Gjatë viteve të Luftës e më pas, flitej kudo se arixheshkat hanin fëmijë të vegjël. I merrnin për dore me përkëdhelira magjistricash dhe i gënjenin me rruaza të magjishme të kuqe, të verdha, blu, jeshile, rozë… Pasi i tërhiqnin një copë rrugë, në një vend të përshtatshëm u hidhnin në fyt një lak llastiku në formë gjarpri dhe… Fëmija nxihej, pastaj i dilnin sytë. Fëmija pasi përpëlitej si zog, vdiste. Arixheshka e fuste në djepin portativ prej mushamaje që e mbante në krahun e djathtë. Fjala e frikshme se arixheshkat hanin fëmijë, ishte përhapur me tërë tmerrin e saj edhe në qytetin tonë të vogël. Të gjithë fëmijët kishin një frikë përzverdhëse. I harruan ushtarët italianë e gjermanë. As që pyesnin më fare për ta, s’i kishin më frikë. Askush nuk i trembej më krismave dhe aeroplanëve anglez që vinin e bombardonin çdo pasdite kazermat italiane e gjermane në qytetin tonë të vogël. Ne fëmijët po e nëpërkëmbnim luftën si të ishte një mace pa kthetra, e harruam, s’e kishim më fare frikë. Frika jonë tani ishin arixheshkat dhe vetëm arixheshkat që hanin fëmijë të njomë. Qarkullonin gjithandej lajme të njëjta, pothuaj. Thuhej se në furrën e atij apo këtij furrtari të qytetit, ishte parë një tavë me gjymtyrë fëmijësh. Të ishte parë vërtet? Një nga furrxhinjtë, Peçi Ferra duke rrotulluar tavën për ta pjekur mirë, befas vuri re një dorë të vogël me gishta si mashurka të verdha. Me ta dalluar, furrxhiut i ra të fikët. Kështu thuhej dhe unë e besoja pa dyshimin më të vogël. Më kapte një frikë për vdekjeje. Frika më shtohej, sidomos, natën. Nata për mua s’ishte më natë, por një ferr gjithë frikë që zgjaste e s’më shqitej gjer në mëngjes. Unë po jetoja net me fantazma të zeza arixheshkash me nga një pikë të zezë në ballë që mua më fusnin frikën. Më dukej sikur s’flija fare, sikur s’bëja gjumë, por jetoja një frikë të gjatë, të gjatë, në vend të një gjumi qengj fëmije. Tmerri im, kur vinte nata. Tmerri im kur përgjumesha. Edhe gjatë një kapitjeje fare të shkurtër, më kapte një frikë e gjatë, e gjatë…
Dhe ç’ëndrra …! Më bëhej sikur më ndiqnin dy arixheshka të zeza, në ngjyrën e manaferrës, me mollëza mongoloide, me dhëmbë si shata që u dilnin jashtë buzëve si shushunja të fryra me gjak të zi. Në dorë mbanin atë llastikun e zi, në formë laku që ta hidhnin në fyt e të mbysnin. Bëja të vrapoja, nuk vrapoja dot. Në ëndërr lëvizja fare ngadalë, si i mpirë e i ngrirë. Bëja të vrapoja, s’vrapoja dot… Lëvizja aq ngadalë sa arixheshkat s’e kishin fare të vështirë të më kapnin. Ai llastiku i zi, në formë laku që ato më hidhnin në fyt më dukej më i tmerrshëm se nepërka e gurit në ditët e korrikut. Kush pyeste për krismat e pushkëve dhe breshëritë e automatikëve dhe mitralozave. Madje, unë gëzohesha kur dëgjoja krisma pushkësh, breshëri mitralozash e gjëmime topash. Krismat më qetësonin, më vinin në një gjumë qengj fëmije. Nga lufta tmerroheshin të mëdhenjtë, prindërit, por jo ne kalamajtë, lufta më e tmerrshme për ne ishin arixheshkat e zeza me dhëmbët e dalë si shata që po të na kapnin, na futnin në tavë e na piqnin në furrë. E keqja ime ishte se u besoja shumë lajmeve që vinin nga qytetet e fshatrat e tjera për kapjen dhe mbytjen e fëmijëve nga arixheshkat, dhe