Të dielën e kaluar, më 14 maj 2023, qytetarët shqiptarë votuan për kryetarët e bashkive në zgjedhjet vendore. Rezultatet paraprake tregojnë se Partia Socialiste në pushtet, e cila ka mbajtur shumicën e bashkive që nga ardhja e tyre në pushtet, ishte fituese vendimtare edhe këtë herë, duke fituar 53 nga 61 bashkitë. Votimi kaloi pa ndonjë incident të madh, por si në çdo zgjedhje do të dalin parregullsi. Dikujt që nuk është në dijeni të situatës së vërtetë në Shqipëri, do t’i duket se Shqipëria është bërë një vend i qëndrueshëm demokratik që mban zgjedhje të lira dhe se vota dërrmuese për Partinë Socialiste tregon se vendi është i bashkuar dhe jo i ndarë sipas linjave partiake. Megjithatë, kjo është larg nga e vërteta. Vetë votuesit janë të habitur nga rezultatet e votimit sepse nuk mund të besojnë se partia në pushtet ka një ndikim kaq të fortë edhe në zgjedhjet lokale. Shqiptarët në përgjithësi janë të zhgënjyer nga politikat aktuale të dështuara të qeverisë, korrupsioni dërrmues, mungesa e mundësive ekonomike dhe emigracioni masiv. Pyetja logjike është, si arrijnë të marrin votën e shumicës, zgjedhje pas zgjedhjesh? Përgjigja për këtë pyetje të vlefshme nuk është e lehtë; ka shumë faktorë të përfshirë që kanë qenë në veprim që nga fillimi i demokracisë në vitin 1992. Sipas një sondazhi të publikuar rishtazi të opinionit publik të kryer nga Qendra Ndërkombëtare Republikane (IRI) për Insights in Survey Research (CISR), shqiptarët vazhdojnë të kenë një shqetësim thelbësor për ekonominë, korrupsionin dhe qeverisjen vendore. Megjithatë, pavarësisht këtyre sfidave, shumica e shqiptarëve vazhdojnë të shprehin mbështetje të fortë për qeverisjen demokratike.
Megjithatë, paaftësia për të adresuar me kohë problemet politike dhe sociale që evoluan ndër vite e ka sjellë vendin në një situatë të veçantë: dështimin e demokracisë dhe shfaqjen e diktaturës, e cila kërcënon stabilitetin e vendit deri në atë pikë sa të bëhet një shtet i dështuar. Një shtet i dështuar është ai që ka humbur aftësinë e tij për të qeverisur efektivisht popullin e tij. Megjithëse një shtet i dështuar ruan sovranitetin ligjor, ai përjeton një prishje të pushtetit politik, zbatimit të ligjit dhe shoqërisë civile, duke çuar në një gjendje gati anarkie. Megjithatë, nuk dua të spekuloj dhe as të jem gjykatësi i kësaj deklarate; Do t’ia lë njerëzve, veçanërisht qytetarëve të Shqipërisë, të vendosin nëse Shqipëria i përshtatet këtij përkufizimi apo jo.
Evolucioni i (Fundit të) Demokracisë Shqiptare
Evolucioni i demokracisë shqiptare filloi në dhjetor 1990 me krijimin e partive politike të pavarura, duke sinjalizuar fundin e monopolit zyrtar të pushtetit të komunistëve. Në mars 1992, opozita antikomuniste e udhëhequr nga Partia Demokratike fitoi një fitore vendimtare zgjedhore, e cila bëri që presidenti aktual komunist Ramiz Alia të jepte dorëheqjen dhe Sali Berisha të zgjidhej si lideri i parë demokratik i Shqipërisë që nga viti 1924.
Përparimi i Shqipërisë drejt reformës demokratike e ndihmoi atë të anëtarësohej në shumë organizata ndërkombëtare, të cilat zyrtarisht i dhanë fund izolimit të saj. Më në fund, Shqipëria dhe shqiptarët filluan të integrohen me Perëndimin, pjesë e të cilit e kanë parë gjithmonë veten. Megjithatë, gjatë negociatave të pasluftës me Bashkimin Sovjetik në lidhje me kufirin midis Lindjes dhe Perëndimit, fuqitë evropiane vendosën t’i jepnin Shqipërinë Bllokut Lindor.
