OSBE/ODIHR publikon raportin përfundimtar për zgjedhjet e zhvilluara rreth 5 muaj më parë për pushtetin local. Lista me shkeljet zgjedhore të konstatuara duke përfshirë blerjen e votës, presionin ndaj votuesve dhe keqpërdorimin e burimeve administrative. Votimi dhe numërimi i votave u vlersua negativisht dhe kishte mungesë të transparencës.Ja rekomandimet përparësore
Në 10 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vuri re se jo të gjithë votuesit i shënuan fletëvotimet e tyre në fshehtësi.
Raporti i Zgjedhjeve së 14 Majit – OSBE/ODIHR liston shkelje të shumta në procesin zgjedhor.
OSBE-ODIHR ka publikuar të premten raportin e saj përfundimtar në lidhje me organizimin dhe zhvillimin e zgjedhjeve lokale të 14 Majit të këtij viti. Në 14 Maj 2023 sipas Misionit Ndërkombëtar të Vëzhguesve procesi i hapjes së votimit u vlerësua negativisht në 40 nga 101 qendrat e votimit të vëzhguara. Dy të tretat e qendrave të votimit të vëzhguara u hapën për votim me më shumë se 15 minuta vonesë dhe në shtatë QV me më shumë se një orë vonesë. Në 10 për qind të qendrave të votimit, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vuri re se jo të gjithë votuesit i shënuan fletëvotimet e tyre në fshehtësi, më shpesh në zonat rurale (14 për qind e vëzhgimeve) krahasuar me 6 për qind në zonat urbane. Në 11 për qind të qendrave të votimit të vizituara, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vëzhgoi njerëz të ndryshëm nga anëtarët e KQV-ve që mbanin shënim votuesit, që votonin, praktika është më e zakonshme në zonat urbane (vërejtur në 16 për qind të qendrave të votimit të vizituara) sesa në zonat rurale (5 për qind). Në 20 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara ku funksiononin pajisjet e Identifikimit Elektronik, jo çdo votues mund të identifikohej nga pajisjet e Identifikimit Elektronik. Procedurat e bojës, një mbrojtje e rëndësishme kundër votimit të shumëfishtë, nuk u ndoqën gjithmonë: në 27 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara, jo të gjithë votuesit u kontrolluan për gjurmë boje të pashlyeshme dhe në 11 për qind, jo të gjithë votuesit u shënuan me bojë përpara se të votonin. Në 30 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara, një ose më shumë persona, që nuk ishin në listën e votuesve u larguan ose u ridrejtuan në një qendër votimi të saktë. Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vërejti se kutitë e votimit nuk ishin të vulosura siç duhet në 1 për qind të qendrave të votimit të vizituara dhe në 5 për qind, numrat serialë të vulave të kutive të votimit nuk ishin regjistruar në Librin e Protokollit të Mbledhjeve të KQV-së. Por çfarë thuhet në Raport? Gazeta ‘Telegraf’ ndalet në gjetjet e ditës së zgjedhjeve si më poshtë raporti shkruan:
Dita e zgjedhjeve në përgjithësi ishte paqësore, por u ndikua negativisht nga rastet e shumta të ndërhyrjeve partiake në proces si dhe nga problemet teknike dhe procedurale. Në disa raste, Misioni i Vëzhguesve të ODIHR nuk u lejua të vëzhgonte proceset e votimit dhe numërimit. KQZ-ja njoftoi një pjesëmarrje në votime prej 38.23 për qind të të gjithë votuesve të regjistruar, përfshirë ata që banojnë jashtë vendit.
A. HAPJA dhe VOTIMI
Dy të tretat e qendrave të votimit të vëzhguara u hapën për votim me më shumë se 15 minuta vonesë dhe në shtatë QV me më shumë se një orë vonesë. Votimi u vlerësua negativisht në 7 për qind të vëzhgimeve, gjë që është shqetësuese.
