Mbreti Zog u martua ditën që ishte martuar edhe Skënderbeu
Nga Vepror Hasani
Naltmadhënia e Tij, Mbreti iShqyptarëve, Zogu I, u fejue me Konteshën Hungare, Geraldinën Apponyi! Mbreti i kishte drejtue Kryeministrisë këtë Mesazh: Zoti Kryeministër, Tuj dëshirue të marrim për bashkëshorte Konteshën Geraldinë Apponyi Ju ngarkojmë tua sillni Përfaqësuesve të Kombit kët dishirë t’onin, në konformitet me nenin 89 të Statutit Themeltar të Mretnisë. ZOG I. Prandaj Përfaqësuesat e Komit Shqyptar në Parlament, të mbledhun jashtëzakonisht, më 32 të Kallndorit, dhanë njij zanit pëlqimin e vet për kët fejesë mretnore nëpër këtë vendim: Sod, më 31 Kallnduer të vjetit 1938, ditën e Hënë, n’orën 11 paradreke, Parlamenti, i mbledhun në Seancë të posaçme dhe solemne, mori njoftim të Mesazhit të Naltmadhënisë së Tij, Mbretit, Zogu I., me anën e të cilit ngarkon Shkëlqesinë e Tij Kryeministrin për t’i sjellë në dijeni Përfaqësuesve të Komit, në bazë të Nenit 89 të Statutit Themeltar të Mretnisë, dishirin e Sovranit t’onë August, qi të marrë Bashkëshorte Konteshën Geraldine Apponyi.
Parlamenti përmbushi dëshirën e shqiptarëve
Parlamenti Tuj çmue se martesa e Sovranit t’onë August përmush dishirin e zjarrtë, qi prej kohe ka ushqyer gjithë populli Shqyptar për konsolidimin e Dinastisë s’onë Komtare, e cila formon lumnin e Atdheut; Tuj çmue thellë se martesa e Sovranit tonë August me Konteshën Geraldine Apponyi, bijn e çquar të Familjes fisnike dhe të famshme të Kontave Apponyi, asht e përshtatshme me interesat e Dinastisë s’onë komtare edhe me ato të Shtetit Shqiptar; Në bazë të nenit 89 të Statutit Themeltar të Mretnisë, me një za edhe me brohoritje Votoi dhanien e konsentimit për martesën e Naltmadhnisë së Tij, Zog I., Mretit të Shqyptarve, me Konteshën Geraldinë Apponyi, edhe n’emën të të gjithë popullit Shqyptar qi përfaqëson, uron me shpirt e zemër jetë të gjatë edhe lumni të plotë për Mbretin ZOG, për Mretneshën e ardhshme të Shqyptarëve edhe për gjith Familjen Mretnore. Nuk ishin krye ene mirë fjalët e fundit të vendimit të Parlamntit e lajmi u shpërda si vetima, nëpër Gjytete e katunde, nëpër male e fusha të Shqypnisë, kudo qi mund të mrrijë jehona e valëve të zanit nëpër lidhjen e bindshme të elit, e gëzimi shperthei me nj herë. (Hylli i Dritës 1938, nr. 2-3, f. 151-152).
Martesa më 27 prill 1938, nisin përgatitjet
Per martesen e N. M. T. Mbretit me Geraldinen Apponyi, qi do të bahet me 27 Prill, ia kan fillue nxehtsisht gatimet (përgatitjet) në kryegjytet e ndër të gjitha gjytetet e qandrat tjera te Mretnis. Në kët ditë historike qi na përkujton ditën tjetër historike 26 Prill 1451, kur u martua Luani i Krujës, Skanderbegu – posë festimeve jashtzakonisht të madhnushme qi do të bahen. Nëpër tanë Shqypninë, do të celebrohen edhe ka 10 martesa ndër qandra të secillës prefekturë me shpenzime te qeveris. Gjithashtu edhe N M. T. Mbreti do te martoje me shpenzimet personale te vetat, 50 varza (vasha) te vobekta. Dihet me siguri se konti Ciano, Minister i P. te Jashtme t’Italis, do të jete prezent në celebrimin e marteses së Sovranit si Dishmitar. Qysh tash jane kah vin, (po vijnë), në Tirane personalitete të ndryshme prej gjithkahe, sidomos prej Ungeris, e shumë fletore te randsishme do te çojne korrispondentat e vet per te marre informata te hollsishme mbi kremtimet madhshtore te kryegjytetit shqyptar. (Hylli i Dritës 1938, nr. 4, f. 207).
