosh një vend, një popull duke shkelur ligjet dhe duke drejtuar gishtin tek tjetri se e shkeli ai… Është e frikshme dhe e turpshme bashkë. Është mesazhi që i përcillet pushtetarit që zëvendëson, shkel ligjin në detyrë për interesa të tjerëve dhe do të kesh një karrierë të suksesshme! Kështu ndodh. Zbatoje ligjin me dinjitet -detyrën ke bërë. Është precedenti më i keqi i mundshëm për një vend që mbjell pasiguri juridike. Ju drejtoni gishtin tek Edi Rama, Kryeministri i vendit, por unë e kam thënë sa herë kam patur mundësi në publik. Në rastin tim, apo edhe të tjera raste si unë e kam thënë se është përgjegjës Këshilli i Lartë i Drejtësisë që ka shkelur ligjin, drejtpërdrejtë Presidenti i Republikës. Është përgjegjës Parlamenti, i cili, siç më votoi në detyrën e lartë që mbaja, që me mekanizmat ligjorë parlamentarë të kërkonte zbatimin e ligjit që vetë kishte miratuar. Pa diskutim, jashtë përgjegjësisë institucionale nuk është as Kryeministri i vendit, që edhe Ai, nëpërmjet mekanizmave ligjorë, siç është e drejta e Ministrit të Drejtësisë për ta kërkuar në KLD shqyrtimin e kësaj çështje; Ministri i Drejtësisë i kujtdo partie qoftë, është pjesë e kabinetit që ka ndërtuar Kryeministri. Fatkeqësi! Një vend, që secili nga institucionet, siç thuhet, punon “me llogari më vete” dhe jo si një pjesë e së tërës së shtetit, të tillë siç e ka përcaktuar Kushtetua e Shqipërisë. Copëzimi i shtetit, për interesa të kujt? Besoj mjafton shembulli për të qartësuar atë që është më e rëndësishme, një individ sado post të lartë të mbajë, kurrë nuk do të mund të bëhej “trim” me shkeljen e ligjit, nëse nuk do të pasohej me shkelje të tjera që përfundojnë në gjykatat aq shumë të sulmuara dhe që mbajnë peshën e më të mëdhenjve për të mos dalë nga shembulli i tyre, sepse nuk do të mund të mbanin atë detyrë. Ky është gjykimi im, një gjykim përtej një të drejte të shkelur dhe ende të pashpërblyer. Pyetja Juaj në të vërtetë është permanente gjatë gjithë kohës nga mbarimi i mandatit, sa here keni kërkuar nga unë që të prononcohem për çështje me interes publik. Ju faleminderit! Jam e bindur se më shumë se një kujdes individi, Ju kërkoni të sillni në vëmendjen e lexuesit, të publikut një normë tjetër atë të moralit të një shoqërie, që duhet te udhëhiqet nga parimi i zbatueshmërisë së ligjit, nga parimi i vlerësimit nga profesionalizmi dhe dinjiteti. Për fat të keq, ndershmëria dhe dinjiteti profesional kanë pësuar regres në kohë. Është koha e lobeve shoqërore diku, diku tjetër interesave partiake.
– Ju si gjyqtare me përvojë, si i gjykoni akuzat e fundit të kryeministrit Rama ndaj gjyqtarëve në përgjithësi, duke i cilësuar ata “kriminelë”, “ të korruptuar”, pa emra konkretë, pa u referuar në fakte konkretë të korrupsionit?
