Tarja ulëriu nga dhimbjet therëse në kofshë, u përdrodh e ra duke zvarritur nën vete trupin pa jetë ngjitur me të që e mori plumbi drejt e në zemër. Lëvizja e beftë i dha epërsi të ngrihej rreth dhjetë deri pesëmbëdhjetë centimetra mbi nivelin e përgjithshëm. Dikush zhurmoi mbytur disa çaste, më tej s’u ndje, një britmë e zgjatur u ngrit mbi të tjerat, humbi pa mundur të përsëritej, rënkimet firuan një nga një, pllakosi qetësi e shurdhër. Sado u përpoq nuk kapi kurrfarë zhurme a çfarëdo shenjë tjetër jete, u desh fare pak të bindej se ishte i vetmi mbetur gjallë.
U shti i vdekur, shtrëngoi dhëmbët, mbajti frymën me përpjekje mbinjerëzore të mos hante plumb tjetër. Kur shtresa e dheut të shkrifët ia fshehu fytyrën, e ndjeu veten të sigurt, rrotulloi kokën, krijoi një plasaritje milimetrike, që e ruajti me këmbëngulje gjer në fund. Fryma vibroi mes kokrrizave të imëta si pompë thithëse, i siguroi ajër, sa për të mos u asfiksuar. Të qe natë me shi do të kishte mbaruar tashmë. Trysnia e dheut të ngjeshur pengoi enët e mëdha të gjakut të zbrazen duke i shtuar disa minuta të çmuara. Qenë me fat ata që u goditën në kokë, apo zemër, mbetën top në vend. Ai qëlloi akoma më i pafat. Zhytur nën kapicën e dheut, ku bota humbiste çdo trajtë, lidhur pisk me kufoma të freskëta që vetëm i merrte me mend, u gjend fillikat përballë vdekjes. Ngado errësirë, ai pjesë e saj. Sytë i dolën jashtë përdorimit, dëgjimi edhe ai i cunguar e lidhte me botën e jashtme. Kafazi i kraharorit po i çahej nga pesha e dheut, këmbën e majtë nuk e ndiente, kyçet e duarve i ranë copë, fryma e mangët i shqyente mushkëritë që nuk arrinin të mbusheshin…Zor të përfytyrohej diçka më e përbindshme. Si të mos sosnin tërë këto, një shuk dheu iu zhyt në grykë, i provokoi të vjella. I mbajti çastin e fundit duke i shpëtuar mbytjes nga lëngjet e veta, mbylli gojën, nuk e bëri më atë gabim. Mbase plumbi i kishte dërrmuar kockën ose më keq, por plaga s’ishte vdekjeprurëse, ende merrte frymë, të shpuarat që ia ndanin trupin katërsh mësoi t’i përballojë me sforco dhe kurajën e shpresës. Provoi të lëvizte gishtat e duarve, këmbën e shëndoshë, shpatullat. Iu përgjigjën aq sa lejonte ngjeshja e kufomave, për ta siguruar se hë për hë dëmtimet qenë pa zarar, nuk do të mbaronte aq shpejt. Atëherë u orvat të zgjidhë litarin. Përçapja dështoi me të parën, i dha të kuptojë njëherë e mirë se muskujt e gjymtyrëve nuk i hynin në punë. Edhe nëse do t`i përdorte, zor të lëvizte ndonjë milimetër, masa e dheut dhe shtypja e kufomave ishin tejet të mëdha. Fashitja e çdo mundësie jete e zhyti në plogështi mizore, sekonda të rënda vetë flijuese e çuan në prag të fikëti. Nuk zgjati shumë, dhembjet e thella, të mprehta, e nxorën nga apatia, e hodhën pa pikën e mëshirës në krahët e vuajtjes. Si për ta sfilitur pambarim, zinin fill disi të durueshme, reshtnin pak, rifillonin nga e para me fuqi të shtuara. Rrahjet e zemrës, shushurima e gjakut nëpër damarë, goditjet e tëmthave e bindën se ishte gjallë, ndiente duart, këmbën e plagosur, fytyrën, trungun… Nuk i shihte, por e dinte se ishin aty. Ca nga tmerri, ca nga pafuqia, humbi vetëdijen sa qëndroi në kllapi, vetëm se kur erdhi në vete ndjeu cërka dheu t’i pengonin frymëmarrjen. U kujtua ku ndodhej, rrotulloi kokën të rifitonte zbrazëtirën e humbur, të thithte ajër, të mbante mendjen në vend. Sido që përçapja e ktheu ndër të gjallët, truri i ftohur humbi kontrollin. Dhjetëra mendime të tymta ngriheshin nga thellësia e qenies. Shkëlqenin një hop, zhdukeshin sakaq. Kur përpiqej t’i kapte, i rrëshqisnin duarsh, si larvat e bretkosave pellgjeve të Aradovës. Dheu i thërrmuar përcillte një zhurmërimë rrëqethëse, zukamë të mbytur me ngritje -ulje si vajtim grash. Nuk pushoi asnjëherë, e shoqëroi pa ndërprerje në udhëtimin pa