Pesë pyetje rreth ekonomisë dhe politikës së Tiranës – Shqipëri
Nga Anne Winkler-Morey
“Stacioni i autobusit ishte një vend parkimi ku nuk kishte ku të prisnin pasagjerët për t’u ulur ose për t’i shpëtuar motit të keq, por ishte një ditë me diell, kështu që ne ishim të lumtur.
“Distanca jonë deri në Podgoricë të Malit të Zi ishte 120 milje. U deshën dy orë për të dalë nga zona metropolitane Tiranë/Durrës, një orë për të arritur në kufi dhe një orë më shumë për të kaluar përmes pikës kufitare.”
Mëngjesin tonë të fundit në Tiranë, kaluam sheshin Skënderbej dhe hodhëm poshtë një rrugë të bllokuar me makina, skuter, biçikleta, këmbësorë dhe dyqane të vogla me një artikull. Ndaluam një bllok larg stacionit të autobusit në një kafene, që shërbente ushqim të ëmbël për mëngjes, pimë çaj dhe ndamë një tortë me arra të pasura me kanellë, ndërsa shikonim të rinjtë që përshëndesnin njëri-tjetrin faqe për faqe dhe dorë për zemër. Shkëmbimi nuk më dukej i rastësishëm, por plot ndjenja, dhe pyesja veten se çfarë ndikimi kishte ky shkëmbim i përditshëm i dashurisë mes burrave në ndjenjën e mirëqenies mashkullore.
Stacioni i autobusit ishte një vend parkimi ku nuk kishte ku të prisnin pasagjerët për t’u ulur ose për t’i shpëtuar motit të keq, por ishte një ditë me diell, kështu që ne ishim të lumtur.
Distanca jonë deri në Podgoricë të Malit të Zi ishte 120 milje. U deshën dy orë për të dalë nga zona metropolitane Tiranë/Durrës, një orë për të arritur në kufi dhe një orë më shumë për të kaluar përmes pikës kufitare. Hymë në Podgoricë përmes rrugëve të vogla të pasme me shpejtësi tetë mph. Një orë tjetër. Kisha mjaft kohë për të menduar për qëndrimin tonë në Tiranë. Për shkak se më pëlqen matematika bazë, udhëtimi pesë-orësh, duke menduar pesë javë në Shqipëri, u bashkua në pesë pyetje.
P1. Kush po paguan për të gjitha ndërtesat dhe rinovimet e reja? Për kë po ndërtohen?
Për një javë ne pamë nga dritarja e banesës sonë sesi tre burra zëvendësuan çatinë poshtë nesh. Metoda e tyre ishte e teknologjisë së ulët. Ata qëndruan në buzë të çatisë pa pajisje sigurie. Të rinjtë ia kaluan herpesin prej balte të kuqe plakut, i cili bënte të gjithë vendosjen dhe suvatimin. Nga pozicioni ynë i katit të pestë, ne mund të shikonim gjithashtu përparimin e një vinçi 140 këmbë, ndërsa shkatërroi skeletin e një strukture dikur të madhe.
Çdo bllok në Tiranë po kalonte me riparime të vogla dhe projekte madhështore ndërtimi. Kudo, kantieret e ndërtimit u errësuan nga përshkrimet gjigante utopike të krijuara nga kompjuteri të ndërtesave të reja me shkëlqim dhe njerëzve të lumtur që shijonin hapësirat publike të pastra pa njerëz të rrethuar me pemë. Sa ndryshe do të ishte Tirana në një vit nëse të gjitha ato pemë do të shoqëronin të gjitha ato ndërtesa të reja?
Shpresoj që financimi për të gjithë këtë ndërtim të jetë në rritje dhe në rritje – jo ndonjë skemë tjetër Ponzi, si ajo e vuajtur nga Shqipëria në masë në 1997, ose si ajo ndërtesa në Los Angeles që kushtoi miliarda, u braktis në mes të ndërtimit, dhe tani është një kanavacë për artistët e grafitit në të gjithë botën.
Shpresoj që ajo që do të ndërtohet do të jetë e aksesueshme për publikun e Tiranës, duke e bërë këtë një qytet të jetueshëm për ata që tashmë jetojnë këtu, që fitojnë 600 dollarë në muaj, jo vetëm për ata nga vendet më të pasura, të cilët po përpiqen t’i tërheqin.
“Plehrat janë një tragjedi që vizitori me nuhatje, një palë mushkëri dhe shikim të drejtë do ta kap pa kërkime. Realisht, 150 milionë euro dolën nga xhepat e qytetarëve, 2/3 e të cilave shkuan në xhepat e një çifti biznesmenësh, me një turmë anësore të fondeve të heshtura për politikanët. Shtatorin e kaluar, ish-ministri i Mjedisit u dënua me gjashtë vjet për korrupsion. Populli shqiptar nuk mori asnjë impiant trajtimi, asnjë burim energjie dhe asnjë të ardhur nga taksat. Humbni, humbisni, humbisni.”
P.2 Cili është skandali i menaxhimit të mbetjeve?