Martesa mbretërore, e njëjta ditë me martesën e Skënderbeut
Të mërkurën afër drekës, më 27 të prillit, me një ceremony të thjeshtë po sugjestive, ndodhi ngjarja më e shënuar e këtij muaji për Monarkinë Shqiptare. Mbreti ZOG celebroi martesën me Geraldine Apponyi, e Cila që atë çast mori titullin e Mbretëreshës së shqiptarëvet Ceremonia e 27 prillit 1938 kujton një tjetër ceremoni të tillë bërë afro pesë shekuj më parë në kalanë e Krujës. Më 26 Prill 1451, martohesh Gjergj Kastrioti me Maria Donikën e Arianitit. Kaq shekuj historie në mes të këtyre dy datave. Ngjarje të mira e të këqia, që e ngrejnë dhe e rëzojnë historinë shqiptare në marshin fatal të kohës. Në kohë të Gjergj Kastriotit ky vend nisi procesin e formimit të tij shtetëror dhe të bashkimit të tij kombëtar të marrë sipas koncepteve t’asaj kohe për Shtetin dhe Kombin. Por ky proces qëndroi me zaptimin tyrk-osmanlli dhe u deshën pothua pesë shekuj paranthezë që të vazhdojë procesi i qendruar. Gjëmimi i topave të Shën Stefanit dhe vendimet e Kongresit të Berlinit kanë qenë një rast providencial për Shqiptarët që të nisin të marrin prapë ndërgjegjen e vetëhes. (Përpjekja shqiptare, viti 1938, nr. 16, f, 225 dhe 230-232)
Pas 30 vitesh agoi përsëri shpresa
U deshën tridhjet e ca vjet përpjekje e gjak që të sjellin ditën e lirisë politike shqiptare, 28 nëndorin 1912. Që atëherë e tëhu nisi një tjetër periodë peripetirash për shkaqe të brendshme dhe të jashtme, që e kanë patur rrënjën në politikën ndërkombëtare dhe në mëkatet e historisë shqiptare, duket se agoi prapë një shpresë për vazhdimin e procesit të formimit kombëtar nën regjimin monark të ZOGUT I, i Cili pati meritën e pakontestuar që të sigurojë qetësinë e brendshme dhe t’ia ofrojë vëndit si një nga premisat e domosdoshme për formimin e tij shtetëror dhe për bashkimin e tij kombëtar me të tillë sy e me të tilla shpresa e sheh dhe e çmon populli shqiptar veprën e Zogut: si premisë të formimit shtetëror dhe kombëtar. Këtë gjë vjen ta shtojë dhe ta forcojë tani ndodhja e Mbretëreshës së Shqiptarëve, e cila me kulturën e saj dhe me europaizmin e Saj do të dijë t’u bëjë ballë shumë problemeve shqiptare që presin zgjidhje këtej e tutje. Monarkia Shqiptare ka për të përballuar dhe për t’u dhënë zgjidhje harmonike dy problemeve themelore, të lidhura organikisht nga brenda me qenien e Shqiptarizmës.
Dy problem të mëdha të shqiptarëve
Problem i parë: Racionalizmi i mbështetjes material të Shtetit me nivelin e Buxhetit në shkallën e prodhimit dhe të fuqisë ekonomike të Kombit. Problem i dytë; racionalizimi i mbështetjes material të Shtetit me nivelin e Statutit Themeltar në shkallën e vullnetit dhe të strukturës shoqërore të Kombit. Fati historik i shqiptarizmës – brenda konditave të realitetit kombëtar dhe ndërkombëtar t’epokës sonë – varet krejt dhe vetëm nga zgjidhja pozitive që do t’u jepet këtej e tutje këtyre dy problemeve. Perioda e re monarkike, që nisi më 27 prill 1938 e tëhu, i jep shpresa për një të tillë zgjidhje pozitive, që do ta përjetësojë në histori përpjekjen nacionaliste shqiptare dhe do të shpejtojë procesin e formimit shtetëror e kombëtar, që ka nevojë për një rythmë idealistike të vërtetë përmbi kontigjencat e kohës dhe përmbi nevojat e ditës.
Vizitat e personaliteteve të huaja
Ceremonia e Martesës së N.M.T. Mbretit Zog më 27 prill në sallën e madhe të
pallatit. Dëshmitarët e N.M.T. Mbretit ishin N.T. I. Princ Abid dhe Sh. T. Konti Ciano, ministër i Jashtëm i Italisë. Dëshmitarët e mbretëreshës Sh. Kont Apponyi dhe Kont Villani, ministër i
Hungarisë në Romë. Formalitetet e martesës u bënë sipas Kodit Civil nga ana e z. Hiqmet Delvina, nënkryetar i Parlamentit dhe z. Andrea Saatçi, Kryetar i Diktimit. Me rastin e Martesës Mbretërore na kanë vizituar këta personalitete të huaja: Princi Adalberto di Savoia-Genova, duk’ i Bergamos si përfaqësues i N.M.T.I. Vittorio Emanuele III; Konti Ciano, ministri i Jashtëm i Italisë; z. Maurice Cuvelier, ministri i Belgjikës në Romë; z. Ëladislaë Schëarszberg Gunther, ministër i Polonisë në Romë; z. Charonof, ministri i Rusisë Sovjetike në Athinë e në Tiranë; z. Depastas, ministri fuqiplotë i Qeverisë Helenike: z. Arnoldis Spekke, ministri i Lituanisë në Romë etj. Nga fisi i N.M.S Mbretëreshës urdhëruan këta personalitete: Konti Joseph Carloy,
Kontesa Teresa Apponyi, Kont e kontesa Etienne Caroly, kontesa teleky, Gjen. Kont Zeherr-Thos dhe një grup i madh nga aristokracia Hungareze, far’e fis i Mbretëreshës Geraldina.
