KUSHTUAR 77 -VJETORIT TË KRIJIMIT TË BRIGADËS VI-të SULMUSE QË MERITOI TITULLINN E LARTË “HEROINË E POPULLIT”
Përshkoi 3700 km rrugë, ranë për atdhe 205 dëshmorë dhe 540 të plagosur ku 10 kanë merituar titullin “Hero i Popullit
Jemi në fillim të viteve 1944. Lufta kundër pushtuesve kiishte marrë përmasa të mëdha. Populli ishte ngritur i tëri në luftë. Kjo situate e ndezur anë e kënd Shqipërisë e sidomos në jug shtronte nevojën e domosdoshme për tu organizuar e përgjigjur armikut me luftë frontale në të gjithë vendin. Ndërkohë, më 10 Korrik 1943 ishte krijuar Shtabi Përgjithshëm ku mori vendime të rëndësishme për të krijuar një ushtëi të mirë organiuzuar me detyra të qarta në luftë kundër pushtuesve. Ishin krijuar disa brigata partizane dhe luftimet po merrnin gjithnjë e më shumë përmasa të mëdha. Kudo luftohej e zhvilloheshin beteja ndërsa armiku ndërmori operacione të veçanta si ai i dimrit me synim asgjesimin e plotë të forcave partizane. E më vonë ai i Qershorit.
Në këtë situate të krijuar ushtria NÇl, po zgjerohej dita ditës e po merrte tiparet e një ushtrie të rregulltë e mirëorganizuar me krijimin e brigadave partizane në të gjithë vëndin dhe po i kallnin tmerrin armikut. Kështu 77 -vjet më parë më 26 Janar 1944 në qytetin historik të Përmetit u krijua brigada e VI-të me partizanë të batalioneve “Asim ZENELI, “Baba ABAZ”, Abaz SHEHU “ Naim FRASHËRI” e “Zaho KOKA”. Luftëtarët e saj personifikoheshin me epitetin tradicional jugor “çeço”, ndaj krijimi saj ishte risi në ushtrinë NÇLSH dhe ogur i mirë për popullin atdheun dhe qarkun e Gjirokastrës. Përmeti ishte në festë dhe fusha ku do të grumbulloheshin partizanët, ishte zbukuruar me flamurë parrulla e banderola. Batalioni Naim Frashëri i priste në qytet duke siguruar vëndin ndërsa batalionet e tjera erdhën nga drejtime të ndryshme sipas kushteve. Drejtus të saj u emëruan kuadrot trima e luftëttarë të dalluar në betejat e shvilluara, komandant Tahir Kadareja, Komisasr Mustafa Matohiti, Zv.Komandant Jaho Gjoliku e zv. Komisar Haki Toska. Komandant batalionesh Riza Veipi, Sadik Buzua, Fejzo Iamaili dhe Feti Bubësi. Kjo brigatë ka veçori se nuk u krijua në mënyrë ceremoniale dhe populli nuk e pa inagurimin si brigatat e tjera se nuk e la pushtuesi me ballistët e trashëtarët e vëndit. Ajo u krijua në zjarrin e luftës së ashpër. Gjermanët një ditë më parë nisën nga Berati e Tepelena forca të shumta regjimentin e blinduar 54 nga Janina nisën grupin Jugor nga Korça grupin lindor, ndërsa avionët kontrollonin, bombardonin e mitralonin zonën. Brigada mori vendimin për të kapur pikat dominuese dhe urdhëroi batalionet që të zinin këto rajone. dhe të ndalonin armikun e ti shkaktonin dëme në njerëz dhe teknikë. Dy ditë më vonë nga Poliçani zbriti dhe bataliomi pestë i Brigadës I-rë që sapo ishte krijuar dhe u vu në ndihmë pranë komandës. Në këto kushte të vështira brigata do të përballej me tre kundërshtarë: Me ushtërinë armike Gjermane, ballistë, dimrin e egër e të acartë dhe mungesat në nushqime e veshmbathje. Nga zjarri organizuar lugina mori flak dhe luftohej ditë e natë si në Lunxhëri që u perjetësua me këngë .” O beteja në Lunxhëri / do të mbetesh në histori. Apo beteja në Qestorat kundër 800 gjermanëve që u luftua në rrethim dy ditë e dy netë deri edhe trup me trup që u ngrit edhe kënga :” Në Qestorat mu në breg / bajonet më bajone/” ku u vranë 60 gjermanë 32 të plagosur dy tanke e dy autoblinda të shkatërruara dhe pushkë e municione të kapura. Nga forcat tona u vranë 8 partizanë dhe u plagosën 15, mes tyre u vra komandanti batalionit Sadik Buzua që luftoi trimërisht dhe që u përjetësua me këngën “Sadik Buzua në këmbë / flakën e përtyp me dhëmbë …Nga të plagosurit më rëndë ishte Mesaret Karagjozi nga Gjirokastra që mbeti disa ditë pa ndjenja në pyll dhe Seit Çiraku nga Vermiku i Vlorës i plagosur në këmbë. Kjo ishte beteja e parë e përgjakur nga brigata e VI-të në luginën e Përmetit përjetuar në këngë : ‘Me djem trima