e keqja ime edhe më e madhe ishte se gjithë frikën që më pushtonte, që më drithëronte gjatë ditës dhe, sidomos gjatë natës dhe, sidomos gjatë atyre ëndrrave, kur unë mezi lëvizja dhe arixheshkat më kapnin menjëherë dhe më vinin llastikun e zi në fyt e, më fusnin në atë djepin e tyre portativ prej mushamaje; të gjitha këto unë nuk ia tregoja askujt, as nënës, as babait, as vëllezërve, as shokëve… Askujt, askujt, askujt…. Frikë kisha shumë, por këtë frikë, s’doja ta merrte vesh askush, askush, askush… Doja ta përballoja vetë, me veten time, ditë dhe natë, gjersa ajo ishte vetëm frika ime. Më dukej sikur vetëm unë frikësohesha më shumë se gjithë shokët e mi të vegjël. Të tjerët jo… Po sikur dhe ata ta mbanin të fshehur frikën e tyre para meje, siç e mbaja dhe unë para tyre? Edhe mbase, por unë s’e dija… U llahtarisa një natë në gjumë. Bërtita. Isha në ëndërr. Nëna më pyeti e shqetësuar përse u tremba aq shumë, por unë s’u përmenda dhe ajo s’e mori vesh që më kishin tmerruar arixheshkat. Unë i përfytyroja ato gjithmonë dyshe, të pandara, gjithmonë me dhëmbë të nxjerra përjashta si shata dhe me mollëzat e dala. M’u bë sikur më thirrën, sikur më treguan ca rruaza të kuqe, të verdha, jeshile dhe… sapo më treguan rruazat, më ngriu gjaku dhe venat m’u bën në çast rrëke me akull të kuq.. Përfytyrova menjëherë llastikun e zi, në formë laku. M’u bë sikur më ndoqën. Unë bëja të ikja, por nuk ikja, nuk vrapoja dot. Bëja të lëvizja, por gjymtyrët lëviznin të ngrira. Ato m’u afruan. Më kapën, më vunë llastikun e zi në fyt. Tani, e përfytyroja veten të nxirë, me sy të dalë jashtë orbitave. M’u bë sikur ato më futën në djepin e tyre portativ prej mushamaje, sikur më çuan në çadrën e tyre. M’u bë sikur më copëtuan e më futën në një tavë dhe tavën e çuan në furrën e Peçi Ferrës. Më bëhej sikur nëna më kërkonte. Ah, nëna, nëna ime e mjerë… Lajmi u përhap kudo se më kishin mbytur arixheshkat. Nëna vajti dhe pa në gjithë furrat e qytetit gjer në lagjet periferike. Pyeti, nëse arixheshkat, kishin sjellë ndonjë tavë me mish në furrat e tyre. Njeri nga furrxhinjtë i tregoi disa tava të furrës së vetë… Nëna i kontrolloi imtësisht. Kur pa këmbën time të vogël me dy gishta të ngjitur, (ajo e njohu menjëherë këmbën time, pikërisht nga dy gishtat e ngjitur), i ra të fikët. Duhet të jem në ëndërr, thashë me vete duke qenë vërtet në ëndërr. Dhe dëshiroja që e gjitha kjo gjendje ankthi, frike dhe tmerri të ishte ëndërr. Unë po shikoja ëndërr, një ëndërr të frikshme me arixheshka. Në çastin kur m’u bë se nënës i ra të fiktë unë kisha klithur i llahtarisur në gjumë… Të nesërmen nëna më tha se kisha qarë në gjumë dhe se kisha përmendur fjalët, arixheshka, rruaza, llastik, tavë, furrë… Unë e dëgjova nënën. S’i tregova gjë për ëndrrën e zezë, kob. Sa frikë kisha, po aq edhe nuk doja që ta merrte vesh njeri frikën time, qoftë edhe nëna… Netët për mua u bënë një frikë e gjatë plot ankthe, mistere, makthe, arixheshka. S’kishte natë që të mos më ndiqnin me llastikun e zi në formë laku. Unë bëja t’u ikja, po s’u ikja dot. Netëve, nëpër gjumë më faniteshin tava me duar, këmbë, krahë, buzë, hundë, sy të pjekur fëmijësh. Këto fragmente me gjymtyrë të pjekura