Gazetarë e shkrimtarë në dasmën e mbretit Zog
Gazetarë e huaj që urdhëruan për festimet e Martesës janë këta: Dr Medricaky,
Fletores (gazetës) Maxhare “Prangai Magyar Hirlap”; z. Ronai Andreas i fletores Maxhare “Az Esta; z. Robert de saint Jean i gazetës frënge “Paris Soir”, z. Ivan Auren, shkrimtar e gazetar i Agjencisë Telegrafike “Havas”; z. Othman Krainz i shtëpisë botuese gjermane “Tremmier”; dr Ljubomir Spasojeviç i Agjencisë Telegrafike jugosllave “Avala”; z. Harry A. Christogeorgho i Agjencisë engleze “central Neës” dhe përfaqësonjës i shtypit grek; shkrimtari englez z. Daëid Crichton dhe z. henri Hensser, reporter i Agjencisë engleze “Keystone”; z. Danail Krapçef. Drejtor i gazetës së përditshme të Sofies “Zora”; z. Lazar Kokosheviç, redaktor i gazetës së Beligradit “Politica”.
Dhurata për mbretin nga personalitete të huaja
(Mbretëresha i përdori dhuratat për ngritjen e azilit për pleqtë)
N.M.T Mbreti perandor Vittorio Emanuele III i dhuroi çiftit t’onë Mbretëror një dragua mbretëror; Sh. T. Mussolini katër vazo ari me një vleftë historike; një Polikuadër argjendi të një vlere të rrallë artistike, vepër e të famshmit artist Avolio
Qeveria hungareze dhuroi katër kuaj të bardhë e bashkë me këta erdhi dhe karoca e familjes Apponyi. Qeveria fringe tetë copë garniture tryeze prej porcelain
Qeveria greke tri sixhadera të mëdha
Qeveria gjermane një automobile marka “Mercedes”
Qyteti i Barit dy shtëma të vjetra që kanë vlerë artistike dhe arkeologjike
- Ernest Gros, konsulli ynë në Frankfurt dhuroi një pjatë qelibari të markës “Bernstein”
- Dino Jano nga katundi Mallakastër i Konispolit, pronar bagëtish i dhuroi çiftit mbretëror 22 deshë të mëdhenj të zbukuruar me ngjyra me zile e të udhëhequr nga dy barinj të veshur me stolitë e tyre të zakonshme
Shoqëritë tregtare shqiptare dhuruan: Sita 50.000 fr ari në dispozicion të N.M.Tij; shoqëria Stamles franga ari 20.000; shoqëria “Selenica” 20.000, shoqëria e elektrikut të Korçës franga ari 15.000, shoqëria Maliq fr ari 5000. Shoqëritë dhe institucionet financiare italiane dhuruan: E.I.A.A. 10.000 franga ari, A.I.P.A. dhe Banka Kombëtare e Shqipërisë nga 10.000 franga ari. Shumat e përmbledhura me annën e dhuratave të ndryshme sipas dëshirës së N.M.Saj Mbretëreshës Geraldina, do të përdoren për ngrehjen e një Azili për pleqtë. Planet e ndërtimit janë punuar prej Arkitektit Qemal Butka. Shpresojmë se këto ditë do të fillojnë punimet.
Ditën e martesës së mbretit,
(Celebruan martesën 50 vajza dhe u martuan 50 të tjera të vobekta)
Ditën e martesës mbretërore celebruan martesën e tyre edhe 50 vajza të vobekta në viset e ndryshme të vendit. Shpenzimet e këtyre martesave u dhanë nga ana e mbretit. Përveç këtyre u martuan po atë ditë edhe 100 vajza të tjera të vobekta me ndihmën e bashkive. N.T. Princ Tati martoi me shpenzimet e tij dy vajza të vobekta të Kryeqytetit. N.N.T.T Princeshat mbretërore Myzejen, Ruhije dhe Maxhide që udhëtuan para ca kohe për në Amerikë duke u shoqëruar nga zz. Abdurahman Mati dhe Asim Jakova u kthyen në Kryeqytet përpara martesës së N.M.T. mbretit. NN.TT u shfaqën entuziastë për udhëtimet e tyre e sidomos për gjendjen e mirë dhe sjelljen bujare të Kolonisë Shqiptare në Amerikë. Midis delegatëve krahinorë të ndryshëm erdhën në Tiranë bashkëpunëtori tonë i vlefshëm z. Vangjel Koça, si delegat i Gjirokastrës me bashkëshorten e tij z. Milia.
