-Thellimi për të gjetur rezervat e naftës kyç për zhvillim
-Nuk ka kompani nafte atje ku s’ka naftë
Kompannitë e huaja, që shfrytëzojnë rezervat ekzistuese e mbështesin të ardhmen e tyre në rritjen e naftës dhe gaznxjerrjes nëpërmjet metodave kryesisht të dyta, pasi është vështirë në botë, në mos e pamundur, që vendburimet, që shfrytëzojnë rezervat primare të zbuluara, të jepen me ndarje prodhimi. Nën këtë aksiomë kanë ardhur edhe kompanitë, që kanë bërë MOP (Marrëveshje të operacioneve të përbashkëta) me “Albpetrolin”. Pra, sensi i zhvillimit janë ose metodat e dyta, ose kërkim i pastër i vendburimeve, apo shtresave të reja naftë dhe gaznxjerrëse. Nuk ka kompani nafte atje ku s’ka naftë. Kjo aksiomë është e qartë. Kompanitë që kanë marrë përsipër zhvillimin e vendburimeve të naftës kanë tri objektiva:
- Të sigurojnë nga paratë e hedhura fitim mundësisht sa më lehtë, sa më shumë dhe me sa më pak pengesa, apo ferra ligjore nëpër këmbë. Kjo, duke e siguruar këtë nëpërmjet një teknologjie të avancuar për rritjen e shkallës së shfrytëzimit të rezervave gjeologjike, duke kaluar nga përpunimi primar në atë sekondar. Në rrugën e tyre s’ka kompromis, madje edhe kur flitet për paligjshmëri, për sa kohë atyre u rrisin fitimin. (Kujto shpërthimet në Zharrëz, zjarret dhe ndotjet mjedisore). 2. Të sigurojnë që vlera e aksioneve të tyre të vijë në rritje, në mënyrë, që ata të garantojnë financimin e projekteve të tyre. Për pasojë edhe besimin. 3. Duke ulur në maksimum riskun e ekspozimit të tyre operacional, që shoqërohet me dalje të mëdha fondesh financiare.
Kjo realizohet:
Stadi i parë i tyre është studimi i fizibilitetit. Në këtë stad shoqëria vendos të testojë, ose jo. Nëse testimi thotë po, atëherë kalohet në stadin 2. Stadi i dytë është stadi pilot. Në këtë stad kompania, mbi bazën e studimit të fizibilitetit përcakton programin e testimit të vendburimeve, të teknologjisë që duhet, paratë që duhen, mjetet që do të përdoren, objektivat, që duhen arritur dhe të vlerësojë rezultatet. Mbi këtë bazë ajo paraqet ofertën e saj ndaj qeverisë.
Qeveria merr programin e kompanisë dhe vlerëson rezultatet dhe objektivat, si dhe përcakton kushtet e veta. Negociatorë të dy palëve zhvillojnë negociata derisa përcaktohen kushtet, ku
disa nga këto janë:
- Shkalla (pjesa në përqindje) e naftës së prodhuar që do të shërbejë për mbulim kostoje.
- Përqindja e kostove të zhvillimit që do të amortizohen çdo vit, bazuar në një përqindje ndaj totalit të naftës së prodhuar.
- Përqindja e kostove të kërkimit që do të amortizohen çdo vit ndaj naftës së prodhuar.
- Përqindja e shpenzimeve të përgjithshme dhe administrative.
- Limiti i blerjeve pa tender, si dhe kompetencat për ushtrimin e këtij funksioni.
- Vlerësimi i aktiveve të palëve si pjesëmarrje në kosto, kur operatori përdor mjete të tij apo të ortakëve.
- Përjashtimi, apo vonimi në pagesën ndaj tatimeve për një periudhë kohe të caktuar.
- Sasia maksimale e titullimit
- etj, etj…
Të gjithë këta faktorë çojnë në një kërkesë rigoroze të ndjekjes dhe miratimit të çdo shpenzimi dhe domosdoshmërie operacioni. Kjo lind nevojën e negociatorëve dhe stafit që përfaqëson
shtetin dhe kompaninë, me integritet maksimal. Se si është ky staf i “Albpetrolit”, mirë është t’i referoheni raportit të para disa viteve të Kontrollit të Lartë të Shtetit, i cili me keqardhje zbuloi vetëm majën e ajsbergut të korrupsionit.
Marrëveshja MOP
Këtu rasti nuk është me AKBN-në, por me “Albpetrolin”, i cili për mungesë burimesh financiare dhe teknologjie, pranon (gjithmonë me lejen e pronarit shtet) të lidhë një marrëveshje, ku i kalon
kompanisë së huaj manaxhimin e vendburimeve, vetë merr pjesën sipas kushteve që përcaktojnë dy palët. Ndërkohë, që “Albpetrol” i dorëzon vendburimet me të gjithë inventarin e tij.
Qeveria e monitoron këtë MOP, nëpërmjet AKBN-së, (Liçensës së operatorit për kompaninë e huaj dhe Ministria e Zhvillimit Ekonomik), si pronare e pronës shtetërore. Është kjo, që vendos
për fatin e marrëveshjes. Po kush ka përgjegjësi për këto marrëveshje?