shtoheshin, dendësoheshin, sidomos kur gjatë ditës qarkullonte ndonjë ngjarje e re e kobshme me arixheshka, kur dikush binte lajmin se në një furrë diku, ishte parë një tavë me një dorë fëmije. Unë bëhesha një dorë, kur dëgjoja një lajm të tillë. Përfytyrimet e mia aq të koba më frikësonin aq tepër sa më ikte gjithë gjaku, më bëhej ujë, por një ujë që nuk pihej. Më dilte e gjallë dora e pjekur e atij fëmijës. Përfytyroja dorën time. Kisha parë gjarpërinj uji që kapnin bretkosa dhe i gëlltisnin duke i thithur. Në fillim gjarpri e hapte bretkosën në njërën këmbë, pastaj e thithte, e thithte dalëngadalë gjersa e gëlltiste të tërën. Bretkosa në fillim kuakte fort, lebetitëse, pastaj, kuakjet e saja, sa vinin e mekeshin, shuheshin, gjersa nuk dëgjoheshin më. Kjo do të thoshte se gjarpri e kishte gëlltitur të tërën bretkosën e varfër. Kush e di sa bretkosa kisha shpëtuar nga gjarpërinjtë e ujit. Unë i krahasoja arixheshkat me gjarpinjtë e zinj të ujit. Edhe ato ashtu më dukeshin, sikur do të më kapnin dhe duke më thithur, do të më gëlltisnin pjesë-pjesë. Bretkosa kërkonte ndihmë me kuakjet e saja, kurse unë nuk kërkoja dot asnjë ndihmë, sepse s’doja t‘ia shfaqja askujt frikën time e cila po ma bënte gjakun ujë, netëve në ëndrra. Kur dëgjoja të flitej se arixheshkat kishin ngrënë fëmijë diku në një qytet ose në një fshat tjetër, larg, kurse në qytetin tonë, në lagjen time, në periferi, s‘kishte asnjë rast të tillë, qetësohesha. Qetësohesha ditën. Por natën gjumi im mbushej me ëndrra dhe ëndrrat e mia mbusheshin me arixheshkash kanibale, fëmijëngrënëse. Më doli pak frika vetëm, kur nisi të qarkullojë mendimi se s’ishte e vërtet që arixheshkat hanin fëmijë, porse ky ishte një trillim i racistëve pushtues gjermanë e italianë. Që të nesërmen në mëngjes, i çliruar disi nga frika e zezë, shkova në qendër të qytetit, atje ku italianët kishin ngritur Dopolavoron.. Aty kishte lojëra të ndryshme… Shiteshin edhe akullore, ëmbëlsira. I çliruar nga frika e arixheshkave, shkoja dhe rrija gjithë ditën në Dopolavoro për të parë lojërat, por edhe për të harruar frikën nga arixheshkat që ende flinte brenda meje në thellësi. Sa u futa në Dopolavoro, pashë lojëra të shumta. Pashë Luçianon, birin e një tregtari, që luante bixhoz. Humbiste dhe fitonte lekë me grushte. Pashë Ndon Hamallin i cili shtynte gjylen e rëndë që lëvizte mbi dy shina të ngushta dhe që ishte shpallur kampioni i shtytjes së saj. S’kishte burrë që t’ia kalonte. Kishte të rinj të tjerë që shtinin me pushkë sportive dhe zinin shumë pikë dhe fitonin dhurata. Shkova te vendi im i preferuar, atje, ku shitej ajo akullorja sa shtëllungë pambuku… Këtu kishte shumë njerëz. Jepnin një monedhë, merrnin akulloren e çuditshme dhe e lëpinin. Më shumë se sa nga nepsi, kisha një kuriozitet të jashtëzakonshëm të provoja dhe unë shijen e asaj akulloreje. Çdo ditë rrija aty ku shitej akullorja e çuditshme dhe lëpija buzët, kur të tjerët e lëpinin akulloren. Goja më çonte lëng. S’kisha ndonjë neps kushedi çfarë. Kisha vetëm kuriozitet… Shkova prapë të nesërmen në Dopolavoro. Pasi kalova aty ku shtyhej gjylja, aty ku gjuhej me pushkë sportive, ku luhej lotari dhe u ndala te vendi im i preferuar, aty ku shitej akullorja