Me një ligj që u pranua me shumicë votash në mbledhjen e 6 prillit. Parlamenti vendosi krijimin e një drejtorie të përgjithshme për administrimin e çifliqeve të shtetit. Në përfundimin e bisedimeve që u zhvilluan rreth këtij ligji ministri i Drejtësisë z. Thoma Orolloga paraqiti dorëheqjen si ministër i Drejtësisë. Banco di Napoli zbriti përqindjet e kamatave mbi mallina të depozituara në magazit e saja 5.50%; skondto tregtare 6%; skonto financiare 6.75% dhe skoperta llogarie 7%. Në Ministrinë e Ekonomisë Kombëtare u krijua një Zyrë e re me titullin “Zyra e Punës”. Parlamenti votoi projekt-ligjin që heq intemnitetin e arsimtarëve jo vendas që sipas ligjit të vjetër duhet të paguheshin nga bashkitë.
Personeli i Skelës së Durrësit u plotësua në këtë mënyrë:
Martesa e N. M. se Tij ZOG I. me Konteshen G. APPONYI u ba më 27 të Prillit të kaluem në sallen e madhe te Pallatit Mretnuer; stolisur veçanërisht për kët rast. Dishmitaret e N. M. T. kjenë N. T. I. Princi Abid e Sh. T. Konti Ciano, Min. i Jashtem i Italisë. Dishmitaret e N. M. S. Mretneshes kjene: Konti Apponyi e Konti Villani, Min. i Hungarisë në Romë. Formalitetet e marteses u banë mas Kodit Civil prej z. H. Delvina, nënkryetar Parlamentit, e prej z. A. Saatçiu, Kryetar Diktimit. Në kët rase erdhen në Tirane e u gjeten prane pose të naltpermendunve, edhe personalitete tjera të nalta si N. T. Princi A. di Savoia Genova, Duka i Bergamos si Perfaqsues i N. M. T. I. Mretit t’ Italis; z. M. Cuvelier, min. i Belgut ne Rome; z. Ë. Schëarszberg Gunther, min. i Polonis ne Rome; z. Charonof, min. i Rusis n’Athine; z. A. Spekke, min. i Lituanis ne Rome etj. Posë ktyne kjene edhe të tjera personalitete hungareze Kontat J. Caroly, T.e Apponyi, E. Caroly, Palavicini, Esterbazy, Teleky, Zeherr-Tos etj.
Në ket rase urdhnuen ne kryegjytet edhe shum gazetare te huej, si perfaqsuesa e korrespondenta te posaçëm te shumë botimeve te ndryshme nder shtete te jashtme. Më rastin e marteses iu derguen Ciftit Mbretnuer edhe shumë dhanti (dhurata) te ndryshme si prej Mretit Perand. t’ Italis, Sh. T. Mussolinit, Qeverive Hungare, Franceze, Greke, Germane etj. Edhe Shoqnit tregtare Shqyptare e italiane dhane ne kët rasë kto dhanti në të holla: Sita 50,000 fr.ar, Stamles 20,000 fr.ar, Selenica 20,000 fr.ar, Elektr. Korçar 15,000 fr.ar, Maliqi 5.000 fr.ar, E.I.A.A. 10,000. Shumat e mbledhuna në kët rase nëpër këto dhanti të ndryshme në të holla do të përdoren per themelimin e nji Azilit per pleq; plani i ktij ndertimit iu besue te mirenjohtunit Arkitekt Ing. Q. Butka Asht shpresa se per se sbpejtit do te fillojn’ dhe punimet. Po m’ at ditë u martuen edhe 50 varza te vorfna, nder vise te ndryshme te vendit, me shpenzime te N. M. T. Mretit. Ndersa 10 Bashkit e Mretnisë qiten me shpenzime te veta shi n’at dite ka 10 varza te vorfna. N. T. Princi Tati martoi at dite dy varza te vobekta të Kryegjytetit me ndihmë të vet.
(Hylli i dritës 1938, nr.5, f. 177-278).
