…i vogël fare, aq sa unë i kam thënë vetes shumë herë: “Lëre, se ndoshta nuk ia vlen ta shkruaj!”
H.L., që na e ka treguar ngjarjen më shumë se një herë në kohë të ndryshme të të njëjtës ngjyrë, e kishte të qartë mësimin që dilte prej saj, por e linte gjithmonë mënjanë, Kënaqësinë e kishte të theksonte si me shaka vetëm anën “zbavitëse” të zgjuarsisë së një të huaji, të cilin e quante herë “të zgjut” e herë “rufjan”, pa keqdashje.
Fjala ishte për një nga ushtarët italianë të mbetur te ne pas kapitullimit të vitit 1943. Pas luftës, derisa erdhi dita të riatdhe- sohej, italiani punoi si këpucar në qytetin tonë. “Ishte njeri i urtë, – vazhdonte rrëfyesi, – dhe s’fliste shumë. Ndonjëherë për- mendte mallin për gruan dhe fëmijët, që s’dinin fare se ç’bëhej me të. As ai s’kishte lajme prej tyre. Komunikimi ishte ndërprerë prej kohe. Vendasit, që punonin në këpucari, nuk i binin më qafë, ndonjëri ndante dhe bukën si ta kishte vëlla, madje shpesh bënim edhe shaka, po atij rrallë e më rrallë i qeshte buza. Me kalimin e kohës, kur u binte këpucëve me çekan, iu bë zakon që, pas ndonjë goditjeje të fortë të çekanit, krahas një psherëtime gati të shuar nga frika se mos e dëgjonin dhe ia merrnin për keq, lëshonte nga goja në gjuhën e tij fjalët “Poveri noi!” (“Të shkretët ne!”) Brengosej, se muajt kalonin dhe atij, si shumë italianëve të tjerë, po i dukej se mbeti e do të vdiste në dhé të huaj. Nga dita në ditë te “punëtoria” flitej pa pushim, me zë e gjysmëzë, për varje e pushkatime armiqsh e tradhëtarësh, për marrje pronash e dënime të rënda ndaj tregëtarëve që kishin fshehur florinjtë, për spiunë që krenoheshin haptas me poshtërsitë e tyre, për gjendjen që rëndohej vazhdimisht nga terrori e shumë e shumë të papritura të tjera, që kishin gjasa të pengonin kthimin e të huajve në atdheun e tyre. Asnjë fjalë shprese, asnjë dritë për të mezipriturin kthim. Çekani bamp e italiani çdo ditë e më shpesh, me zërin që i kthehej në pëshpërimë, nxirrte njerën pas tjetrës fjalët “Poveri noi!… Poveri no…pov….!” U tret e u bë grusht ai njeri që dikush nga ne, kur e pa nga larg duke ardhur në punë, nuk e përmendi me emёr, se si me shaka tha: po vjen “Poveri noi”. Që atë ditë atë të shkretin vetëm me këtë emër e përmendnim.
Erdhi më në fund dhe ora kur u tha se të gjithë italianët e mbetur këtu po i grumbullonin në portin e Durrёsit për t’i kthyer në atdheun e tyre. Unë, që e kisha bërë mik “Poveri noi”-n, vendosa ta përcillja deri sa të hipte në vapor, – më tha rrëfyesi, duke qeshur lehtë si për të më thënë: tani i erdhi radha më të bukurës…
Nuk është ndonjë histori e gjatë, as e ngatërruar, jo, është e thjeshtë fare, se dhe ai që ma tregoi e quante të gjithën si diçka të shkurtër, “të zgjut” e pickuese, të afërt nga kuptimi me atë lojën “Ma le, ta lashë”.
“U përqafuam me lot në sy dhe u duk se lotët s’po na linin të flisnim, – më tha ai – Pas kësaj italiani u nis. Bëri vetëm dy-tre hapa drejt anijes, pastaj ndaloi, u kthye, mori frymë dhe me buzët gjithë dhimbje, si të ishte gati të nxirrte psherëtimën për shprehjen e tij të zakonshme, tha:
-Prima: poveri noi! Adesso – poveri voi!” (Me parë: Të shkretët ne! Tani: të shkretët ju).
Kaq. Më tej e di që s’do t’më lini të flas, sepse, me siguri, tregimin jeni duke e vazhduar vetë.