Procesi i hapjes u vlerësua negativisht në 40 nga 101 qendrat e votimit të vëzhguara. Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vuri re probleme me ngritjen dhe funksionimin e Identifikimit Elektronik, në disa raste për shkak të mosparaqitjes së operatorit të pajisjeve Identifikimit elektronik në punë (26 raporte), KQV-së që nuk u tregoi të gjithë të pranishmëve se kutitë e votimit ishin bosh (24 raporte) dhe procesverbali i vulosjes i padeponuar në kutitë e votimit (10 raporte). Në 17 qendra votimi të vëzhguara, anëtarë jo të KQV-ve, ndërhynë gjatë hapjes më së shumti vëzhgues dhe aktivistë partiakë. Dy të tretat e qendrave të votimit të vëzhguara u hapën për votim me më shumë se 15 minuta vonesë dhe në shtatë QV me më shumë se një orë vonesë. Votimi u vlerësua negativisht në 7 për qind të vëzhgimeve, gjë që është shqetësuese. Qendrat e votimit të vëzhguara në zonat urbane janë vlerësuar më pak negativisht (4 për qind vlerësime negative) sesa në zonat rurale (10 për qind vlerësime negative). Vlerësime të tilla kanë të bëjnë me problemet procedurale, praninë e personave të paautorizuar, paraqitjen e qendrave të votimit jo të përshtatshme për ruajtjen e fshehtësisë së votës, si dhe rastet e votimit në grup, me prokurë dhe votim të asistuar. Në zonat rurale, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vëzhgoi votimin në grup në 20 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara, në krahasim me 5 për qind në zonat urbane. Në 11 për qind të qendrave të votimit të vizituara, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vëzhgoi njerëz të ndryshëm nga anëtarët e KQV-ve që mbanin shënim votuesit që votonin, praktika është më e zakonshme në zonat urbane (vërejtur në 16 për qind të qendrave të votimit të vizituara), sesa në zonat rurale (5 për qind). Persona të paautorizuar, zakonisht aktivistë partiakë, ishin të pranishëm në 4 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara dhe në 6 për qind, persona të ndryshëm nga anëtarët e KQV-së, kryesisht vëzhgues dhe aktivistë partiakë, ndërhynin ose drejtonin procesin e votimit. Tensione apo trazira u raportuan jashtë QV në 2 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara dhe brenda QV në më pak se 2 për qind. Materialet ose aktivitetet e fushatës u vunë re në afërsi të 3 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara. Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vëzhgoi raste të intimidimit të votuesve në 1 për qind të qendrave të votimit të vizituara. Vëzhguesit partiakë dhe qytetarë ishin të pranishëm përkatësisht në 86 dhe 6 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara; në disa raste, vëzhguesit qytetarë dukej se përfaqësonin interesat e një partie politike. Pajisjet e Identifikimit Elektronik nuk funksiononin ose operatori i Pajisjeve të Identifikimit Elektronik nuk ishte paraqitur në punë në 9 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara. Në 20 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara ku funksiononin Pajisjet e Identifikimit Elektronik, jo çdo votues mund të identifikohej nga Pajisjet e Identifikimit Elektronik. Procedurat e bojës, një mbrojtje e rëndësishme kundër votimit të shumëfishtë, nuk u ndoqën gjithmonë: në 27 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara, jo të gjithë votuesit u kontrolluan për gjurmë bojë të pashlyeshme dhe në 11 për qind, jo të gjithë votuesit u shënuan me bojë përpara se të votonin. Në 30 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara, një ose më shumë persona që nuk ishin në listën e votuesve u larguan ose u ridrejtuan në një qendër votimi të saktë. Procedurat e votimit në përgjithësi u respektuan, por në 10 për qind të qendrave të votimit, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vuri re se jo të gjithë votuesit i shënuan fletëvotimet e tyre në fshehtësi, më shpesh në zonat rurale (14 për qind e vëzhgimeve) krahasuar me 6 për qind në zonat urbane. Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vëzhgoi gjithashtu një sërë shkeljesh procedurale, duke përfshirë votimin në grup (12 për qind) dhe votimin me përfaqësues (3 për qind). Në 3 për qind të qendrave të votimit të vizituara, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vëzhgoi përpjekje për të ndikuar tek votuesit se kush do të votonte, dhe gjithashtu në 3 për qind, i njëjti person që ndihmonte më shumë se një votues, në kundërshtim me ligjin. Në numrin e kufizuar të qendrave të votimit me votim elektronik, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vërejti se shpesh (15 nga 41 vëzhgime), veçanërisht votuesit e moshuar, kishin probleme me përdorimin e makinerive të votimit dhe se ndihma e dhënë këtyre votuesve cënonte fshehtësinë e votës. Për të garantuar fshehtësinë e votës dhe për të parandaluar intimidimin e votuesve, votimin në grup dhe me përfaqësues, autoritetet duhet të zbatojnë masa mbrojtëse procedurale efektive. Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vërejti se kutitë e votimit nuk ishin të vulosura siç duhet në 1 për qind të qendrave të votimit të vizituara dhe në 5 për qind, numrat serialë të vulave të kutive të votimit nuk ishin regjistruar në Librin e Protokollit të Mbledhjeve të KQV-së. Pothuajse 6 për qind e qendrave të votimit të vëzhguara ishin të mbipopulluara dhe në 5 për qind, struktura nuk ishte e përshtatshme për të kryer votim. Në 3 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vlerësoi negativisht respektimin e procedurave të vendosura dhe të kuptuarit e procedurave nga votuesit. Rreth 60 për qind e qendrave të votimit të vëzhguara nuk ishin të aksesueshme në mënyrë të pavarur për personat me aftësi të kufizuara fizike dhe në 28 për qind, struktura nuk ishte e përshtatshme për votues të tillë. Autoritetet vendore dhe administrata zgjedhore duhet të forcojnë përpjekjet e tyre për të siguruar aksesin e qendrave të votimit për personat me aftësi të kufizuara dhe për të përmirësuar aksesin e tyre të pavarur në procesin zgjedhor.