Mauzole Nanës Mbretneshë
Falen 29 të burgosur politikë
Në Kodrën e Kshtenjavet u inaugurua me 30 te m.të k. nji mauzole i madhnueshem në perkujtim të Nanes Mbretneshe, qi ban pushimin e mbrame në kët vend. Në ceremonin e hapjes se Mauzoleut morën pjesë të gjitha auktoritetet civile e ushtarake, Trupi Diplomatik e përfaqsuesat e Shtypit. Porsa N.M.T. Mbreti, i percjellun prej N. T. M. Princit Xhelal e Princeshave mrrijtën në sheshin e mauzoleut, i dolën para z. Kryeministri, i cili mbajti nji bisede të permortshme fort të bukur. Fill mbasi u hap dera e mauzoleut, ku ma së pari hini L. M. T. Mbreti me familje e me Suite, e mandej rend e rendin brenda personalitetet qi kishin marrë pjesë në këtë ceremoni. Në këtë rase Mbreti fali 29 vetë të burgosun politike, tue u pshtet ne raportin shkoqitiës, qi i paraqiti Komisioni i Këshilltarve ligjore. (Hylli i Dritës 1936, nr.1, f.43)
Bujara e Shk. Tij Benito Mussolini – Kryetari i Qeveris mike’ e aleate, Italis, Shk. T. Benito Mussolini vuni ne dispozicjon te Qeveris shqyptare edhe një sasi te dyte misrit prj 10.000 kuintalash qi do te dahet ne popullsin shqyptare te damtueme nga fatkeqsija atmosferike e dimnit te kaluem. Bashke me sasin e pare qi dhuroi po per ket qellim mirebasi. (mirëbërsi) miku i madh i Shtetit edhe i popul1it shqyptar Z. Mussolini, bahen 20.000 kv. (Hylli i Drites 1938, nr. 6, f. 333)
Sazexhinjtë e Korçës në dasmën e Mbretit Zog
Sazexhinjtë e Korçës mblodhën veglat e tyre muzikore me një përkujdes të madh, por ende nuk po i vendosnin nëpër valixhe. Diçka u mungonte. Dukej sikur donin t’ia merrnin edhe njëherë këngës para se të niseshin për udhë. Të gjithë ishin veshur me frak dhe kapele republike. Po bëheshin gati për të shkuar në dasmën e mbretit Zog. Ishte viti 1938. Vetë mbreti Zogu I-rë i kishte ftuar të ishin të pranishëm në ceremoninë e dasmës së tij. Kjo kishte qënë ftesa më e rëndësishme që sazexhinjtë e Korçës kishin marrë në gjithë jetën e tyre. Ndoshta për këtë arsye ata ndiheshin disi të shqetësuar. A do të mundeshin vallë ta linin mbretin të kënaqur? Po sikur ai të mbetej i zhgënjyer? Demka i Hajros që kryesonte grupin e sazexhinjve u dha zemër: “Me ustallarë si ju gjithçka shkon mbarë”. Ata vështruan njëri-tjetrin në sy; ishin marrë vesh në heshtje. Morën veglat dhe ia nisën një kënge:
O bandill të paçim sa malet,
pse nuk vjen një natë që të qajmë hallet…
Pas kësaj u këndua edhe një këngë tjetër: “Behari ç’u lulëzua”. Kishin filluar të ndiheshin mirë. Njësoj sikur t’u kishte dhënë urdhër dikush, mblodhën veglat muzikore dhe i vendosën nëpër valixhe. “Tani jemi gati”,- tha Demka i Hajros që ende mbante violinën në dorë. Ishin vërtet gati. Duhej të niseshin. Automobili që do t’i çonte në Tiranë priste përpara derës së shtëpisë së tyre. Të afërm, miq e shokë, dolën t’i përcillnin. Sazexhinjtë e Korçës po shkonin te mbreti! Demka i Hajros që mbante violinën në dorë, shkoi deri te automobili me një kaba që të rrëqethte.
Dasma e mbretit
Thuhej që do të ishte dasma më e madhe që kishte parë Shqipëria deri në atë kohë. Ahmet Zogu po martohej me konteshën Geraldine Apponyi të Hungarisë. Rakia dhe vera do të derdhej si lumë, dhuratat do të ishin të shumta, këngët dhe vallet nuk do të kishin të mbaruar, të ftuarit do të ishin nga të gjitha anët e Shqipërisë, do të vinin edhe personalitete të huaj. Gjithçka do të ishte madhështore. Grupi i sazexhinjve të Demkës së Hajros, kishte ditë që përgatitej për këtë festë të madhe, sepse edhe ftesa kishte ditë që u kishte ardhur. Kishin përzgjedhur repertorin e tyre më të mirë dhe kishin kënduar të gjitha këngët që do të interpretoheshin në pallatin mbretëror. Kishin bërë të gjitha përpjekjet që para mbretit të çonin edhe diçka të re, të painterpretuar më parë. Shpirti i tyre prej krijuesi nuk kishte të shterur. “Do të bëjmë edhe kabanë me të qarë të Hajros”, – thanë ata. Sigurisht të ftuar nuk do të ishin vetëm sazexhinjtë e Korçës, do të kishte këngëtarë, vallëtarë dhe instrumentistë nga të gjitha trevat e vendit, por sazexhinjtë e Korçës shkonin si formacion i plotë. Kjo i kishte bërë të ndiheshin edhe më të vlerësuar. Në të vërtetë kjo familje e madhe sazexhinjësh kishte një shekull që po bënte emër me violinën, klarinetën, llahutën etj.
