Kjo është një filozofi e dashurisë që kërkon të ekuilibrojë rolet, si dhe të vendosë marrëdhëniet e duhura midis trupit dhe shpirtit
Hyrje
Nuk ka dyshim se dashuria përbën mesazhin kryesor, si dhe nëntekstin e poezisë së poetes së mirënjohur elbasanase e më gjerë, Beatriçe Balliçi. Ky punim shqyrton me hollësi disa nga poezitë e saj në mënyrë që të zbulojë trajtimin e saj ndaj koncepteve binjake të dashurisë thelbësore dhe dashurisë njerëzore. Si një mjet për ta bërë këtë, disa nga poezitë e saj, të publikuara në disa vëllime të saj, janë analizuar në mënyrë që të eksplorojnë bashkimin e së logjikës dhe mesazhit në poezinë e tij.
Kjo ndërmarje analizuese zbulon se në poezinë e saj e padukshmja regresive dhe e ndershmja progresive nuk janë të pavarura dhe të ndara, por më tepër formojnë një vazhdimësi të pathyeshme diskursesh, ku fjala poetike, gjuha dhe stili, forma dhe perceptimi, natyrshmëria dhe përditësia, angazhimi logjik dhe mesazhi tipologjik dallojnë në tërë strukturën poeziformuese të krijuar nga poetet femra.
Analiza vëren më tej se në poezitë e studiuara Beatriçe Balliçi është përpjekur të shmangë dualizmin metafizik që më shpesh ngre kërkesat e trupit kundër atyre të mesazhit logjik në sferat e dashurisë. Ky shkrim arrin në përfundimin se është me të vërtetë në kërkimin cerebral metafizik të një ekuilibri harmonik midis këtyre kërkesave të dallueshme që poetja Beatriçe Balliçi demonstron zotërimin e saj të hollë të gramatikës së dashurisë.
Për më tepër, në poezinë e Beatriçe Balliçit dashuria logjike përfundimisht shkrihet me dashurinë për njeriun, edhe kur ajo është pjesë e një përditësie, e një qyteti, e një trupi, e një trungu e një udhe të gjatë, ku retorika ndodh të bëj rolin e saj, por me një pyetje që gjithnjë mbart një mesazh të qartë përballë fjalës simbolike “të dua”.
Dy paradigmat e Balliçit
Në mjaft poezi të poetes Balliçi ka dy paradigma të njohura për dashurinë në vëllimet poetike që ajo ka botuar që nga fillimi i krijimtarisë së saj. Mund të thuhet qartë dhe pa asnjë mëdyshje se poetja së pari dallohet për një model që modelon dashurinë mbi dëshirën tipologjike dhe një që e shikon atë në lidhje me aspektin e saj jetik, brenda një filozofie të thellë dhe një emsazhi mjaft diskursiv. Të dyja këto shfaqen dukshëm në poezinë e Beatriçe Balliçit. Më tej është e rëndësishme të theksohet se për Beatriçe Balliçin jeta nuk është thjesht një gjest totalizues i dashurisë në tërësinë e saj, dashuria për ekzistencën dhe vetë jetiken është më shumë se një realitet dhe një emsazh logjik transparent, kur duhet të jetë si i tillë dhe mjaft elokuent e i logjikshëm kur duhet të shfaqet si një kahje e vetë mesazhit të dyzuar.
Dashuria mbetet në këtë kontekst jo thjesht shqetësimi kryesor i mesazhit të saj, por preokupimi i përhershëm i zemrës së poetes, fokusi i përvojës së saj, dhe tema e poezisë së saj jo pak herë është jashtë predikimeve, por elementëve të diskursit jetik në tërësinë e mesazhit të poezisë së saj. Më e rëndësishmja, Beatriçe Balliçi shkruan për dashurinë me një sinqeritet të rrallë dhe një bravurë noetike. Në filozofi, noetika është një degë e metafizikës që merret me studimin e mendjes, si dhe intelektit. Si pasojë kjo mbetet edhe më domethënëse, sepse poezia e saj gjithashtu mbart një ndjenjë më të gjallë të vetë-krijimit diskursiv, të inkuadruar shpesh si një kërkim metafizik për tejkalimin njerëzor në dilemat e mirëkuptimit jetik.
Në ndërkohë, megjithatë, dashuria e saj e përkufizuar filozofikisht ka tërhequr vëmendjen e mjaft krijueseve dhe krijuesve, ku theksojnë se ajo tashmë një model që reflekton në mënyrën më të bukur poetike për dashurinë, sidomos për gratë si qeniet njerëzore që meritojnë respekt. Në këtë ligë janë poete si Iliriana Sulkuqi, Drita Lushi, Lida Lazaj e disa të tjera që në komente të ndryshme e theksojnë qoftë drejtëpërdrejt dhe apriori këtë mesazh dhe kontekst. Në përgjithësi të gjithë e në thelb argmentojnë se poezia e saj ka vlera të mirëfillta poetike jo vetëm për efektin e saj të ndjeshëm, por dhe për mesazhin dhe stilin e saj logjik e mjaft të veçantë. Kjo e bën gjithashtu atë si një person të ndjeshëm e të devotshëm, që kënaqet duke pasur arsyen dhe vëmendjen e një diskursi kaq të gjerë e të mprehtë të poezisë femërore.