B. Mbyllja dhe numërimi
Në rreth 8 për qind të 347 vëzhgimeve, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë e vlerësoi numërimin negativisht. Në shumicën e rasteve, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vuri re se numërimi ishte i ngadaltë, por profesional dhe metodik, dhe transparenca ishte, nganjëherë, e kufizuar.
Mbyllja u vlerësua pozitivisht ngado, përveç në 8 nga 100 qendrat e votimit të vëzhguara, me procedura të ndjekura pothuajse njësoj ngado. Në tetë raste, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vuri në dukje se kuptimi i procedurave nga KQV-të ishte i kufizuar dhe performanca e KQV-së u vlerësua negativisht në pesë raste. Marrja e materialit zgjedhor në 55 nga 58 VNV ku u vëzhgua nga Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë u vlerësua pozitivisht. Procedurat u ndoqën, por në një të pestën e VNV-ve të vëzhguara, u vu re mbi popullim ose vendi i pritjes nuk ishte i përshtatshëm për dërgimin e materialeve. Numërimi i votave u vëzhgua në 80 VNV. Në rreth 8 për qind të 347 vëzhgimeve, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë e vlerësoi numërimin negativisht. Në shumicën e rasteve, Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vuri re se numërimi ishte i ngadaltë, por profesional dhe metodik, dhe transparenca ishte, nganjëherë, e kufizuar. Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vërejti gjithashtu mbipopullim dhe, në disa raste, u përball me vështirësi në ndjekjen e procesit të numërimit përmes ekraneve të caktuara video pasi fletët e votimit nuk shfaqeshin vazhdimisht në kamerë. Tension u raportua nga pesë VNV dhe ndërhyrje nga aktivistët e partisë. Vëzhguesit partiakë ishin të pranishëm pothuajse në të gjitha numërimet e vëzhguara dhe vëzhguesit qytetarë – në më shumë se një të tretën. Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vëzhgoi raste kur grupet e numërimit nuk ndoqën të gjitha procedurat e parashikuara të rakordimit, veçanërisht në rastet kur Procesverbali i Mbylljes së KQV-së nuk gjendej në kutinë e votimit. Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vëzhgoi raste kur ana e pasme e vulosur e fletëve të votimit nuk ishte ekspozuar siç duhet ndaj kamerës (28 raporte) dhe raste kur përcaktimi i vlefshmërisë së fletëvotimeve nuk ishte i arsyeshëm ose konsistent (përkatësisht gjashtë dhe tetë raporte). Në 27 numërime të vëzhguara, numri i votave të gjetura në kuti nuk përputhej me numrin e votuesve që kishin marrë fletë votimi dhe në 18 numërime të vëzhguara, numri i votave të gjetura në kuti nuk ishte i barabartë me shumën e të vlefshme dhe të pavlefshme. Në 28 raste është kërkuar rinumërim dhe në 2 raste kërkesa për rinumërim është refuzuar. Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vëzhgoi 36 raste kur protokollet e rezultateve të votimit duhej të korrigjoheshin. Në 13 vëzhgime, anëtarët e grupeve të numërimit u larguan gjatë numërimit dhe numërimi i votave u ndërpre në 19 raste. Misioni i Vëzhguesve Ndërkombëtarë vërejti se anëtarët e grupeve të numërimit nuk mundën të pajtoheshin për vlefshmërinë e votave gjatë 13 numërimeve të vëzhguara, dhe në 8 raste vëzhguesit e partive nuk u lejuan të kontestonin fletët e votimit. Gjithashtu, në 46 raporte thuhej se arsyet e kontestimit të fletëvotimeve nuk ishin pasqyruar siç duhet në anën e pasme të këtyre fletëvotimeve. Në 78 vëzhgime, vëzhguesve partiakë nuk u janë dhënë kopje të protokolleve të rezultateve të votimit. Ndryshe nga rekomandimet e mëparshme të ODIHR-it, vëzhguesve qytetarë dhe ndërkombëtarë nuk u pajisën protokollet e rezultateve