Ibrahimi
Gjithçka kishte filluar me lindjen e Ibrahimit. Për të nuk ka ndonjë datë të saktë për lindjen dhe vdekjen e tij, por afërsisht ai mund të ketë lindur rreth vitit 1820. Që nga ajo kohë kanë kaluar shumë vite dhe shumë gjëra nuk mbahen mend, por nga jeta e artistëve gjithnjë mbetet diçka e paharruar. Që i vogël kishte mësuar violinën, si e qysh mbërriti violina në duartë e tij askush nuk mund ta thotë! Emri i tij tashmë përmendet si legjendë, sepse ishte koha kur violina po hynte për herë të parë në qytetin e Korçës. Fillimisht shumë njerëz e panë me dyshim: “Ç’ishte kjo vegël që kishin sjellë në Korçë”? “Si mund të bëheshin dasmat me gjëra të tilla, kur mund të këndohej shumë mirë me iso, ashtu siç kishin kënduar gjyshërit dhe stërgjyshërit”? Por nuk do të kalonte shumë, kur gjithë të pasurit nuk i bënin dot dasmat pa violinën e Ibrahimit. Ky violinist vijonte të ishte më i paguari. Thonë se Ibrahimi vdiq duke luajtuar në violinë. Diçka po ndjente në trupin e tij. Mori violinën dhe nisi të luante një kaba me të qarë, një pikë loti po i zbriste nga syri. Ishte një lloj lamtumire. Befas mbylli sytë dhe violina e tij u duk sikur heshti përgjithmonë. Nuk ndodhi kështu. Ibrahimi kishte lënë pas një djalë me emrin Hajro
Hajroja i Ibrahimit
Fillimisht Hajron nisën ta thërrisnin thjesht me emrin e tij, por më pas e “pagëzuan” me emrin “Hajroja i Ibrahimit”. Ndodhi kështu, kur ai filloi t’i linte njerëzit të mahnitur me violinën e tij. Kabaja e Hajros, ose siç e quanin ndryshe, “Interpretimi i të qarës së Hajros” nuk linte njeri pa lotuar e pa mallëngjyer. Më të moshuarit i luteshin sërish: “Usta Hajro, nuk i re edhe një herë asaj kabasë tënde!” Edhe pse e dëgjonin përsëri, kabaja u dukej edhe më e bukur. Meloditë e Hajros të linin të hutuar dhe të mrekulluar. Ai kishte qënë gjithnjë i kërkuar jo vetëm në Korçë, por edhe në Kostur, në Manastir në Leskovik, në Përmet e gjetkë. Më të pasurit nuk i bënin dasmat pa siguruar më parë sazet e Hajros. Vetë sazexhinjte e tjerë kishin ngritur këngë për të:
“Ti o Leskovik i shkretë,
delni e hapni penxheretë,
se vjen Hajrua vet’ i tretë,
sjell bozuk’ e gjemenxhetë”.
Emri i tij do të bëhej edhe më i dëgjuar kur tre djemtë e tij, Demka, Shefka dhe Rushani do të bëheshin po kaq muzikantë të talentuar. Pikërisht në këtë kohë ata ngritën shoqërinë e parë të sazeve në Korçë të quajtuar “Hajro dhe Demka”, (H&D). Në grupin e tyre do të bënte pjesë edhe Qamili i Famës, Arifi me Lahutë dhe këngëtarë. Nga viti 1890 deri në vitin 1920 sazet e Hajros do të ishin kudo që kishte dasma dhe gëzime
Demka i Hajros
Të gjitha këto po i kujtoheshin Demkës së Hajros, pikërisht tani kur gjendej i hipur në automobil dhe së bashku me grupin e sazeve po shkonte në dasmën e mbretit Zogu I-rë. Vështroi nga dy vëllezërit e tij, nga Shefka dhe Rushani dhe pastaj tha:- “Do të kisha dëshirë që në këtë dasmë të ishte dhe babai, Hajroja…” Dy vëllezërit e tij qëndruan të heshtur. Ndoshta edhe ata po mendonin për të njëjtën gjë. Babai i tyre, Hajroja, kishte 13 vjet që ishte ndarë nga jeta. Hajroja ishte ndarë nga jeta në vitin 1920. Pas këtij viti Demka mori në sazet e tij edhe Xhemal Gajden nga Përmeti me violinë dhe këngëtarë. Formacioni i sazeve ndryshonte vazhdimisht. (Sot përveç familjes Hajro, nuk dihen saktësisht emrat që morën pjesë në dasmën e mbretit). Tre djemtë e Hajros ishin bërë të dëgjuar. Vetë mbreti kishtë dëgjuar për ta. Tani ata ishin nisur për atje.