Qyteti dhe prezenca, aktualiteti dhe ekzistenca, natyrshëm bëjnë prognozën logjike të diskursit në poezinë “Kisha kujtuar”. Poetja e thek elementaren e dy paradigmave dhe na jep thelbin logjik të retorikës poetike “Nuk e di, a të dua”, ku “Ky qytet i pranon të gjitha: /Dhe ftohtësinë e heshtjes,/Dhe rrahjet e zemrës në minuta të kthjellta./Nuk e di, a të dua,/Por di se pa ty/Ndiej përpara vetëm mure.” Si në këtë poezi, ashtu dhe në tërësinë e modelit të saj poetik, poetja është një protagoniste e denjë e të ndërtuarit logjik jashtë trupit, por të thelbit që bën dhe forcimin e mesazhit të diskursit të dashurisë. Ndaj me tërë kuptimin dhe mirëfillin poetik kuptojmë se poetja është dhe mbetet një model tipologjik, i veçantë dhe gjithnjë vetvetja poetike.
Nënshkrim i kodifikuar i qenies dhe ekzistencës
Një studim i shkurtër tematik i diskursit të dashurisë në poezinë e Beatriçe Balliçit natyrshëm nuk mund të bëj atë që do të quhej e kompletuar, por si një ndalesë e tillë studimore mendoj se është efikase të theksohet ajo që e bën të dallueshme këtë poete me emër në zotërimin e saj të hollë të gramatikës së dashurisë. Në tërësinë logjike të poezisë së kësaj poeteje dashuria nuk është një enklavë auratike e vetë-pohimit, një zonë e lirisë sensuale erotike, por një arsye e logjikshme hyjnore, gjë që e dallon dhe e bën më të thekur në mesin e mjaft poeteve, që postmodernizmi i ka klasifikuar në art, duke u futur deri në hije e dritëhije të dashurisë, si aspekt erotik. Si pasojë, dashuria paraqitet në poezinë e saj si një trupë e zgjeruar për vetë-kuptim dhe jo për vetë-eksplorim, si dhe një nënshkrim i kodifikuar i qenies dhe ekzistencës: “Nuk e di, a të dua,/Por di se pa ty/Gjërat nuk janë ashtu siç i dua”.
Sakaq dashuria me nëntekstin “E dua…” është sa poetike, aq dhe hyjnore. Në këtë kontekst e logjikshmja e kësaj gramatike të dashurisë shkon dhe prek qiellin, frymën, jetën, erën, prekjen, dorën, përkëdheljen, fytyrën, barin, drithmën, përqafimin, pra me një fjalë filozofia e hollë i prek të gjithë në një racionim fjale, mes një estetike të rallë e të qëmtuar: “E dua qiellin /Sepse merr frymë /Dhe jeton ti nën të. /E dua erën /Sepse bëhet dora ime /Që përkëdhel fytyrën tënde. /E dua barin, /Barin që dridhet /Si përqafimi im me ty.”
Më tej “Kjo grua” nuk është thjesht një poezi, por një autoportret didakt I poetes, që cek tërë vëllimin diskursiv të Safos, e tëra e një fisi, që pranon mesazhin e kësaj gruaje, e kësaj krijuese që mbetet në kuptimin e paradigmës dhe vetë diskursit “Kjo grua vështrimhumbur,/Me flokë të purpurt në manushaqe,/Me zë melodioz, si të mëndafshtë,/Që sa herë flet kur është pranë teje/I çel tek buzët trëndafili i kaltër,/Doemos që do të jetë nga fisi i Safos,/Gjak poetësh do të ketë ndër deje…”.
Poezia e Balliçit është në thelb ajo poezi që duket qartë dhe saktë si e ndërtuar rreth doktrinës së vet dhe një njohurie të thellë, një stili dhe një gjuhe të bukur estetike ku bie në sy nënshkrimi i kodifikuar i qenies dhe ekzistencës. Kjo është një filozofi e dashurisë që kërkon të ekuilibrojë rolet, si dhe të vendosë marrëdhëniet e duhura midis trupit dhe shpirtit. Në historinë e Perëndimit, perspektivat hegjemine metafizike ose etike kanë theksuar në mënyrë të anasjelltë rolin ose të trupit ose të shpirtit (a la Descartes), por nuk arritën t’i sjellin ato në ekuilibër. Në këtë drejtim, për shembull, epikureanizmi dhe Natyralizmi në përgjithësi e zvogëlojnë shpirtin dhe e tretin atë në trup. Nga ana tjetër, maniheizmi dhe Absolutizmi në përgjithësi e dërrmojnë trupin dhe e paraqesin atë në dominimin e shpirtit. Në parim, të dy janë fajtorë për zvogëlimin, ose për estetizmin ose asketizmin, ose për prirjen e pasuesve të hedonizmit ose misticizmit. Në të dy rastet, do të duket, jeta njerëzore dhe dashuria njerëzore do të anamorfizohen dhe shpërfytyrohen. Pikërisht në këtë pikë hyn në lojë vlera poetike e poetes tashmë me një kënd tipologjik e të rëndësishëm në krijimtarinë shqiptare.
