Te ky shkrim dua të kujtoj gjestin e rrallë të ministrit Mirash Ivanaj, dorëheqjen e tij, kur mbreti “hëngri” fjalën e dhënë, pasi i kërkoi të bënte lëshime në reformat arsimore, që ai ndërmori gjatë viteve 1933-1935. Në një shtet ku mbizotëronte padija dhe korrupsioni, me probleme të panumërta ekonomike, ku varfëria dhe sëmundjet gëlonin gjithandej, ku shkollat shtetërore ishin të pajisura keq dhe mësuesit ishin të paktë, shkollat private sidomos ato greke e italiane ndiqnin një politikë antishqiptare, ai guxoi: i kërkoi Mbretit reformim rrënjësor të arsimit shqiptar dhe liri të plotë për zbatimin e platformës së tij. Mbreti pranoi. Në kujtimet e vlonjatit Beqir Sinani, një njeri i ditur, nga ndihmësit më të ngushtë të Ivanajt, në hartimin e platformës për arsimin fillor, lexojmë: “… Kjo punë (hartimi i platformës. Shën. im.) bëhej jashtë orarit zyrtar sidomos natën. Punonim deri më 9-10 të natës dhe atëherë shkonim në shtëpi… “
Qëllimi i reformës së Ministrit Ivanaj, ishte që shkolla shqipe të kishte karakteristikat dhe fizionominë e saj, të ishte laike, shtetërore, kombëtare e demokratike, me tekste bashkëkohore të ngjashme me shkollat e perëndimit dhe të edukonte e orientonte në atë drejtim brezin e ri
Qëllimi i reformës së Ministrit Ivanaj, ishte që shkolla shqipe të kishte karakteristikat dhe fizionominë e saj, të ishte laike, shtetërore, kombëtare e demokratike, me tekste bashkëkohore të ngjashme me shkollat e perëndimit dhe të edukonte e orientonte në atë drejtim brezin e ri. Këto ide kërkoi të sanksionoheshin me ligj dhe në shumë raste ia arriti qëllimit edhe për shtetëzimin e shkollave private, veçanërisht ato italIane dhe greke. Beqir Sinani shkruan në kujtimet e tij: “… Me veprimin përmbysës, me stilin e punës së tij, ai kishte prekur shumë interesa të rretheve reaksionare të fashizmit dhe ndihej se rregjimi mund të kthente situatën e mëparshme…“ Mbreti nën trysninë e disa ministrave të tij, intrigave të oborrit, sidomos të reaksionit italian dhe atij grek, këmbënguli të bëheshin disa lëshime përfshirë dhe ato lidhur me shtetëzimin e shkollave private. Ministri i Arsimit, Mirash Ivanaj, besnik i parimeve të veta nën moton: ”Frangar non flektar!” (thyhem, por nuk përkulem) nuk pranoi të bënte asnjë ndryshim në platformën e tij. I papërkulur, i bindur thellësisht në parimet e veta atdhetare, pa shumë fjalë e justifikime, pas një pune titanike dy vjeçare për reformimin e arsimit shqiptar, më 30.07.1935, i dorëzoi kryeministrit dorëheqjen.
Në foto: Ish ministrja, Besa Shahini
Ai shkruante: ” … Tue qenë i bindur vetëm në shkolla të shtetit, pa asnjë cënim të së drejtës individuale ose kolektive, djelmënia shqiptare mund t’edukohet si e tillë dhe të fitojë si ndjesinë kombëtare, e ndërgjegjen shqiptare ashtu dhe moralin shoqnuer dhe disiplinën shtetnore në kuptimin e sakrificit për Atdheun dhe për Mbretin, nuk mund të bashkohem me mendimin e shumicës së Këshillit Ministruer, e të pranoj çfarëdo ndryshimi. Për këtë arsye kam nderin të Ju paraqes dorëheqjen nga Dikasteri i Arsimit. Mirash Ivanaj d.v.30.07.1035. Gjatë leximit të jetës së tij, në librin shkruar nga Lazër Radi, hoqa një paralele me ministrat e arsimit këto tridhjetë vjet, që mendoj se kurkush nuk ua mban mend emrat. Gropa ku e ka zhytur politika dhe ministrat arsimin është e frikshme. Cili nga njëzetë a tridhjetë ministrat e tranzicionit kanë paraqitur te Kryeministri, kur kanë marrë detyrën (me përjashtim të viteve 1992-1996, kur ndodhi depolitizimi i arsimit) një platformë, ku të shkruheshin qëllimet, objektivat dhe reformat, që kërkonte të zbatonte? Edhe kur janë larguar apo zëvendësuar asnjë nuk ka dhënë llogari për atë çfarë bëri e nuk bëri. Cili nga ata ngriti zërin për një problem të vetëm serioz për çështjet arsimore para kryeministrit, dha dorëheqjen ose bëri publike ankesën se po pengohej në reformat e tij? Edhe dorëheqjen e kanë bërë se ia ka kërkuar kryeministri dhe kanë ikur me bishtin nën shalë si një njerëz pa nder, pa dinjitet, pa integritet e ambicje profesionale, por me portofolin e stërmbushur?! Duhet të pranojmë me keqardhje, që ministrat e arsimit janë emëruar në detyrë jo për profesionalizëm apo përkushtim ndaj arsimit kombëtar, por për përkatësinë partiake, si jesmenë e eunukë besnikë të kryeministrave përkatës. Gjithë puna e ministrave ka qenë e përqendruar te emërimet e vartësve, rregullimin dhe qokat ndaj njerëzve të afërm, porosive të partisë për të punësuar militantët, kujdesit parësor për tenderat dhe favore të tjera. Në këto 30 vjet të “mbretërimit” të ministrave të llojit myqerem, janë dhënë lincenca për universitete, faktikisht kioska, që shisnin diploma si gjiza e kosi në dyqanet e bulmetit. Në arsimin parauniversitar janë dhënë e jepen lincenca shkollave me ambjente skandaloze, ku notat i vendos pronari, mësuesit trajtohen më keq se hamenjtë në tregun e shumicës së fruta-perimeve, e qëllimi janë fitimet e pronarit etj. etj. Në sitemin arsimor të sotëm edukimi moral, qytetar, dashuria për familjen, atdheun, kulturën, traditën e historinë është në kuotat më të ulta. Ndryshe nuk ka si shpjegohet, që rinia dhe ajka e inteligjencës shqiptare ikën e ikën pa kthyer kokën mbrapa.
Ministrja e Arsimit (aktuale), Evis Kushi
- Prokurori komunist Bedri Spahiu: Besoj se gjatë kohës së burgut do t’i kesh rishikuar pikëpamjet e tua?
Mirash Ivanaj: Jam një mendimtar dhe nji demokrat, që edhe sikur të kthehesha mbrapa në jetë, do të ndiqja po të njëjtën rrugë. Vdiq nga torturat në burgun komunist më 1953.Citimet janë marrë nga libri i Lazër Radit: Ministri i hekurt, Mirash Ivanaj. Durrës 2018.Sh. Bot. J.J. Radi.
