Sistemi financiar ndërkombëtar është tronditur nga kriza e re e borxheve shtetërore. Shkaqet e kësaj gjendjeje kërcënuese gjenden në pasojat e krizës së koronavirusit sidomos vendet në zhvillim. Çmimet e naftës kanë rënë dhe si pasojë janë pakësuar burimet e të ardhurave nga eksporti. Papunësia është rritur. Janë ulur edhe dërgesat valutore nga emigrantët. Prodhimi dhe turizmi është ndërprerë. Largimi i kapitalit nga vendet në zhvillim është më i madhe se në kohën e krizës së madhe financiare të vitit 2008. Vetëm në muajin mars 2020, u larguan 100 miliard US-Dollar.
Nevojat financiare të vendeve në zhvillim janë shumë të mëdha, si për masat kundër krizës së koronavirusit, ashtu edhe për të mënjanuar pasojat ekonomike. Vendet e pasura po e luftojnë krizën me pako të mëdha shpëtimi. Shumë prej opsioneve klasike të politikave të këtyre paketave nuk janë të disponueshme për vendet e varfëra pasi të ardhurat fiskale janë të kufizuara sepse kanë borxh të mëdha dhe mund të vendosin vetëm pak taksa shtesë. Bankat qendrore të vendeve të pasura me monedha të forta përdorën politikën monetare “bazooka”, e cila është thjesht një politikë monetare ekspansioniste ndaj vendet në zhvillim ku do të ndikojë në një zhvlerësim të monedhave të tyre, vështirësojë financimin e importeve të rëndësishme dhe rritjen e borxhit të huaj.
Përballë kësaj gjendjeje Kombet e Bashkuara kanë bërë thirrje për një paketë masive shpëtimi prej 2,5 trilion dollarësh për hemisferin jugor. Sipas Konferencës së Kombeve të Bashkuara për Tregti dhe Zhvillim (UNCTAD), paketa duhet të përbëhet nga tre përbërës:
– Një fond prej 500 miliardë dollarë është parashikuar për të financuar një plan Marshall për sektorin e shëndetësisë në vendet e varfëra. UNCTAD ka deklaruar se ky plan duhet të financohet nga vendet e pasura, pasi ato nuk kanë arritur t’i përmbushin angazhimet e tyre të ndihmës për zhvillim në dekadat e kaluara. Kjo është një pagesë shtesë. Gjermania miratoi javën e kaluar një fond ndihme prej 300 milion euro.
– Një trilion dollarë shtesë në fonde duhet të shkojnë në vendet në zhvillim përmes të drejtave speciale të tërheqjes – kredia rezervë ndërkombëtare e FMN. Kjo është e krahasueshme me një rritje të ofertës së parave që BQE ka ndërmarrë për Evropën. FMN merr rolin e bankës qendrore të hemisferit të Jugut.
– Një trilion dollarë të tjerë mund të liroheshin indirekt përmes lehtësimit të borxhit. Ky nuk është një transferim në vendet e varfëra, por heqja dorë nga transferimet e ardhshme nga vendet e varfëra. Kjo do të krijonteedhe mbështetje fiskale për të rindërtuar ekonominë e tyre.
Barra e borxhit peshon jashtëzakonisht shumë: Në kohën e parave të lira dhe normave të ulëta të interesit në Evropë dhe SH.B.A., shumë investitorë kanë kërkuar mundësi investimesh në hemisferin e Jugut. Kjo i ka rritur malet e borxhit atje në nivele të pashembullt. Falimentimet spektakolare të shtetit si ajo e Argjentinës vitin e kaluar ishin një paralajmërim, ndërsa tashmë janë një shenjë e krizës së re. Pothuajse gjysma e vendeve me të ardhura të ulëta hyjnë në kategorinë e vendeve në rrezik të lartë të krizave të borxhit. Në kohën rekord, mbi 80 vende kanë bërë kërkesë për kredi urgjente ndaj FMN për të shmangur falimentimet e shtetit. Në këto rrethana të presionit të madh ndaj bashkësisë ndërkombëtare dhe institucioneve të saj financiare, kërkohen masa të shpejta nga FMN në G7 dhe G20, për lehtësimin e borxhit.
Vetë FMN-ja reagojë, në 13 prill 2020. Ajo vendosi të hiqte dorë nga këstet për një grup prej 25 vendeve për pjesën tjetër të vitit. Nga vendim do të kursehen 215 milion dollarë në pagesa. Megjithatë, është masë simbolike. Kjo nuk duhet të ketë efekt pozitiv për vendet në zhvillim. FMN pret që shtetet e saj anëtare më të pasura t’i kompensojnë ato për pagesa të kësteve të humbura, të cilat ata duhet t’i financojnë nga buxhetet e tyre të ndihmës për zhvillim. Pra, është një lojë me shumë zero e politikës financiare, në të cilën vendet e varfra humbasin në ndihmë zhvillimi atë që fitojnë në lehtësimin e borxhit. Një alternative do të ishte që FMN të financojë lehtësimin e borxhit duke shitur një pjesë të rezervave të saj të të arit.