– Kjo është një pyetje që prej kohësh e mendoj. Pa asnjë mëdyshje në Shqipëri është një sistem i dobët drejtësie, në vlerësimin tim. Është një drejtësi, që çdo ditë që kalon ka humbur drejtimin e drejtësisë, sepse nuk ka bërë drejtësi në mënyrë të barabartë për të gjithë. E kësisoj, nuk mund të mbajë emrin drejtësi. Në këtë kuptim, ka vite që fuqishëm, si asnjë here, drejtësia është në tehun e politikës për reformim nga njëra anë dhe e “frikës” se një drejtësi e vërtetë bie mbi ata që kanë ndërtuar pushtetin mbi padrejtësitë. Në këtë kuptim, i bashkohem zërit të Kryeministrit që padrejtësia të ketë një fund dhe e drejta e njeriut të mbizotërojë parimin gjyqësor. Unë nuk mund të pranoj faktin se e gjithë drejtësia është në faj. Jo, nuk mund të jetë kurrsesi kështu. Në drejtësi ka shumë gjyqtarë të vërtetë që e meritojnë këtë titull. Ata sot ndjehen të baltosur, me llumin e një pjese të drejtësisë që nuk e meritojnë ta kenë këtë titull. E thënë ndryshe, të ndershmit të baltosur, të pandershmit të mbrojtur nga gjykimi në tërësi, në grup i drejtësisë. E kështu e gjithë drejtësia është e mbytur prej disa vitesh, se çfarë do të ndodhë me to dhe nën këtë trysni po i bëjnë një dëm të rëndë vetë drejtësisë, vetë shtetit e mjerë ata që kanë punë në këtë kohë më drejtësinë. Për ekuilibër të interesit tyre njerëzor, pesha e drejtësisë shkon tek pushteti. Pjesë e këtij gjykimi jam unë. Gjyqtarët e ndershëm në këtë periudhë që pushtetet e tjera e vunë në fokusin e tyre drejtësinë, nuk dolën për të bërë ata vetë transparencën e fenomenit korruptiv. Mungesa e kurajos për të bërë diferencën, do të sillte patjetër edhe pamundësinë e diferencës. Ky është një fakt që dha mundësinë të trajtohet si një sistem problematik. Në këtë rast, do të ishte detyra e KLD-së, por ky institucion është përgjegjësi kryesor për këtë situatë në drejtësi. Kur institucioni përgjegjës është pjesë e shkeljeve të ligjit, e bën të gjithë sektorin të sëmurë dhe kështu ka ndodhur. Emërimet preferenciale për interesa politike janë sëmundja më e rëndë e KLD-së.
– Zonja Subashi, nëse pohojmë që sot kemi një Gjyqësor të korruptuar, kjo përse ndodh: -Ngaqë kështu e duan politikanët (duke u imponuar vullnetin e tyre politik dhe personal në vendimmarrjen gjyqësore)? Nga paaftësia profesionale?
– Përgjegjësi të drejtpërdrejtë, në gjykimin tim, kanë strukturat e emërtesave të gjyqtarëve dhe prokurorëve. KLD në përzgjedhjen e gjyqtarëve, por edhe në kontrollin e detyrueshëm që përcakton ligji. KLD shqyrton në vitin 2017 vlerësimet e punës së gjyqtarëve të viteve 2007! Vlerësimet e punës së kryer për 10 vite më parë nuk i përgjigjen realitetit. Po kaq e pabesueshme është për mua edhe fakti se në të gjithë gjyqësorin, sipas vlerësimit të KLD, asnjë gjyqtar në Shqipëri nuk është i paaftë. Atëherë, me këtë standard i bie të themi përse duhet reforma në drejtësi? Ky standard është injektuar për të qenë i tillë, siç është në realitet dhe për t’u shitur, siç e vlerëson çmimi i KLD-së. KLD nuk duhet të ketë të drejtën morale dhe ligjore për të qenë pjese e reformës në drejtësi, ajo ka konflikt interesi për ta bërë këtë veprim, sepse është përgjegjëse e situatës.
– Kohët e fundit u përfol dhe u akuzua deputeti socialist për blerjen e aksioneve bankare të 1,2 miliardë lekë. A mund të zvarritet ky hetim kaq gjatë, përtej limitit kohor të zgjedhjeve parlamentare të 2017? Nëse flasim për Transparencë dhe Katharsis, në kësi rastesh, Gjyqësori e vonon hetimin dhe gjykimin, apo politika imponon Gjyqësorin?
