-78 vjet më parë-
Më 29 tetor 1944, në lagjen Sulaj të Karbunarës të Lushnjës, me urdhër të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Antifashiste Nacionalçlirimtare të Shqipërisë firmosur nga Komandanti Enver Hoxha, u formua Brigada 10 Sulmuese Partizane. Përshëndeti këtë themelim brigade sekretari i partisë të Qarkut të Beratit Kahreman Ylli. Brigada u formua me rreth 1225 partizanë të batalioneve: “Riza Cerova”, “Tefik Lapani”, “Ajet Xhindole” si dhe batalioni i katërt,”Myzeqeja” me të rinj dhe të reja nga rrethi i Lushnjës. Batalioni i parë- 270 vetë; batalioni i dytë- 200 vetë; batalioni i tretë-290 partizanë; batalioni i katërt-250 vetë; kompania e shtabit-50 vetë; shtabi i brigadës me efektiv rreth 45 vetë. Komanda e Brigadës: Koço Papaj komandant, i cili pas dhjetë ditëve u caktua me një detyrë tjetër të rëndësishme duke u zëvendësuar nga Njazi Çepani; komisari Mane Nishova; zëvendëskomandant Qamil Hamzajzëvendëskomisar Misto Bllaci dhe intendent: Nexhat Skënderi.
Përbërja gjeografike e brigadës Partizanë nga Skrapari – 482 vetë (vetëm nga Komuna e Çepanit ishin 49 partizanë) nga Berati- 370 vetë; nga Fieri- 81 vetë nga Lushnja-76 nga Tirana-40; nga Shijaku-30; nga Elbasani-16 etj. Në këtë efektiv ishin 15 vajza partizane; ishin gjithashtu edhe 10 partizanë italianë.
Mosha mesatare e partizanëve të Br.10S: Me përjashtim të pesë kuadrove: Tafil Tërpani (51 vjeç), Myrteza Sevrani, Safet Iljazi, Xhevahir Spathara e Nikolla Gjeçi që ishin dyzet vjeç, gjithë efektivi i brigatës, ishte në moshë të re; Mosha më e vogël: 14 vjeç; (gjithsej 10 vetë); ishin 20 vetë të moshës 17 vjeç; mosha më e madhe dominuese 29 vjeç.
Armatimi i brigadës: Ditën e përurimit të brigatës ishin siguruar: 950 pushkë; (571 italiane, 210 gjermane, 50 greke, 25 turke, 20 belge); 55 automatikë (25 italianë, 20 gjermanë, 10 anglezë); 40 mitrolozë të rëndë e të lehtë; 4 mortaja; (Armët e rënda i përdornin partizanë italianë, sepse ishin të stërvitur në atë specialitet); 20 mushka ngarkese.
Furnizimi me ushqime dhe veshmbathje bëhej kryesisht nga popullsia fshatare;
Strehimi bëhej në shtëpitë e banorëve të zonës ku vepronte brigata dhe në terren të hapur si male, fusha, pyje-ku ta zinte çasti dhe urdhëri.
Shkurt nga kalendari i luftimeve të brigadës:
Më 30 tetor, brigada mori urdhërin luftarak nga Shtabi i Përgjithshëm që të nisej për të marrë pjesë në luftimet për çlirimin e Tiranës.
Efektivi i brigadës së porsakrijuar me disiplinë të hekurt dhe me motive të fuqishme sulmuese, gjatë një marshimi të gjatë në këmbë nga Karbunara deri në periferi të Tiranës. Më 8 nëntor goditën në Fatishë të Peqinit një autokolonë gjermane me rreth 70 makina, 10 tanke dhe disa autoblinda që lëvizte nga Durrësi për në Elbasan duke i shkaktuar asaj humbje të ndjeshme. Me urdhër të Shtabit të Korparmatës së përë Sulmues të Ushtrisë, brigada u përqëndrua në Kashar për të mbajtur nën goditje të pandërprerë rrugën Tiranë-Kashar dhe Tiranë -Vorë. Më 11 nëntor sulmoi në befasi forcat gjermane, që kishin zënë vijën Yzberish-Yrshek-Kashar-Gjokaj-Vorë dhe më 12 nëntor e kapi këtë vijë, përveç garnizonit gjerman tepër të fortifikuar të Vorës. Po atë ditë tre batalione të brigadës u vendosën në pritë në rrugën Tiranë –Vorë, ndërsa batalioni i dytë i brigadës u vendos në zonën e Shijakut. Për shtatë ditë e netë u zhvilluan luftime në këtë rajon e në këto vija duke i sjellë humbje të rënda në njerëz e teknikë armikut pushtues. Më datën 13 nëntor pati zhvillime të ashpra deri edhe në luftim me granata dore midis forcave partiznë nga njëra anë dhe atyre gjermano-balliste nga ana tjetër. Më 16 nëntor brigada çliroi Shijakun dhe Durrësin. Në këto luftime nga pala gjermane pati 14 të vrarë dhe shumë armë, e municione të kapur. Nga brigada u vranë dhe mbetën dëshmorë të atdheut 12 partizanë: Agush Guraziu, Ali Sollaku Alush Grepcka, Avni Prishta, Hajdar Tafa, Hasan Veseshta, Jorgji Greku,Meleq Gjoni, Nazmi Diko, Qani Malimati, Shyqyri Faslliu. Më 18 nëntor brigada u rreshtua në përbërje të Divizionit të Parë Sulmues, në Gjirokastër, në roje të kufijve shtetërorë, nga Kakavija deri në Leskovik dhe më pas u inkuadrua në strukturat e Forcave të Armatosura të Republikës Popullore të Shqipërisë.
Brigada e 10 Sulmuese e përmbushi detyrën e saj ndaj atdheut e popullit me heroizëm. Ishin ata të rinj e të reja, partizanë, të cilëve era e barutit ua motivonte çdo ditë të jetës së tyre dhe flijimin për liri e quanin si veprën më të thjeshtë sa edhe sublime. Por në ditët e sotme, disa pinjollë të ringjallur ballistë dhe ndonjë pseudohistorian e politikan i pafytyrë, mundohen të shpifin e të hedhin baltë mbi këto fitore. Historia është bërë e nuk zhbëhet më. Çlirimi i Shqipërisë erdhi nga lufta që bënë brigadat heroike partizane dhe tërë populli ynë liridashës.
Himni i Brigadës 10S
Kur zjen lufta çlirimtare
me armikun gjakatar.
Ku martirët japin jetën,
me guxim legjendar.
Atje zemrat tona ndizen.
Atje shkrepin si rrufeja.
Dhe sulmojnë me tërbim:
ndër rrebeshe, ndër beteja.
Dridhu, dridhu tirani:
Brigatë e dhjetë sulmon.
Thyen zgjedhë e robëri
dhe zinxhirët i dërmon.
Mbi mjerimet, mbi shkretimet
e një populli të uritur,
po ngre lart brigatë e dhjetë
një flamur me yll të ndritur.
Një flamur që i jep dritë
anë e mbanë Shqipërisë
që për jetë do të valojë,
për shpëtim të njerëzisë.
Dridhu, dridhu tirani:
Brigatë e dhjetë sulmon
Thyen zgjedhë e robëri
dhe zinxhirë i dërmon.
Teksti: Andrea Varfi
Muzika: Nexhat Skënderi