G20 vendosi që një grup prej 77 prej vendeve në zhvillim më të varfër që të shtyjë pagesat të paguajnë për pjesën tjetër të vitit nëse ata kërkojnë. Kjo do të lëshonte rreth 14 miliard dollarë në likuiditet që do të kishin kaluar në pagesën e borxheve këtë vit. Vendimi u jep vendeve të varfëra ca ajër, por nuk ështëlehtësimi i borxhit të vërtetë, sepse ato duhet të paguajnë këstet gjatë tre viteve të ardhshme. Pritet që kriza e koronavirusitt’i shtyjë shumë vende të varfra me borxhe të larta në paaftësinë paguese të shtetit. Ata mund të shpëtojnë nga ky rrezik vetëm me një anulim të borxhit real.
Paketa ndihmësenga FMNnuk është plotësisht pa kushte. Vendet që përfitojnë nga kjo duhet të pranojnë një program të mbikqyrjes së vazhdueshme. Këto programe janë shumë të diskutueshme sepse ato zakonisht përmbajnë kushte për “konsolidimin fiskal”. Këto kushte, kanë paralizuar sistemet shëndetësore.
FMN u kërkon vendeve kredimarrëse të angazhohen që të mos marrin kredi të reja me tarifat e tregut gjatë shtyrjes së pagesave. Duke pasur parasysh barrën e tyre të lartë të borxhit, kjo masë, nga njëra anë, kupton kushtin për të mos rritur më tej borchin shtetëror, ndërsa, nga ana tjetër,mundësitë e tyre për politikë fiskale kundër-ciklike janë të kufizuara. Paketat e shpëtimit në Gjermani, Francë, Britaninë e Madhe, etj., në hemisferin e veriut janë financuar fillimisht nga borxhet e reja shtetërore.
Marrëveshja e G20 është e kufizuar në borxhin dypalësh. SHBA ka mbizotëruar. Kina është deri tani kreditori më i madh dypalësh në hemisferin e jugut. Për të çliruar në mënyrë efektive fondet, moratoriumet e borxhit afatshkurtër dhe lehtësimi i borxhit afatgjatë do të duhet të shtrihen edhe në kredi shumëpalëshe – siç është Banka Botërore e mbizotëruar nga SH.B.A. – dhe veçanërisht për kreditë nga bankat private dhe obligacionet qeveritare nga vendet e varfra. Këto të fundit kryesisht mbahen nga fonde të mëdha reciproke në Shtetet e Bashkuara dhe Evropë. Obligacionet e valutave të huaja nga vendet në zhvillim kanë norma jashtëzakonisht të larta interesi, me norma deri në dhjetë përqind në vit. Pra, këto peshojnë më shumë në buxhetet e vendeve të varfëra dhe duhet të adresohen si përparësi.
Masat e FMN dhe G20 janë hapat e parë, por ende milje larg nga vëllimi i lehtësimit të borxhit Kërkohet, së pari, lëvizja nga shtyrja në lehtësimin aktual të borxhit, sepse problemet nuk mund të zgjidhen nëse ato zhvendosen vetëm në të ardhmen. Së dyti, kontributi nga kreditorët privatë që janë gjithashtu të përfshirë përmes ristrukturimit të borxhit. Spekulatorët kanë fituar shumë para vitet e fundit nëse ata vendosnin të mos blinin bono federale dhe në vend të kësaj zgjidhnin bono me rendiment të lartë dhe me rrezik të lartë nga vendet e varfëra. Tani ata duhet të pranojnë zhvlerësimin.
G20 nuk mund të ligjërojë ristrukturimin e borxhit privat. Megjithatë, roli i saj do të ishte të ofronte mbështetje ligjore dhe politike për vendet e varfra që i japin fund praktikave të marrjes së borxhit privat në krizën e koronavirusit.
Shqipëria kërkohet të forcojë masat për buxhetin në kushtet që është pezulluar prodhimi dhe të ardhurat e buxhetit shtetëror, si dhe rritja e papunësia37%, në krahasim me fundin e 2019-s..Zyrtarisht deklarohet borxhi prej 68,5 %. Por në fakt është afro 80 %, në rast se vlerësohet edhe borxhi potencial për 500 milion dollarët për marrëveshjet e PPP-së, si dhe detyrimet ndaj bisnesit për kthimin e tvsh-s, etj. FMN dhe Ministria e Financave parashikojnë se kriza e COVID-19 do ta çojë deficitin buxhetor të këtij viti përtej 5% të PBB-së. Nevojat për financim i kalojnë 1,1 miliardë eurot.Nevojiten 1.35 miliardë euro borxh në shpëtim të ekonomisë.Ministria e Financave deklaroi se, 700 milionë euro janë financim i siguruar si kredi të buta dhe grante, nga ndërkombëtarët dhe 650 mln euro do të financohen nga eurobondi. Pra, borxhi publik kalon 70% të PBB-së në fundvit. Në fakt borxhi do të jetë më i lartëpo të vlerësohen edhe detyrimet nga PPP.