– Ndërkohë, që Ju me të drejtë ngrini një pyetje që i duhet thënë drejtësisë, unë për barazi para ligjit edhe me pyetjen që bëni, mund të ndajë me publikun çështjen e afateve të shkelura, që lidhet me gjykimin. Një muaj ka përcaktuar ligji gjykimin e çështjes në Gjykatën Administrative të Apelit. Nuk duhet të harrohet që ngritja e gjykatave administrative ishte një arritje e madhe, për një reformë të madhe në drejtësi në vitin 2012. Ndodhi? Jo. Në Gjykatën Administrative të Apelit asnjë çështje nuk gjykohet në afat. Askush nuk flet që janë mijëra vetë që ju shkelen të drejtat nga një e drejtë kushtetuese për gjykim në një afat të arsyeshëm dhe afati i arsyeshëm është përcaktuar në ligj.
– Atëherë (nëse pohoni që Gjyqësorin kështu e duan politikanët), cila është arsyeja politike, që sot Politika të kërkojë reformim të Gjyqësorit?
– Politika në të vërtetë ka qenë në unison se gjyqësori duhet të reformohet. Janë votuar për këtë ndryshimet kushtetuese nga të gjithë grupet parlamentare. Deri tek votimi i ligjeve gjithçka shkon “ok”. Zbatimi i ligjeve të shkruara është problemi. Aty fillon llogaria politike dhe individuale, te fshehtat dhe dukshmet e problemit me drejtësinë.
– Mos vallë, mazhoranca me reformim të Gjyqësorit, kërkon të emërojë në piramidën e Gjyqësorit dhe të institucioneve të Drejtësisë, personat e tyre të besuar?
– Kësaj pyetje dëshiroj t’i përgjigjem me një pyetje. Po me këtë mënyrë të gjykuari duhet thënë se gjyqësori sot është i ndërtuar me personat e besuar të mazhoracës së djeshme? Këtë unë nuk e mohoj. Por në këtë reformë në drejtësi është besuar të mos jetë aktiv dhe i pakontrollueshëm pushteti politik mbi gjyqësorin, siç funksionoi më parë. Mekanizmat janë ndryshe për të shpresuar ndryshimin drejt një drejtësie të pavarur.
– Zonja Subashi, ju mendoni se Vettingu do të jetë çelësi i Katharsisit të Gjyqësorit?
– Po këtë e kanë besuar vetë politika që votoi ligjin. Vettingu është kontrolli moral dhe profesional. Sapo thashë me sipër, kontrolli i punës së gjyqtarëve bëhet për 10 vite të shkuara sot. Në këtë afat kohor vlerësimi profesional ka evoluar shumë, ndaj ai vlerësim është formal, është i pavlerë dhe abuziv, sipas gjykimit tim. Ai bën vlerësime që nuk tregojnë të vërtetën e vlerësimit dhe ky vlerësim është bazë promovimi?? Në këtë rast është me vend të sjell thënien e Nolit : “Bota kënaqet me gënjeshtrën që shëtit nëpër skenë dhe jo me të vërtetën që rri prapa skene”. Vettingu, së pari është një rregull i përkohshëm. Vettingu ka një masë vlerësimi qartësisht përcaktues, të sjelljes morale që lidhet me pastërtinë e figurës së gjyqtarit dhe asaj profesionale. Diferencat e mënyrës dhe kohës që ndodh ky kontroll më bën të besoj. A ka rrugë tjetër për këtë gjendje? Strukturat e ngritura, ato që kanë të drejtën e vendimmarrjes, këtë mekanizëm kanë ndërtuar dhe kjo do të zbatohet për të bërë të mundur rezultati. Kështu funksionojnë rregullat e bërjes së ligjeve në një shtet.