si petrit//Tepelenas e Gjirokastrit / Me përmetarë bashkë /Krijuan brigatën ë gjashtë/Gjëmon Vjosa dhe Lugina /Partizanët vetëtima /Ujkonja në pritë ra / të vrarë gjashtëdhjet e ca .. dhe nga Përmeti vetëtimë /nis Brigata historinë. Kështu ditë pas dite, javë pas jave, e muaj pas muaji nisin luftimet dhe betejat njëra pas tjetrës mes tyre përmëndim betejën në Mavrovë- Brataj- Kuç ku u vranë 80 armiq dhe dhanë jetën zv,komandanti batalionit Mustafa Asllani dhe zv.Komisari, Mitat Gjoliku. Partizanët u betuan se do tu merrnin hakën dhe lindi kënga ; “Ju kish rritur nëna për një botë të re / Lule more trima që ratë për atdhe./. Beteja e Margëlliçit një mal me heroizëm Partizan, luftë e pa barabartë por heroike ku për 8 orë u vranë 13 partizanë , por haka nuk mbeti pa u marrë pasi u vranë 60 gjermanë e ballistë. Margëlliçi mbeti legjendë, kalaja u pëgjak dhe ranë dëshmorë katër heronjë komandantë e komisarë, mes tyre komisari brigatës, oratori Labërisë dhe trimi orëve të para Heroi popullit Mustafa Matohiti që ju ngrit edhe kënga. Birbil Matohiti që s’të shoh me sy… dhe me mall shokët të mbuluan/ Blerim toke të ngarkuan /Zëmra u pikonte gjak/ për ty do të marrim hak. Bashkë me të ranë edhe heronjtë Meleq Gostnishti, Lefter Talo e Dino Kalenja. Një tjetër betejë ishte ajo në Dukaj në Tepelenë mu tek “shkëmbi prerë” ku u vranë 8 oficerë gjermanë 35 xhandarë e 5 ballistë dhe u kapën rob disa të tjerë. Në keto luftime u vranë 11 partizanë mes tyre Mitro Xhani “Hero i Popullit”. Kjo betejë u përjetësua edhe me këngë. Në Dukaj në Tepelenë / Filloj lufta e pa prerë/ Me Gjermanë e me rrebelë/ Brigata e gjashtë nuk kish vetëm partizanë trima e kuadro të aftë e të përgatitur por edhe shkrimtarë e poetë që na i sollën betejat të gjalla dhe reale nëpërmjet shkrimeve dhe këngëve që krijuan. Të pa harruar do të mbeten kuadro si Resul Bedo, Zihni Sako, Lame Çekani pionieri Sevo Tarifa. dhe pooeti popullor Ismet Baçi.
Rruga luftarake e brigatës gjashtë ishte e gjatë
Rruga luftarake e brigatës gjashtë ishte e gjatë në në gjithë vendin nga jugu në veri me luftime e beteja të pergjakshme. Në krahinat, fshatrat e qytetet ku kalonte fitoi dashurinë dhe respektin e simpatinë në popull I cili u hapte dyert e shtëpitë për ushqim e strehim sipas rasteve. Në malin e Tomorrit, Qafën e Kulmakut më 4 Gusht 1944 për here të parë pas Përmetit, brigata u bashkua dhe bëri betimin para popullit dhe atdheut dhe inkuadrohet në Divizionin e Dytë Sulmues me një efektiv prej 1254 luftëtarësh. Këtu u emërua kommandant i Brigatës plaku trim Jaho Gjoliku.Brigata filloi rrugëtimim drejt Shqipërisë së Mesme e të Veriut dhe u përball me luftime e beteja të tjera si beteja e Labinotit në Elbasan ku xhvilloi një betejë të përgjakshme në rrugën automobilistike kundër 4000 trupave Gjermanë ku u vranë 120 prej tyre dhe u plagosën qindra të tjerë. Në këto luftime ranë dëshmorë Balil Peçi zv, komandant i batakionit të tretë komandanti kompanisë Lufto Cani dhe 8 të tjerë dhe disa të plagosur rëndë mes tyre edhe Arif Bizhga që u bë gati për ta varrosur por mbijetoi dhe pas kurimit ju bashkua brigatës. Nga Elbasani vazhdoj drejt rrethinave të Tiranës dhe marshon drejt veriut kalon në Mirditӕ ku partizanët kalonin për herë të pare. Rruga luftarake e brigatës VI-të është e mbushur plot lavdi prandaj meritoi edhe titullin e lartë “Heroinë e popullit”. Rrruga e saj luftarake është pëllëmbë e gjak, përshkoi 3700 km rrugë kaloi male pyje kodra lumenj e humnera në borë, shi e suferinë. Efekktivi saj arriti në 1700 lufëtarë prej tyre 110 vajza e gra dhe 60 pionierë. Dhanë jetën për liri 205 dëshmorë dhe 540 të plagosur ku 10 kanë merituar titullin “Hero i Popullit “ mes tyre tre tre shoqe Bule Naipi, Persefoni Kokdhima e Fato Berberi dhe pionieri Çelo Sinani.
(SHËNIM: Ky shkrim është mbështetur në historinë e shkruar të Brigatës VI-S gjashte dhe në shkrimet e veteranëve publicist, Resul Bedo e Sevo Tarifa partizanë të kësaj Brigate.)