Përfshirja e personave me të shkuar kriminale, apo që vijnë nga bota e malavitës në radhët e investitorëve strategjikë duhet parë në një kontekst më të gjerë. Nga një këndvështrim politik, ky fenomen përfaqëson dëshminë më të qartë të bashkëjetesës së krimit me politikën dhe kapjes së shtetit nga krimi i organizuar. Në aspektin ekonomik, kjo kategori sipërmarrësish luan një funksion kompleks: nga njëra anë sigurojnë privilegje fiskale dhe përfitime të tjera që ndihmojnë në legjitimimin e burimeve të tyre financiare – qofshin ato të njohura apo të panjohura – dhe vendosen në një pozitë më të favorshme në tregjet përkatëse (si ndërtimi apo operimi i resorteve); nga ana tjetër, ata shërbejnë si burim i financimeve të paligjshme për partitë politike në pushtet dhe pasurimit të padrejtë të disa politikanëve dhe vendimmarrësve të lartë.
Këta të fundit, shpeshherë, mbajnë qëndrime të toleruara ndaj pastrimit të parave dhe nisin nisma të dyshimta ligjore në favor të interesave të caktuara. Këto përfshijnë lejimin e importit të mbetjeve të rrezikshme, masa të jashtëzakonshme të qeverisë “në emër të zhvillimit urban” që shtetëzojnë prona private për t’ia dhënë klientelës për ndërtim kullash apo resortesh në bregdet, si dhe ndryshime ligjore, që prekin turizmin, zonat e mbrojtura, lojërat e fatit dhe së fundi edhe propozimet për amnisti fiskale, të aseteve dhe penale. Pra, bëhet fjalë për sektorë ekonomikë ku ka mundësi për përfitime të shpejta dhe vështirësi – objektive dhe subjektive – për t’u ndjekur nga agjencitë ligjzbatuese vendase apo të huaja. Në këtë mënyrë, këta individë ushtrojnë ndikim të paligjshëm mbi institucionet shtetërore, përfshirë edhe drejtësinë, duke u shndërruar në një mburojë të fortë për segmentet e krimit të organizuar me të cilët janë të lidhur.
Vlen të theksohet gjithashtu se edhe vetë përzgjedhja e projekteve të propozuara nga këta sipërmarrës është tregues i qartë i moszbatimit të kuadrit ligjor në fuqi, i mungesës së bashkëpunimit ndërinstitucional dhe i politizimit ekstrem të vendimmarrjeve, që kanë pasoja shumë të dëmshme për buxhetin e shtetit, pasuritë publike dhe për shoqërinë shqiptare në tërësi. Kjo situatë krijon një sërë pasojash të menjëhershme dhe afatgjata, të cilat përfshijnë aspekte themelore të jetës ekonomike dhe shoqërore të vendit. Disa nga këto pasoja janë: mundësimi i pastrimit të parave në shkallë të gjerë, shpesh në dhjetëra miliona euro; deformimi i konkurrencës në tregje, çka sjell dështimin apo pamundësinë e zhvillimit për bizneset e ligjshme; vënia e institucioneve shtetërore në shërbim të interesave të krimit të organizuar; dhe përdorimi i fondeve të paligjshme në fushata elektorale, që dëmton rëndë integritetin e procesit zgjedhor. Në vijim, ndikimi i segmenteve të krimit të organizuar në ekonominë shqiptare, veçanërisht gjatë dekadës së fundit, është zgjeruar edhe në fushën e prokurimeve publike. Ky ndikim është bërë gjithnjë e më i sofistikuar përmes bizneseve të krijuara posaçërisht me lidhje të drejtpërdrejta apo tërthorazi me vendimmarrës të niveleve të ndryshme të qeverisjes, për shkak të konflikteve të interesit. Kjo tregon se investitorët strategjikë nuk janë të vetmit instrument i kapjes së shtetit nga krimi i organizuar. Përkundrazi, kemi një numër të madh sipërmarrjesh që përfitojnë kontrata koncesionare për të nxjerrë “para të lehta” përmes korrupsionit me fondet publike. Gjithashtu, janë përhapur në mënyrë masive edhe bizneset e tipit “5D”, që funksionojnë si strukturë fiktive financiare për pastrim parash, duke e bërë gjithmonë e më të vështirë funksionimin e biznesit të ndershëm dhe jetesën normale për qytetarin që synon të ndërtojë jetën me punë të ndershme në Shqipëri.