– Sipas Jush, a duhet që Vettingu të bëhet paralelisht edhe për qeveritarët, për deputetët?
– Unë besoj se realizimi i një drejtësie të vërtetë bën Vettingun edhe për pushtetet e tjera.
– A është detyrë e SHBA-së, që ato prova, fakte që ka ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve të korruptuar, që u refuzoi vizën, t’ia japë edhe Gjyqësorit shqiptar për hetim dhe gjykim?
– Mendoj se përgjigja është dhënë nga Ambasada Amerikane. Ata kanë ndjekur procedurat e shtetit amerikan në dhënien apo heqjen e vizave. Madje, në rregullin e punës të të gjithave ambasadave, përfshi edhe atë amerikane është mohimi i një vize për të qenë në atë shtet e drejtë ekskluzive, pa dhënë asnjë koment shteti që e ka refuzuar. E veçanta që mori vëmendje është fakti se ndodhi ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve në një grup, në një kohë. Por viza i është mohuar edhe politikaneve e pushtetarëve të lartë në ndonjë rast në Shqipëri, por më vonë e kanë rifituar një udhëtim në rrethana të tjera, po në atë shtet që iu është refuzuar një herë më parë. Në gjykimin tim nuk ka arsye të gjykohet se në këtë rast ambasada të duhet t’i deklarojë në institucionet gjyqësore shqiptare. Për këtë gjë, as nuk pengohet të bëhet prej tyre një deklarim, por as është e detyrueshme të bëhet prej tyre, në kontekstin e çmimit prej vetë këtyre institucioneve. Po institucionet shqiptare të përgjegjshme në hetime mund ta kenë indicie për të hetuar dhe kjo është një tjetër gjë.
– Ish ministri i Drejtësisë Ylli Manjani, akuzoi për çështje shumë të rënda penale, publikisht qeverinë, kryeministrin. A mund të anashkalohen nga prokuroria, nga Gjyqësori, por edhe nga vetë Politika këto akuza të bëra nga ish-ministri i Drejtësisë, dhe, njëkohësisht, të pretendojmë për Reformë në Drejtësi?
– Ish Ministri i Drejtësisë është politikan dhe në kësi rastesh thuhet se “foli për politikë”, por sigurisht pyetja juaj ka të bëjë se, a duhet të hetojë prokuroria akuzat e ngritura. Po, në se prokuroria e gjen të bazuar nuk ka pse të mos hetojë as se po e them unë, as se po shkruhet në media. Unë flas për publikun, prokuroria bën punën e saj.
– Kur të gjitha palët politike, mazhoranca dhe opozita, faktorët ndërkombëtarë pranojnë se ka korrupsion, pyetja është: Gjyqësori i Reformuar, kë korrupsion do të hetojë dhe gjykojë? Nga duhet ta fillojë?
– Përgjigja për pyetjen Tuaj , është brenda pyetjes. Gjyqësori i reformuar do të duhet të hetojë dhe gjykojë çdo rast pa dallim nga fillon e ku mbaron, ku ekzistojnë rrethanat dhe kushtet për ta bërë këtë.
– A mund të pranojnë deputetët e mazhorancës, që të votojnë Gjyqësorin e atillë, që do të hetojë dhe gjykojë korrupsionin e kryeministrit dhe ministrave?
– Mazhoranca dhe opozita e kanë votuar të gjithë ndryshimin, madje të parashikuar në Kushtetutën e Shqipërisë, që do të thotë se drejtësia e reformuar duhet të gjykojë të gjithë një lloj funksionarësh në detyrë, apo ish në detyrë, të pandëshkuar për shkeljet e ligjit.