kthim. Të qarat nëpër xhenaze e ligështonin, ikte nga dhoma e të vdekurit, arratisej rrugëve të fshatit të freskonte mendjen, tani dëgjonte vajin më të llahtarshëm në botë, atë të vdekjes se vet dhe nuk mund të lëvizte asnjë milimetër. Ndoshta për të nxjerrë jashtë turbullirën, i buisën lotët. Qindra kujtime e sulmuan të rrëmujshme, si batareja e plumbave që e groposi pak më parë. Ngjarje pa kurrfarë vlere, vogëlsira gati të harruara nga ato, që mbushnin jetën e përditshme, vërshuan me fuqi dërrmuese. Mbi tokë zhdukeshin sapo ndodhnin, ua linin vendin të tjerave, zinxhir lëshuar unazë pas unaze. Tani zinxhiri ishte ndërprerë, kujtesa iu kthye së shkuarës, duke nxjerrë në sipërfaqe ç’të qëllonte e si të qëllonte. Çatisën pa radhë, të copëtuara e të ngjashme me njëra-tjetrën, pamje të kthjellëta si t’i kishte para syve: shtëpia, shokët, kali, qeni-ujk, i ati shtrembëruar nga mundimet fizike, e ëma e lotuar, të afërmit, mbi të tjerët fshati që e njihte aq mirë…Ç’jetë e bukur! Fashat e diellit lyenin trungjet e pemëve me argjend, retë e kapura pas maleve si pehlivanë ajri përmbytnin shtëpitë, arat, rrugët, i zhysnin në një det prej avulli. Flladi i verës krihte me gishtërinj të padukshëm barin nëpër luadhe, përkëdhelte kërcejtë e të mbjellave, i shtynte gjethet të fëshfërinin. Zukama insektesh, cicërima zogjsh të çdo lloji, më së shumti rabecka trazovaçe, mullenja katran të zeza, cinguj arrakatë përmbytnin ajrin. Qershisë belicë ndanë shtëpie, citë me lastarë thithakë, i kishte ardhur koha ta krasiste para se të lidhte kokrrat…Nuk do ta bënte më kurrë! Koha ngeci, nuk e dinte ishte natë apo ditë, mëngjes a mbrëmje. Në fshat e matnin me diell, zgjoheshin sapo rrezet e para preknin majën e Kozicit, shkonin në punë me t’u zbardhur gjysma e malit, drekën e hanin kur humbnin hijet. Aty s’kishte kurrfarë mundësie, bota e nëndheshme ndryshonte kryekëput nga e sipërmja, sado vriste mendjen nuk pajtohej dot me palëvizshmërinë, errësirën, heshtjen, humbjen e kontaktit me jetën, që njihte si të tillë. Lagështia ia ngushtoi plasaritjet, sa vinte ajri pakësohej. Një vello e trashë butësie ia mbështolli trupin me mëndafsh… “Gjumi i vdekjes!” – i shkrepi në mendje, humbi ndjenjat. Murmurima e dheut të shkrifët e shoqëroi pa kurrfarë mëshire në atë udhëtim të largët, një murmurimë e njohur, që e merrte vazhdimisht me vete era… Qeni e ndoqi karvanin pa ia ndarë sytë, vëzhgoi gjithçka si dëshmitar gjakftohtë e i ndërgjegjshëm. Angullimat u shkrinë në vorbullën e marshimit, errësira e fshehu nga sytë e njerëzve. Batareja e të shtënave e shtrëngoi të mblidhej nën vete afro njëqind metra larg lirishtës. Si pushoi jehona, brofi në këmbë, u vu të përgjonte ushtarët. Sapo vargu i njerëzve të armatosur u shty prapa kumbullave një re pluhuri, me disa kërcime të gjata u gjend buzë gropës. Nuhatja e racës e çoi te koni i dheut të rralluar. Mbuluar i tëri me pluhur, zbuloi së pari hundën, pastaj me radhë sytë, ballin, krejt fytyrën, e lëpiu si nëna këlyshin e porsalindur, e nxori në dritën e hënës. Nga gëzimi nuk rrinte në një vend, hidhej përpjetë, lehte me të madhe, vej e vinte rrotull kokës së të zotit…Ai erdhi në vete ngadalë, i mpirë e i ngathët si krimb dheu, u mbush me frymë, hapi sytë përgjysmë. Drita e mekur bojë floriri i rrëshqiti mbi fytyrë, i ledhatoi shqisat, ceku mendjen e plogështuar në kufirin midis gjumit e zgjimit, e zhyti në teprinë e ajrit të verës. Kaloi një përjetësi qyshkur kishte parë një qiell me yje. Gjaku gjeti rrugën nëpër vena, lëkura e topitur zu të gjallërohej, bota mori ngjyrë me përtesë…Bëri të ngrihet, trupi i flashkët pa pikë fuqie nuk iu bind, gishtat s’i përthyente dot. Pa qenin të hukaste dhe buzët iu drodhën, sytë iu përlotën prej mallëngjimit. Kurrë nuk i qe dukur ndokush aq i afërt më parë…