Edhe pas tri dekadash, ende shpresa tek emigracioni, rekord në botë në raport me popullsinë
Shqipëria ka kaluar tre valë të mëdha emigracioni. Kur vendi doli nga diktatura në fillim të viteve ’90 ishte ndër shtetet më të varfra në botë. Shpresat ishin të mëdha në një vend të vogël, por me burime të pasura, që po shfaqte potenciale pa fund.
Dikush e gjeti rrugën nëpërmjet emigracionit, me valën e parë të viteve 1990-2000 që pa largimin e 600-650 mijë personave (shifra e bazuar në të dhënat e shtesës natyrore dhe të Censeve 1989-2001.
Në një vend ku shtesa natyrore ishte 40-60 mijë persona në vit, kjo valë dha pak ndikim në popullsinë totale, që u zvogëlua me vetëm 100 mijë persona në dekadën e parë të pas tranzicionit.
Emigracioni vijoi, me rreth 500 mijë të ikur në periudhën 2001-2011, por gjithsesi shtesa natyrore vijoi të ishte midis 15-20 mijë persona në vit, duke bërë që popullsia të reduktohej me rreth 300 mijë persona në dekadën e dytë të tranzicionit.
Dekada e tretë e tranzicionit e gjeti vendin në një pozicion më të favorshëm. Vendi nuk ishte më ai i fillimviteve ’90, bizneset vendase ishin forcuar, sipërmarrjet e huaja po shfaqnin interes, pagat po rriteshin, për procesin e integrimit në Bashkimin Europian po flitej gjithnjë e më shumë.
Por, sërish modeli i zhvillimit të vendit frymëzoi shumë pak. Korrupsioni i lartë, shpërdorimi i fondeve publike, sistemi arsimor i dobët, shërbimi shëndetësor që detyronte pagesat më të larta në Europë nga xhepi, pagat e ulëta që reflektonin një ekonomi të dobët jokonkurruese, bënë që nga vendi të ikte një forcë vitale si ajo e të rinjve.
U larguan dhe familje të tëra nga shtresa e mesme, pritshmëritë e të cilave për jetën ishin shumë të ndryshme nga ajo që u ofronte realiteti. Në periudhën 2012-2023 rezulton që ikën nga vendi rreth 500 mijë persona.
Por, me shtesën natyrore që vitet e fundit ka shkuar pothuajse drejt zeros, rënia e popullsisë ishte në nivele rekord me 400 mijë persona më pak, duke mbetur në 2.4 milionë shqiptarë.
Rreth 1.6 milionë të ikur në tre dekada, për një popullsi që në vitin 1989 numëronte 3.2 milionë banorë janë një protestë e heshtur për një qeverisje që nuk arriti të ngjallte shpresë, duke nxitur një emigracion me përmasa jonormale.
Të dhënat e fundit të Eurostat tregojnë se emigracioni vazhdon. Vetëm në 2022-2023 janë regjistruar gati 100 mijë emigrantë nga Shqipëria në vendet e Bashkimit Europian, ndërkohë që lejet e qëndrimit për herë të parë u rritën sërish në 2022-2023 me mbi 70 mijë në vit.
Ritmet me të cilat po vazhdojnë të largohen shqiptarët janë alarmante për një vend që tashmë e ka humbur gjysmën e popullsisë, duke qenë rekord në Europë, madje më të larta sesa shtetet ku banorët ikin për shkak të luftërave e konflikteve civile.
Të dhënat e Eurostat për vitin 2023, tregojnë se në raport me popullsinë, shtetasit shqiptarë ishin të parët që përfituan shtetësi, me 18.3 për 1000 banorë, shumë më të larta se Siria e konflikteve (4) dhe Maroku (2.8).
Një sondazh i zhvilluar në fund të vitit të kaluar në faqen e “Monitor”, ku u përgjigjën mbi 1000 persona, gjeti se shqiptarët tashmë nuk ikin më vetëm për më shumë të ardhura, por janë në kërkim të një cilësie jetese, që mesa duket nuk po arrijnë ta gjejnë në Shqipëri.
Përtej fasadës së një vendi që po lartësohet çdo ditë, të anketuarit, pjesa më e madhe e të cilëve me arsim të lartë e pasuniversitar, thanë se arsyeja kryesore e largimit është mungesa e perspektivës për të ardhmen dhe e standardeve të larta të jetesës.