– Zonja Subashi, mund të jepni gjykimin tuaj për qëndrimin politik të ministrit të Drejtësisë, Petrit Vasili, në letrën që u drejtoi krerëve të Shtetit dhe ambasadorëve të huaj në Tiranë se:“Bordi i OMN është antikushtetues”, dhe se: “Iniciativat e ndërmarra dhe tagrat e përfaqësimit janë tejkaluar haptas në shkelje të ligjit dhe se ka shkelje të Kushtetutës nga Sekretari i Përgjithshëm i Kryeministrisë”? Mendoni se është qëndrim parimor, apo luftë midis mazhorancës?
– Një përgjigje e shkurtër për një pyetje gjatë. Ministri i Drejtësisë është pjesë e kabinetit. Në rastin e kundërshtisë në emër të ligjit nga Ai dhe nga Ministria e Integrimit duket qartë se nuk është një gjykim i qeverisë. Marrëveshja e lidhur me Bordin e OMN-së, është apo jo antikushtetuese është një çështje që zgjidhet në institucione, por personalisht mendoj se nuk vlen cenimi i reputacionit të ndërkombëtarëve që mbështetën vendin tonë për një drejtësi të besueshme. Çështjet teknike janë të reklamueshme në institucione. Monitorimi ndërkombëtar është e votuar në Kushtetutën e Shqipërisë nga të gjithë politikanët, përfshi dhe nga Ministri i Drejtësisë. Në këtë rast do të citoja një thënie të Nolit: “ Bota kënaqet me gënjeshtrën që shëtit nëpër skenë dhe jo me të vërtetën që rri në prapaskenë”
– Atëherë, mos vallë edhe Reforma në Drejtësi është një rezultante e njëanshme dhe jo në konsensus i gjerë politik? A mund të jetë shpresëdhënëse, e frytshme, rezultative?
– Reforma në drejtësi është për Shqipërinë dhe shqiptarët. Ndërkombëtarët e kanë drejtësinë e tyre në vendet e tyre. Reforma në drejtësi ka ngecur tek faza e zbatueshmërisë së saj. Sa kohë është votuar Kushtetuta me konsensus të plotë, nuk ka asnjë arsye, apo shans që kjo reformë të mos zbatohet dhe të mos japë rezultate. Unë nuk pretendoj të vetëshpallem si bartëse e të vërtetës, por kam ambicien të deklaroj ata, qofshin edhe politikanë që mbulojnë të vërtetën, që sajojnë një të pavërtetë dhe pasi e ambalazhojnë bukur atë, përpiqen ta shesin si të vërtetë të kulluar e të përjetshme. Kjo ndodh nga që ka blerës që e blejnë atë dhe tregtarë që “gjejnë shesh e bëjnë përshesh”.
-Ju Faleminderit!
1
Ju më pyesni drejtpërsëdrejti, me një emër që është Edi Rama, Kryeministri i vendit, pse nuk vlerësoi gjithçka dhashë në shumë vite në njërën nga detyrat që kam kryer atë të KQZ-së. Do t’i thosha lexuesit tuaj, se nuk jam as e para e as fundit, jam e mësuar edhe nga të tjerë me sjelljen e pushtetarëve në vendin tim. Është fatkeqësi që të drejtosh një vend, një popull duke shkelur ligjet dhe duke drejtuar gishtin tek tjetri se e shkeli ai… Është e frikshme dhe e turpshme bashkë
3
Gjyqtarët e ndershëm në këtë periudhë që pushtetet e tjera e vunë në fokusin e tyre drejtësinë, nuk dolën për të bërë ata vetë transparencën e fenomenit korruptiv. Mungesa e kurajës për të bërë diferencën, do të sillte patjetër edhe pamundësinë e diferencës. Ky është një fakt që dha mundësinë të trajtohet si një sistem problematik
Prokuroria duhet të jetë e paanshme për të hetuar çdo rast dhe për çdo njeri që akuzohet me të drejtë, apo me shpifje. Kësaj i them drejtësi unë. Jo se foli një politikan dhe gjithçka flet pa balancë drejtësie