Plehrat janë një tragjedi që vizitori i Tiranës me nuhatje, një palë mushkëri dhe shikim të drejtë do ta kap pa kërkime. E vumë re kur zbritëm nga avioni. Ajri mbante erë të ashpër. Në ditët me re na lëndon mushkëritë. Nga dritarja e apartamentit tonë, ne mund të shihnim vijën e ndotjes në horizont. Disa ditë hapja e një dritareje nuk ishte freskuese.
Kur shkuam të nxirrnim plehrat në kazanët në çdo rrugë, vendosëm me kujdes lëndët tona të riciklueshme të veçuara në koshin e gjelbër, megjithëse përmbajtja e tij përfshinte përzierjen e plotë të mbeturinave. Disa ditë më vonë mësuam pse kjo kishte kuptim nga këndvështrimi i konsumatorit, kur pamë kamionin e plehrave të mbërrinte, të merrte të tre koshët dhe t’i hidhte së bashku në të njëjtin kamion.
Një ditë, teksa ecnim tre miljet nga vendi ynë për të marrë teleferikun e Dajtit Ekpres deri në malin e Dajtit, kërkimi ynë për rrugë më të qeta, na çoi nëpër një lagje pallatesh ku grumbujt e plehrave mbushën atë që duhej të ishte hapësirë publike e përbashkët për pemët. dhe fëmijët.
Të zbulosh se ku shkojnë plehrat, kërkon pak kërkim. Lajmet e një skandali korruptiv të menaxhimit të mbetjeve që përfshin politikanë të lartë në administratën e Edi Ramës nuk ishin të vështira për t’u gjetur. Ky burim, i cili krahason disa raste studimore të korrupsionit në menaxhimin e mbetjeve, është ende i varur nga burimet e partisë opozitare, por ofron analiza brenda një konteksti më të gjerë.
Në vitin 2014, Edi Rama krijoi një Komitet të Menaxhimit të Mbetjeve që përfshinte veten dhe pesë zëvendësministra. Ata shpallën “gjendjen e emergjencës mjedisore” dhe nisën një partneritet publik/privat për të ndërtuar një incenerator që do të depozitonte mbetjet, do të krijonte energji dhe do të siguronte një burim të ardhurash për Shqipërinë. Fito, fito fito.
Realisht, 150 milionë euro dolën nga xhepat e qytetarëve, 2/3 e të cilave shkuan në xhepat e një çifti biznesmenësh, me një turmë anësore të fondeve të heshtura për politikanët. Shtatorin e kaluar, ish-ministri i Mjedisit u dënua me gjashtë vjet për korrupsion. Populli shqiptar nuk mori asnjë impiant trajtimi, asnjë burim energjie dhe asnjë të ardhur nga taksat. Humbni, humbisni, humbisni.
Dhe humbasin edhe disa. Tashmë komunat kanë filluar të “digjen mbetjet e tyre komunale në gropa të hapura për të reduktuar volumin e mbetjeve… sasia e mbetjeve që riciklohen është ulur. Nuk ka ndarje të rrjedhave të ndryshme të mbetjeve në burim ndikimi mjedisor mund të supozohet të jetë i konsiderueshëm.”
Populli i Shqipërisë ka të drejtë të marrë frymë, të pijë ujë të pijshëm dhe t’u besojë politikanëve të tij për t’i mbrojtur nga mungesat që vijnë me privatizimin e nevojave bazë njerëzore.
P.3 Kur dhe si do të tregojë Shqipëria historinë e saj të revoltës së dhunshme dhe kaosit të vitit 1997?
Në SHBA, prej nga jam unë, guvernatorët e shteteve ndalojnë studimin e përvojave të të gjithë njerëzve: historinë meksikano-amerikane në Arizona, historinë afrikano-amerikane në Florida. Unë vij nga një qytet, Minneapolis, Minesota, që pati një revoltë në vitin 2020, pasi policia e qytetit vrau George Floyd. Kjo ndodhi dhjetë blloqe larg vendit ku jetoja. Një pjesë e madhe e qytetit tonë u dogj, ne kishim tanke në rrugë dhe për një moment institucionet tona nuk funksionuan. Tani jemi në një luftë se si qyteti dhe vendi do ta shënojnë atë tragjedi historike. Më intereson sesi qeveritë dhe njerëzit i trajtojnë historitë e vështira. Unë kam shkruar këtu, për ngurrimin e Portugalisë për t’u marrë me të kaluarën e saj koloniale dhe paktin e Spanjës për të harruar të kaluarën e saj fashiste.
Në Shqipëri vizitova Muzeun Bunkart2 në qendër të Tiranës, i cili tregon historinë e shtetit policor të Enver Hoxhës, dhe muzeu i historisë në Sheshin Skënderbej, i ndërtuar në vitin 1981, merr vizitorë nga vendbanimet më të hershme njerëzore, përmes Perandorisë Bizantine dhe Osmane. Monarkia shqiptare, fashizmi italian dhe triumfi kundër fashizmit. Ekspozitat e reja të pas vitit 1991 përfshijnë një dhomë me ikona fetare, një dhomë që imiton Bunkart, duke u fokusuar vetëm në terrorin e policisë gjatë epokës së Hoxhës, më pas kalon në ditët moderne me një ekspozim të zbrazët të futbollistëve shqiptarë, fytyrave dhe fanellave të tyre.