Dasma e mbretit
Kishin mbërritur në Tiranë. Për herë të parë do të hynin në një pallat mbretëror. Ishte një ëndërr e vërtetë. Aty gjithçka do të ishte përrallore dhe e pabesueshme. Gjithçka në pallatin e mbretit ishte në lëvizje. Nuk ishin të vetmit ata që po shkonin në dasmën e mbretit. Vargu i njerëzve ishte i gjatë: kishte valltarë, vajza të veshura me kostume popullore, këngëtarë, pushtetarë të ardhur nga jugu dhe veriu, dashamirës të mbretit, shokë të vjetër të tij. Mes njerëzve lëviznin oficerë, roje, ushtarë. Makinat hynin dhe delnin nga pallati. Edhe pse dukej si një rrëmujë e madhe, gjithçka lëvizte sipas një rregulli të paracaktuar. Dikush doli dhe i priti. Të shoqëruar prej tij, pas pak u gjendën në vendin e tyre. Grupi i sazeve të Korçës iu bashkua muzikantëve të tjerë popullorë. Fillimisht u ndienë disi të ndrojtur. Nuk e kishin të qartë nëse çdo lëvizje duhej bërë me leje ose jo! Kujt duhej t’i thoshin për ndonjë nevojë të tyre? Kjo ndjesi u jepte një lloj droje, por edhe krenari. Kishin patur fatin të ishin në një pallat mbretëror dhe jo rastësisht, por si sazexhinjë të dëgjuar. Pyetjet e tyre filluan të qartësoheshin. Mbreti kishte lënë disa njerëz që do të zgjidhin çdo hall të sazexhinjve, këngëtarëve dhe valltarëve. Madje njerëzit që po qëndronin pranë tyre ishin shumë të dashur. Pyesnin edhe për këngët, edhe për meloditë, vallet dhe bënin ndonjë shaka me sazexhinjtë. Dikush tha se dasma do të vazhdonte për disa ditë. Do të këndonin dhe do të luanin me veglat popullore pa pushim. Çdo minutë do të ishte festë. Rakia dhe vera do të derdhej si lumë. Dhe ashtu ndodhi vërtetë.
Dhurata e mbretit Zog për sazet e Korçës
Kur sazexhinjtë ishin çlodhur mjaft nga rruga që kishin bërë, erdhën dhe u thanë se tani ishte radha e tyre. Mbreti kishte rastin t’u tregonte të huajve anët e panjohura të këtij vendi. Sazexhinjtë bënë gati veglat. Ishte një çast heshtjeje. Një drithërimë i përshkoi atë çast. E nisën me një melodi të gëzuar. Kur interpretimi i parë kishte mbaruar, u dëgjuan zëra që thanë: “Bravo… bravo…” Ndërrimi i sazexhinjve, këngëtarëve dhe valltarëve, bëhej vazhdimisht. Gjithçka përsëritej në një formë të re. Demka i Hajros po ndjente se gjithçka po shkonte mirë. Erdhi një çast kur mbreti me mbretëreshën u shfaqën para tyre. Demka i Hajros se ç’bëri një shenjë dhe këngëtarët ia nisën këngës: “Ti moj syçkë vetullgjilpërë”. Gjithë atmosfera u mbush nga tinguj drithërues. Pas saj erdhi një këngë tjetër: “Zogë ku më qënke rritur”. U dëgjuan përsëri “Bravo…bravo…”
Demka i Hajros bëri sërish shenjë si për t’u thënë sazexhinjve cila do të ishte kënga e radhës: “Pare kush t’a preu fustanë”, ushtoi zëri i këngëtarëve. Mbreti që qëndronte pranë Geraldinës të veshur me fustan të bardhë dukej i lumturuar. Dukej që po i pëlqenin këngët. Kur sazexhinjtë u ndalën për një çast, dikush prej shoqëruesve të sazexhinjve u tha: “Mbreti mbeti i kënaqur”. Demka i Hajros, ndjeu një lehtësim të madh në shpirt. Kishte dëgjuar atë që kishtë ëndërruar të dëgjonte. Erdhi një çast dhe dasma mori fund. Të gjithë do të largoheshin. Do të iknin edhe sazet e Korçës. Kur po vendosnin veglat muzikore nëpër valixhe, dikush nga njerëzit e mbretit u afrua sërish dhe u tha. “Ishit një grup i mrekullueshem, mbreti ka vendosur t’u bëjë një dhuratë, një udhëtim falas në Itali. Dhuratë më të bukur sazexhinjtë e Korçës nuk kishin ëndërruar ndonjëherë.