të votimit. Për të rritur transparencën e procesit zgjedhor dhe për të kontribuar në besimin e publikut, të gjithë vëzhguesit duhet të kenë të drejtën e kopjeve të protokolleve të rezultateve të votimit. Për shkak të ngarkesës dhe rraskapitjes fizike, grupet e numërimit ndërprenë numërimin në shumicën e VNV-ve të vëzhguara, pavarësisht nga kërkesa ligjore dhe urdhrat e Komisionerit për numërim të pandërprerë. Në bashkinë e Kurbinit, KQZ pezulloi numërimin për shkak të tensionit mes një vëzhguesi partie dhe një anëtari të grupit të numërimit.
C. Tabela dhe shpallja e rezultateve
Organet ligjzbatuese duhet të bëjnë të gjitha përpjekjet për të identifikuar dhe hetuar në mënyrë të pavarur të gjitha pretendimet për shkelje zgjedhore, përfshirë blerjen e votës, presionin ndaj votuesve dhe keqpërdorimin e burimeve administrative, në mënyrë të plotë, në kohë dhe transparente. Votuesit duhet të informohen sistematikisht për mekanizmat e zbatueshëm për raportimin e shkeljeve, duke përfshirë mbrojtjen e sinjalizuesve dhe masat mbrojtëse kundër pasojave.
Numërimi u finalizua më 17 maj dhe Komisioneri miratoi tabelën e parë të rezultateve të përgjithshme më 18 maj. Shumica e rezultateve zgjedhore për garat për kryetar bashkie u miratuan nga KZAZ-të më 16 maj, ndërsa ato për këshillat vendore u vonuan më tej. Tetë kuti votimi u shpallën të parregullta pas vendimeve të KAS. KQZ-ja filloi publikimin e rezultateve paraprake të votimit për kryetar bashkie nga qendrat e votimit që ishin pjesë e projektit pilot të votimit elektronik rreth orës 20:40 të ditës së zgjedhjeve dhe rreth orës 23:00 nga bashkitë e tjera, duke kontribuar në transparencë. Të gjitha tabelat përmbledhëse të rezultateve u miratuan nga KQZ-ja brenda datës 26 maj, pas korrigjimit të tabelave të rezultateve të bashkive Elbasan dhe Kamëz, ku ishin evidentuar mospërputhje në disa protokolle. Deri më 22 maj, KAS kishte marrë 11 ankimime kundër vendimeve të KZAZ-së për miratimin e rezultateve të zgjedhjeve në bashkitë Belsh, Dibër, Kuçovë, Memaliaj, Pukë dhe Tropojë. Më 23 maj, KAS hodhi poshtë ankesën e parties. Lëvizja e Legalitetit kundër rezultateve të zgjedhjeve në bashkinë Dibër. Më 26 maj, KAS hodhi poshtë ankesat e koalicionit “Bashkë Fitojmë” dhe Partisë Aleanca Demokristiane lidhur me rezultatet e zgjedhjeve në bashkitë Krujë dhe Gjirokastër. Më 29 maj, KAS rrëzoi gjithashtu ankesat e Partisë Aleanca Progresive dhe Partisë Aleanca Demokristiane lidhur me rezultatet e zgjedhjeve përkatësisht në bashkitë Kurbin dhe Kamëz. KAS gjykoi ankesat në seanca publike, me pjesëmarrjen e palëve në çështje. Vendimet ishin të arsyetuara, ose duke iu referuar mungesës së provave ose duke konfirmuar ligjshmërinë e proceseve të numërimit. Pas miratimit të rezultateve të zgjedhjeve në bashkinë Rrogozhinë, më 23 maj, kandidati për kryetar bashkie i koalicionit “Bashkë Fitojmë” apeloi rezultatet në KAS, duke pretenduar manipulime. Më 6 qershor, KAS, me kërkesë të dy anëtarëve të saj, urdhëroi rinumërimin e votave në të gjitha qendrat e votimit në bashki; si rezultat, diferenca midis kandidatëve të PS-së dhe së bashku fitojmë u ul nga 30 në 21 vota. Koalicioni Bashkë Fitojmë dhe kandidati i tij për kryetar bashkie e apeluan më tej çështjen në Kolegjin Zgjedhor, i cili më 15 qershor anuloi vendimin e KAS, anuloi rezultatet e zgjedhjeve për kryetar bashkie në Rrogozhinë dhe urdhëroi përsëritjen e zgjedhjeve për kryetar bashkie për 23 korrik. Kolegji Zgjedhor rrëzoi ankesën e Bashkë Fitojmë në rastin e bashkisë Belsh, ku koalicioni kishte bërë pretendime të ngjashme.