Mungon një histori e plotë e epokës së Hoxhës. Si jetonin njerëzit, punonin, bënin blerje? Si ndryshonte jeta në qytete dhe në fshat? Çfarë ndryshoi nga epoka sovjetike në prishjen me BRSS dhe aleancën me Kinën Maoiste, në periudhën kur Shqipëria ishte plotësisht e izoluar nga bota, në luftë ideologjike jo vetëm me Evropën dhe Shtetet e Bashkuara, por edhe me bllokun sovjetik, fqinjin e saj jugosllav, dhe Kinës. Kjo është një histori interesante.
Dhe pastaj është heshtja e madhe për vitin 1997. E di që nuk është një kohë e largët. Por imagjinoni një muze historik gjerman në vitin 1972 që nuk thoshte asgjë për epokën naziste. Ose një muze historik argjentinas në 2005 që nuk thoshte asgjë për Nënat e të Zhdukurve.
Në vitin 1997, shpresat se kapitalizmi do të sillte prosperitet u shkatërruan. Mbi 60% e shqiptarëve humbën gjithçka që zotëronin në një skemë të madhe neoliberale Ponzi. Pas kësaj, institucionet e shoqërisë civile u mbyllën, rrugët u drejtuan nga bandat dhe mijëra humbën jetën. A nuk është kjo një histori kurrë më parë që duhet zbërthyer, analizuar dhe mësuar si një përrallë paralajmëruese? Unë e kuptoj se problemi është se sistemi që dështoi në 1997, është ende, në njëfarë forme, epoka e sotme. Por më pas, është më shumë arsye për të analizuar atë që ndodhi. Ndoshta nëse tregohej përralla, kriza e korrupsionit në menaxhimin e mbetjeve të viteve 2022-24 nuk do të ndodhte.
“Si mund të mbijetojnë tre farmaci në një bllok, ose shtatë dyqane këpucësh, ose trembëdhjetë vitrina që shesin vetëm kuti iPhone? Në Tiranë ka një kafene për çdo tre qytetarë. Si mbijetojnë ata, duke shitur kafe për 80 cent një filxhan dhe duke ftuar klientët e tyre të kalojnë gjithë ditën me ta?Nuk e kuptoj ekonominë shqiptare, por e di që përtej selive të korporatave dhe sallave të qeverisjes, njerëzit e Tiranës”
P4. Nga vijnë ato tufa të bukura të dyfishta me spinaq të freskët 50 cent që shiten në rrugë?
Po për ato koleksionet e thikave apo orëve të shitura nga një shitës në trotuar? Si mund të mbijetojnë tre farmaci në një bllok, ose shtatë dyqane këpucësh, ose trembëdhjetë vitrina që shesin vetëm kuti iPhone? Në Tiranë ka një kafene për çdo tre qytetarë. Si mbijetojnë ata, duke shitur kafe për 80 cent një filxhan dhe duke ftuar klientët e tyre të kalojnë gjithë ditën me ta?
Nuk e kuptoj ekonominë shqiptare, por e di që përtej selive të korporatave dhe sallave të qeverisjes, njerëzit e Tiranës gjejnë një mori mënyrash bashkëpunuese krijuese për të mbijetuar. Unë kam frikë prej tyre për këtë.
P.5. Pse Tirana më bëri të mendoj në klishe?
Le të gënjejnë Qentë e Fjetur, i murmurita Dejvit sa herë kalonim disa qen duke bërë banja dielli.
Foshnjat dhe uji i banjës, na erdhi në mendje kur pamë mbetjet e trenave të Enver Hoxhës, apo kooperativave bujqësore.
Duke parë ngritjet e vjetra të epokës së Hoxhës që zbresin për të lënë vend për ngritjet e reja të epokës kapitaliste, nuk mund të vendosja nëse rishpikja e timonit ishte aforizmi i duhur apo nëse ky ishte një rast i nëse nuk mëson nga gabimet e tua, je i lidhur për t’i përsëritur ato.
Tava në zjarr e supozova, pasi mësova detajet e fiaskos së vitit 1997 që pasoi epokën e Enver Hoxhës.
Por më pas i kujtova vetes: Supozoj se do të bëjë një gomar.
Shqipëria më ka rënë nën lëkurë, e gjeta veten duke thënë në javën e katërt. Nuk jam i sigurt se çfarë do të thotë kjo frazë, por më erdhi në mendje kur ndjeva një gurgullimë (lumturi?) të panjohur që ngrihej nga gjoksi im teksa ecja rrugëve të Tiranës.
Në sheshin Skënderbej është një zemër e kuqe dymbëdhjetë këmbësh me një I në njërën anë dhe një T në anën tjetër. I Heart Tirana. “ Klishe me djathë” iu përgjigja Dejvit kur mbërritëm për herë të parë dhe ai sugjeroi që të bënim një selfie përpara tij. Por kur ecëm pranë tij herën e fundit—duke kaluar sheshin në rrugën tonë për në stacionin e autobusit—mendova. “Unë po!”