e çuditshme. As sot nuk e kuptoj pse s’i kërkoja lekë babait ose pse s‘i kërkoja vezë nënës për të blerë një nga ajo akullorja e çuditshme. Kushedi se ç’shije duhet të kishte. Një ditë, gati m’u mbush mendja t’i kërkoja italianit një akullore, sa për të shuar kuriozitetin, por m’u kujtua porosia e nënës që të mos i kërkoja kurrë askujt, asgjë, sepse ishte turp. Kur shikoja fëmijët e atyre dyqanxhinjve e tregtarëve që hanin akulloren e çuditshme, më vinte plasje, më vinte që t’ua rrëzoja nga duart. Si nuk po më jepej rasti të haja dhe unë një, aq sa për ta provuar se ç’shije kishte. Edhe fëmijët e tjerë, mbase dëshironin të njëjtën gjë, por e mbanin veten që të mos i kuptonte njeri, se ishte turp të kulloje sytë, pa le pastaj të kërkoje… apo të lypje. I harrova pothuaj arixheshkat. S’më shfaqeshin më në ëndërr. Por edhe kur me shfaqeshin, silleshin plot dashuri me mua, më përkëdhelnin e më puthnin në të dyja faqet. Më bëhej sikur më thoshin se ishin gënjeshtra, trillime, sajesa djajsh ato që thuheshin për to dhe më merrnin për dore e më çonin atje tek ajo akullorja e çuditshme si shtëllungë pambuku. Ato më blinin një nga ajo akullorja e çuditshme me lekët e tyre të lypura andej e këtej dhe unë kënaqesha, kënaqesha aq sa nuk më dukeshin më të zeza, por të bardha, të bardha, borë të bardha. Kënaqesha dyfish: kënaqesha se po provoja të haja akulloren që kisha dëshiruar prej ditësh, pikërisht nga dy arixheshkat që më kishin tmerruar net të tëra nëpër ëndrra. Në thellësi unë prapë kisha një farë frike prej tyre dhe mbase, ai gëzim aq i madh, shprehje e kësaj frike ishte…Tani i adhuroja arixheshkat, po ky s’ishte veçse një adhurim i frikshëm, sepse ndihesha ende krejt i çliruar nga ajo frikë e gjatë… Ëndrrat e mia tani ishin të mbushura me akullore të bardha në vend të arixheshkave të zeza. Po kur do t’i provoja ta lëpija dhe unë atë akulloren e çuditshme, siç e lëpinin atë çdo ditë tregtarët? Unë i shikoja. Më dukej sikur lëpinin një shtëllungë pambuku të shkriftuar. Një ditë ishte vapë e madhe korriku. Vendosa t’i kërkoja një akullore italianit. Por kjo ishte lypje. M’u kujtua porosia e nënës se të lypësh është turp i madh… dhe, ndërrova mendim. Po sikur të shkoja të shkulja bar e t’ia shisja karrocier Tokut dhe, me ato lekë të blija akulloren e çuditshme si shtëllungë pambuku. E vendosa. Kjo do të ishte më e mira. Ne ishim të varfër, por e fshihnim varfërinë. Kur shkonim për vizitë te fqinji, nëna më porosiste të mos kërkoja bukë se ishte turp e shkuar turpit. Po. Do të shkulja bar te Shelgu i Çel Shaqes, ku kishte bar të njomë, të mirë e të bukur. Atje do të shkoja e do të shkulja një deng të madh e do t’ia shisja karrocier Tokut dhe me lekët e barit të blertë, do të blija akulloren e bardhë tek italiani atje në Dopolavoro. Puna ishte që të provoja akulloren e çuditshme të italianit, sepse akulloret e Petro Papait i kisha provuar. Edhe dëborën me pekmez që sillnin beratasit nga mali Tomor, e kisha provuar. Sapo u bëra gati të nisesha për të shkulur bar, befas në sheshin e Dopolavoros, u dukën dy arixheshka. Të dyja të reja, të bukura si dy zana të zeshkëta, me fustanet me frudha, me vëth të verdhë, plot gjerdanë rruazash të