A. Rekomandime përparësore
1. Organet ligjzbatuese duhet të bëjnë të gjitha përpjekjet për të identifikuar dhe hetuar në mënyrë të pavarur të gjitha pretendimet për shkelje zgjedhore, përfshirë blerjen e votës, presionin ndaj votuesve dhe keqpërdorimin e burimeve administrative, në mënyrë të plotë, në kohë dhe transparente. Votuesit duhet të informohen sistematikisht për mekanizmat e zbatueshëm për raportimin e shkeljeve, duke përfshirë mbrojtjen e sinjalizuesve dhe masat mbrojtëse kundër pasojave.
2. Autoritetet duhet të bëjnë përpjekje të sinqerta për të rritur ndërgjegjësimin për fenomenin e kahershëm të blerjes së votës dhe rreziqet, që ajo paraqet për integritetin e zgjedhjeve. Denoncimi publik i praktikave të tilla para dhe gjatë fushatës nga palët kryesore të interesuara, duke përfshirë zyrtarët shtetërorë dhe drejtuesit e partive, mund të shërbejnë si një pengesë e mundshme.
3. Për të garantuar fshehtësinë e votës dhe për të parandaluar frikësimin e votuesve, votimin në grup dhe me përfaqësues, autoritetet duhet të zbatojnë masa mbrojtëse procedurale efektive.
4. Për të siguruar një kuadër zgjedhor gjithëpërfshirës dhe të qëndrueshëm, të gjitha entitetet vendimmarrëse, duke përfshirë parlamentin, partitë e tij politike dhe palët e tjera të interesuara zgjedhore, duhet të angazhohen për një reformë kuptimplote zgjedhore dhe të adresojnë të gjitha rekomandimet e ODIHR.
5. Dispozitat ligjore në lidhje me fushatën, përfshirë ato kundër keqpërdorimit të burimeve administrative, duhet të rishikohen për të hequr paqartësitë dhe për të siguruar kushte të barabarta. Autoritetet, duke përfshirë administratën zgjedhore dhe organet e zbatimit të ligjit, duhet t’i trajtojnë të gjithë garuesit në zgjedhje në mënyrë të barabartë.
6. Autoritetet duhet të sigurojnë zbatimin e duhur të Ligjit për të Drejtën e Informimit, të dekriminalizojnë shpifjen dhe të mbështesin gazetarinë e pavarur.
7. Në përputhje me rekomandimet e mëparshme të ODIHR-it dhe për të garantuar stabilitetin e administratës zgjedhore, duhet t’i kushtohet vëmendje rishikimit të sistemit të emërimit të anëtarëve dhe sekretarëve të administratës zgjedhore të nivelit më të ulët. Duhet të merren masa për të përjashtuar zëvendësimet arbitrare të anëtarëve të administratës zgjedhore.
8. Përdorimi nga media i materialit të prodhuar nga partitë ose autoritetet shtetërore në programet e lajmeve dhe informacionit duhet të shmanget ose të kufizohet në raste të jashtëzakonshme, veçanërisht gjatë fushatave zgjedhore. Sa herë që transmetohet, një material i tillë duhet të identifikohet qartë si përmbajtje e prodhuar nga konkurrentët politikë siç kërkohet me ligj. Sanksionet duhet të vendosen dhe të zbatohen për shkeljet që lidhen me kërkesat e identifikimit.