Rasti klasik dhe më i diskutuari mediatikisht është ai i Bankers. Kjo kompani kreu studimin e fizibilitetit deri në maj-qershor 2004, dhe kërkoi të hynte në fazën pilot për një periudhë,
korrik 2004 – tetor 2005. Në tetor 2005, kompania Bankers duhej të jepte programin e saj dhe rezultatet e fazës pilot dhe të dokumentonte plotësimin e programit të saj të angazhimit dhe
opsionin e saj, për të kaluar në shtrirjen e kontratës për të gjitha vendburimet për një periudhë 25-vjeçare, ose për të hequr dorë. Materiali i saj është diskutuar gjatë duke pasur mjaft
probleme dhe, në mars 2006 “Albpetrol” nën presionin METE-s, e përfaqësuar nga titullari i “Albpetrolit” të asaj kohe, nënshkroi me Bankersin (atëherë SAXON LTD), marrëveshjen
me afat 25-vjeçar me të drejtë shtyrjeje edhe për 10 vjet. Marrëveshja quhet e lidhur, vetëm dhe vetëm, kur shteti miraton marrëveshjen për shfrytëzimin e vendburimeve. Pra, marrëveshja ka fuqi vetëm pasi të ishte firmosur nga drejtori i “Albpetrolit” dhe ministri i Ekonomisë, dhe kjo ndodhi në mars të vitit 2006. Për çdo datë përpara kësaj date, qeveria ishte në të drejtën e zotit për të mos e pranuar, refuzuar, apo hedhur poshtë marrëveshjen, nëse ishte bërë keq, apo me qëllim të keq nga qeveria paraardhëse. Ky sqarim është edhe për të sqaruar opinionin publik edhe për përgjegjësitë e qeverive në rastin konkret. Pra është një rast, ku qeveria socialiste ka hapur rrugën e një investimi, ndërsa qeveria demokratike ka firmosur, ndërkohë, që edhe mund të mos firmoste, që ky vendburim të përpunohej për 25 vjet nga Bankers. Kështu që e dyta s’mund t’i lerë barrën së parës për përgjegjësinë. Ajo është plotësisht përgjegjëse e vetme e kësaj kontrate! E njëjta strategji dhe rrugë është ndjekur edhe me kompanitë e tjera, me përjashtim të kompanisë së fundit Feniks, për të cilën informacioni ishte tepër enigmatik.
Vlerësimi i rezervave
Vlerësimi i rezervave është një pikë, që në sit-et zyrtare të Bankers i referohet standartit kanadez, ndërkohë që ajo ka detyrimin e paraqitjes së bilancit dhe të rezervave sipas standartit shqiptar. Kompanitë e tjera nuk japin të dhëna mbi këto rezerva. Por standarti shqiptar nënkupton edhe një trupë që të mbikëqyrë këtë standart. Duke parë ecurinë e rritjes të madhe të
rezervave të shoqërisë Bankers, pyetja që lind është: ku i gjeti kjo rezervat, kur në vendburimin Patos-Marinëz- Sheqisht rrjeti i puseve ishte trekëndor me brinjë 75 metra? A mund të ketë
gabuar kaq shumë Instituti Teknologjik i Naftës, i cili kishte një departament vetëm për rezervuarin?! Qendrat e prodhimit bënin analizën vjetore të shfrytëzimit të rezervave dhe çdo vit
freskoheshin të dhënat. Pra, përdorej një trupë shumë herë më e madhe dhe më e specializuar sesa kompania Bankers, dhe me mundësi, dhe nga ana tjetër, problemi i modelimit ishte pothuajse me cikël të mbyllur. Problemi është i komplikuar ende dhe s’ka
asnjë përgjigje shkencore. Nën versionin tim, Bankers e jep këtë rezultat për dy arsye:
Së pari, është një detyrim i Bursës, ku ajo ka kuotuar kompaninë, dhe së dyti, një mënyrë për të mos lëshuar terren në çmimin e aksioneve të saj të kuotuara në tregun kanadez. Fakti që çmimi
i aksioneve të kësaj kompanie rritet, kjo lidhet me dividentin, që kjo kompani shpërndan me aksionerët, ose me fitimet më joshëse, që sjell riinvestimi i saj. Dhe vlera e një kompanie mbështetet më parë në rezervat që shton dhe jo në ato që merr. Nuk mund të rritet vlera e aksionit nëse investimi yt pakëson rezervën ekzistuese. Pra, kompania paraqet titullimin e saj të projektuar çdo vit, duke përdorur testin tavan për vlerën e rezervave, që ende s’janë nxjerrë. Këtë e realizon duke shtuar pjesën e titullimit (pra, rezervave potenciale, që ajo do të marrë gjatë periudhës së marrëveshjes dhe efekteve të çmimit, i cili, kur kalon 10 për qind,
i nënshtrohet një testit tavan me çmimin e ri).