Në Itali
Sazexhinjtë e Korçës të kryesuar nga Demka dhe dy vëllezërit e tij, Shefka dhe Rushani kishin menduar shumë se si do t’i kalonin ditët atje, por druheshin se mund ta kishin edhe të vështirë të orientoheshin në një vend të huaj. Megjithatë gjithçka shkoi aq mirë sa ata nuk e kishin marrë me mend. Për udhëtimin e tyre ishin përkujdesur njerëzit e mbretit. Me të mbërritur në Itali disa njerëz dolën për t’i pritur. Kishin qënë përfaqësues të shtëpive diskografike. Me ta shëtitën shumë vende në Itali. U njohën me njerëz të artit dhe të këngës. Edhe në Itali luajtën me sazet e tyre dhe kënduan këngët më të bukura. Kur turneu i tyre po përfundonte njerëzit e shtëpive diskografike bënë një propozim: sazet e Korçës duhej të mbeteshin të regjistruara në pllaka gramafoni, këngët duhej të dëgjoheshin nga të gjithë njerëzit, ato mund të bliheshin nga të gjithë, edhe zëri mund të shitej. Për sazexhinjtë e Korçës ky ishte një sukses i madh. Ishte vizita e tyre që solli shtëpitë diskografike në Shqipëri. Sazexhinjtë e Korçës i bënë regjistrimet te “Odeoni”, por shtëpi të tjera diskografike, jo vetëm nga Italia, por dhe nga vende të tjera, do të shfaqeshin njëra pas tjetrës në Shqipëri: “Columbia” “His Master’s Voice” “Sahibin Sesi” “Columbia” etj. Tre djemtë e Hajros, Demka, Shefka dhe Rushani mbeten sazexhinjtë më të njohur të Korçës. Ishin ata që konsoliduan këngën popullore. Kishin hedhur themelet e saj. Demka i Hajros vdiq në qershor të vitit 1967
Abazi i Demkës
Demka u nda nga jeta, por pas kishte lënë një tufë fëmijësh: Danin, Sulejmanin, Bidon, Abazin, Sazanin dhe dy vajza: Adivien dhe Xhevrien. Që të gjithë kishin qënë të lindur për muzikën, por Abazi, Bidua dhe Sazani do të shkëlqenin me talentin e tyre. Megjithatë Abazi do t’i jepte muzikës korçare vlera të tjera.. Ai lindi më 25 mars të vitit 1930. Tashmë Abazin do ta thërrisnin “Abazi i Demkës”, shumë herë “Abazi i Hajros”, ndonjëherë edhe “Abazi i Ibrahimit”, sepse rrjedha e tyre artistike nuk ishtë ndërprerë që nga katragjyshi. Abazi i Demkës u pasionua pas firsamonikës. Mbeti virtuoz në këtë instrument deri ditën që u nda nga jeta në 6 shtator të vitit 1996. Ai do të ishte gjithnjë pjesëmarrës në koncerte dhe festivale, në serenatat e qytetit dhe në këngët qytetare të saj. Ai ishte pjestar i Orkestrës Simfonike me dirigjent Kristo Konon. Më pas, në vitin 1956, Abazi i Demkës do të merrte drejtimin Orkestrës së Estradës Profesioniste të Korçës. Abazi i Demkës, kompozonte, orkestronte, krijonte. La pas më shumë se 100 këngë e melodi. Tingujt e tij sillnin një shpirt të trazuar. Fizarmonika e tij ka mbetur e papërsëritshme në Korçë. Të papërsëritshme kanë mbetur edhe shumë këngë të tij, të cilat këndohen edhe sot e kësaj dite, veçanërisht nga të rinjtë. Ata që e kanë njohur tregojnë se sa herë Abazi luante në fizarmonikë, një pikë loti i shkëputej nga syri. Shpirti i tij s’ka për t’u harruar kurrë. Ai ka mbetur i përjetësuar në një bust bronzi në Korçë. Megjithatë kjo rrjedhë historike nuk përfundon këtu.
Ylli i Abazit
Talentin e Abazit do ta rrëmbente biri i tij, Ylli. Ylli i Abazit luan në kitarë, tashmë ka shumë vite që bën pjesë në Orkestrën e Estradës Profesioniste të Korçës. Ka marrë pjesë në festivalet folklorike të Gjirokastrës, në festivalin e sazeve popullore, në festivalet e folk-xhazit etj. Sigurisht, talenti i tij ka sjellë mjaft interpretime të suksesshme. Nuk ka si të ndodhë ndryshe. Duket se nga kjo familje rrjedha e talenteve nuk ka për të shterur kurrë. Historia e tyre vijon… si në një legjendë…