Dashuria poetike si shpirtërimi i sensualitetit
Megjithëse mund të ketë një tendencë për të ngritur shpirtin (mbi trup), veçanërisht në formulimet më eterike, poetja megjithatë kërkon të sjellë së bashku në një harmoni të lumtur, duke zëvendësuar kështu mosvëmendjen dhe faktorin injorues [duke favorizuar vetëm një faktor realiteti, qoftë i hidhur], për një dualizëm dis/integrues në rolin e një gruaje në kumtin martesë. Për të kuptuar pikëpamjen tipologjike të Balliçit, duhet të bëhet një lidhje më e ngushtë me konceptimet më të thukta tek “Gratë e palumtura” “Ironi e fatit shpesh është martesa,/Grua e palumtur një ditë u zgjova./Të rri me ty – është e padrejtë,/Të rri pa ty – jam e pazonja./Ecim përkrah, por pranë s’të ndjej/Dhe kalimtarët heshtjen lexojnë./Të rri me ty – është e padrejtë,/Të rri pa ty – jam e pazonja./Tërhiq – lësho, gjer kur të vejë,/Jetojmë bashkë si në një lojë./Të rri me ty – është e padrejtë,/Të rri pa ty – jam e pazonja.”
Një vështrim kritik i këtyre konceptimeve do të zbulonte një doktrinë që së pari beson se ekzistenca dhe mirëkuptimi janë kuintesenca e mirësisë, si dhe përditësia është elementi që na delegon tek krijuesi i të gjitha gjërave (ngjashëm me Puritanizmin). Meqenëse krijimi në këtë rast do të përfshinte palumturinë si aspekt i kushtit dhimbësor njerëzor, të dy duhet të përfshihen dhe t’u jepet e drejta e tyre për një kuptim gjithëpërfshirës të dashurisë. Së dyti, meqenëse martesa është në thelb edhe aspektualitet i të gjitha gjërave që falsifikojnë “lumturinë” e një gruaje, të gjitha gjërat në të vërtetë marrin pjesë dhe pasqyrojnë forcën poetike dhe mirësinë e saj. Si përfundim, lumturia në martesë ndryshe nga ajo që duhej të pasqyrojë bukurinë shpirtërore në shpirt, dhe bukuria shpirtërore në shpirt do të pasqyrojë bukurinë e thelbit, ajo që sjell jolumturinë nga martesa është një plagë, që natyrshëm shkon edhe tek analitikja e fjalës “e pazonja”. Në fakt Zhak Derrida e ka shprehur këtë pikë me një elokuencë të habitshme kur ai vë në dukje se dashuria nuk është gjë tjetër veçse “shpirtërimi i sensualitetit”. Si pasojë, ekziston një shkallë ngjitjeje nga ajo fizike në atë thjesht shpirtërore, por që të dyja do të ishin të nevojshme në unitetin e madh të gjërave.
Dhe së fundmi në këtë këndvështrim, “Është cikël dashuria” thuajse plotëson tërë atë që ne me të drejtë e qujtëm një model në trajtesën e gramatikës së dashurisë: “Mos u ndje në faj/Me zemrën e copëtuar në duar/Mos më bëj të qaj./Është cikël dashuria/Dikur vdes dhe ajo/Si një trumcak në dëborë./Mos qaj/Tani që po ikën rrugës ku/Veç vije./Dhe mos u përpiq/Të gjesh një shkak/Jo çdo përfundim e ka një përgjigje./Është cikël dashuria/Si një zjarr i madh/Flakëron deri sa digjet.”
Konkluzion
Imazhet në krijimtarinë e Beatriçe Balliçit, evokojnë një atmosferë fine të dashurisë, përzemërsisë dhe logjikës, dhe nga kërkimi i gjuhës fine të të dashuruarve që kërkojnë bashkim me njëri-tjetrin siç sugjerohet nga mjaft vargje të saj të lartcituara. Një rreshtim i mëtejshëm i diskurseve të të dashuruarve nënkuptohet në mënyrë logjike në thelbin ku insinuata e të dashuruarve përshkruhet Platonikisht duke përdorur metaforën gjithëpërfshirëse të dualitetit të përfshirë në ekzistencën jetike. Poetja dallohet pikërisht tek diskursi logjik, duke rrëfyer se është me këtë metodologjike poetike-letrare një tipologji më vete, veçanërisht përmes ekonomisë vizuale të vështrimit në sytë e realitetit logjik.