kuqe, gurkali. Gjerdanët e rruazave harkoheshin si ylbere në gushën dhe gjoksin e tyre të bronztë. Arixheshkat, arixheshkat… Bjeruni me gurë, na thanë tregtarët e stofrave, ne fëmijëve… Ato hanë fëmijë! Ato do t’ju hanë edhe ju! Bjeruni, na thanë kallajxhinjtë, berberët, këpucarët, rrobaqepësit, fshesarët…, ato hanë fëmijë të vegjël.. Bjeruni, thanë, kasapët, shitësit e zarzavateve, bulmetit, ato ju mbysin me llastik, ju pjekin në furrë, bjeruni me gurë, tjegulla, tulla, me copa xhamash! Bjeruni…, na thanë njëzëri gjithë tregtarët e qytetit! Përreth kishte shumë fëmijë të vegjël, të zbathur, të leckosur, lypsa… Bjeruni, na thanë gjithë dyqanxhinjtë. Por askush nga fëmijët nuk po qëllonte mbi arixheshkat. Bjeruni me gurë, bërtiti akulloreshitësi Petro Sinja; vritini, ndryshe ju hëngrën, ju poqën në furrë… Mbytini me gurë, na tha samarxhiu, Ruhi Krakulli dhe nallbani barkmadh që nga hani i tij. Por përsëri asnjë nga fëmijët s‘po qëllonte. Të gjithë qëndronin si të hutuar ose mbase të frikësuar. Ndoshta ende s’u kishte ikur frika, mbase dhe atyre si mua, u dilnin para syve tavat me gjymtyrë fëmijësh; me gishta, me duar, me këmbë të pjekura që avullonin ende… T’u japim lekë, tha tregtari më i madh i qytetit Andrea Laska dhe na hodhi një tufë me monedha letre e një mori monedhash metalike. Pas tij edhe gjithë tregtarët e tjerë, hodhën në ajër tufa monedhash prej letre e metalike. Monedhat prej letre ranë në tokë si gjethe të verdha plepi, kurse monedhat prej metali ndriçonin mbi kalldrëm si luspa peshku. Kartëmonedhat sikur na bënë magji ne fëmijëve të cilat i morëm menjëherë duke mbushur secili duart plot. Mora dhe unë një monedhë. M’u kujtua akullorja. Me të unë mund të blija atë akulloren e çuditshme të italianit që shiste në qendër të qytezës, të quajtur Dopolavoro. Qëlloni, bërtiti me zë të ngjirur, nallbani barkmadh i cili ishte racist i tërbuar. Qëlloni mbi arixheshkat, bërtitën edhe tregtarët italianë të Dopolavoros. Të gjithë fëmijët kapën nga një tjegull, nga një gur dhe qëlluan mbi dy arixheshkat. Unë u shtanga. Po shikoja një kërdi të vërtetë. Një breshëri të kuqe tjegullash, përzier me një breshëri gurësh të bardhë që ra mbi arixheshkat dhe i mbuloi ato. Pashë vetëm që arixheshkat mundoheshin të mbronin kokën me duar, por duart nuk mund t’i mbronin dot kokat e tyre. Të dy arixheshkat të përgjakura ikën me vrap. Rrëketë e gjakut binin nga fytyrat e tyre si vargje rruazash të kuqe, rridhnin nëpër trupin e tyre të bukur. Rrëketë e gjakut që buronin nga fytyra, koka pikonin nëpër trup pika – pika. Pikat e shumta të gjakut ngecnin në flokë, në palat e fustaneve. Mua më tmerroi ai gjak që dilte nga ato fytyra të zeshkëta. Dukej sikur arixheshkat morën flakë dhe unë pashë që ato si dy flakë vraponin në shesh të pazarit për t’u shuar diku, në ndonjë pellgaçe, a postaf çezmeje… Tregtarët dhe italianët qeshnin dhe përgëzonin turmën e fëmije: Bravissimo ragazzi, bravissimo! Ju lumtë çuna, ju lumtë, na thanë edhe tregtarët shqiptarë. Edhe pse me atë kartmonedhë, mund të blija akulloren e shumëlakmuar të italianit, unë nuk qëllova mbi arixheshkat. E lëshova përtokë kartëmonedhën dhe gurin me të cilin do të qëlloja mbi dy arixheshkat…