Gjatë fazës paraprake të postkomunizmit në Shqipëri, përpjekjet për të krijuar një ekonomi të tregut të lirë shkaktuan ndërprerje të rënda. Së bashku me shumë gabime të tjera strategjike të bëra nga qeveria, këto ndërprerje shkaktuan kolapsin e ekonomisë në vitin 1997, pavarësisht nga shumat e konsiderueshme të ndihmës nga vendet e zhvilluara. Shumë shqiptarë humbën kursimet e tyre në firma të ndryshme piramidale, duke rezultuar në trazira civile. Forca paqeruajtëse e Kombeve të Bashkuara u soll për të ruajtur paqen. Pas këtij dështimi të madh nga Partia Demokratike, Partia Socialiste Shqiptare fitoi me një rezultat të madh në zgjedhjet legjislative më vonë atë vit dhe mbajti pushtetin në zgjedhjet e vitit 2001. Pushteti iu kthye Partisë Demokratike pas zgjedhjeve të 2005 dhe ish-presidenti Berisha u emërua kryeministër. Ai u përpoq të zbatonte jo vetëm reformat ekonomike dhe sociale të mandatuara nga Bashkimi Evropian (BE) si parakushte për të fituar anëtarësimin, por edhe ato të mandatuara nga Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO). Qeveria bëri përpjekje të dukshme për të ulur normat e krimit, për të penguar korrupsionin dhe për t’u marrë me probleme të tjera sociale. Më 1 prill 2009, Shqipëria u bë anëtare zyrtare e aleancës së NATO-s, gjë që e ndihmoi Berishën të mbetej kryeministër pas zgjedhjeve shumë të kontestuara të qershorit, në të cilat demokratët mundën socialistët me një diferencë të ngushtë. Socialistët vendosën të kundërshtojnë duke bojkotuar parlamentin dhe duke organizuar protesta në rrugë që kulmuan në një demonstratë në janar të vitit 2021 jashtë zyrës së kryeministrit, e cila përfundoi në dhunë; katër protestues u qëlluan dhe u vranë nga rojet. Tensioni i vazhdueshëm midis qeverisë dhe opozitës dobësoi përpjekjet e Shqipërisë për të marrë statusin e kandidatit për anëtarësim në BE. Për më tepër, pamundësia për të rikthyer besimin e votuesve dhe për të vendosur transparencën në procesin zgjedhor, së bashku me një ekonomi të plogësht, do të vazhdonin të mundonin Shqipërinë edhe për disa kohë. Fushata që çoi në zgjedhjet e përgjithshme të qershorit 2013 ishte paqësore, por një incident në ditën e zgjedhjeve la të plagosur një kandidat demokrat dhe një mbështetës socialist të vdekur.
Rezultatet e zgjedhjeve të qershorit 2013 sinjalizuan një ndryshim dramatik në rendin politik shqiptar: Socialistët, të udhëhequr nga ish-kryebashkiaku i Tiranës, Edi Rama, morën një shumicë të konsiderueshme të vendeve në parlament. Ish-kryeministri Berisha, i cili kishte qenë figura dominuese në politikën shqiptare që nga rënia e komunizmit, pranoi humbjen. Në vitin 2014, Shqipërisë iu dha statusi kandidat për anëtarësim në BE, por përparimi drejt anëtarësimit të plotë varej nga kalimi i reformave të rëndësishme politike dhe ekonomike. Në zgjedhjet lokale të qershorit 2015, koalicioni i udhëhequr nga Partia Socialiste e Ramës fitoi 46 nga 61 garat për kryetar bashkie. Proçesi zgjedhor ishte kryesisht pa parregullsinë dhe dhunën që kishin shënuar zgjedhjet e mëparshme, gjë që u mirëprit nga të gjithë qytetarët.
Në zgjedhjet vendore të mbajtura më 14 maj 2023, Partia Socialiste shënoi një tjetër fitore dërrmuese, duke konsoliduar më tej pushtetin e saj. Pra, çfarë do të thotë e gjithë kjo për të ardhmen. Për mendimin tim, rezultatet e zgjedhjeve tregojnë qartë se Partia Socialiste është kthyer në një parti qeverisëse të plotfuqishme, duke diktuar terminet dhe kushtet për të gjitha institucionet qeveritare dhe bashkitë vendore. Partia Demokratike, nga ana tjetër, është në rrëmujë totale. Për më tepër, me humbjet e vazhdueshme që pësoi edhe në këto zgjedhje lokale, partia shkoi më tej në humnerë. Për të ekzistuar si një nga partitë udhëheqëse dhe për të ri-fituar vrullin e saj, ajo do të ketë nevojë për një reformë thelbësore dhe një qasje të re. Ndërkohë, që pozicioni i LSI-së për të qenë partia e tretë me ndikim në vend është dobësuar ndjeshëm dhe ekzistenca e saj vihet ne pytje nëse nuk arrin të riemërtohet. Korrupsioni dhe ndërthurja e interesave të fuqishme të biznesit, politikës dhe medias do të mbetet një problem serioz, duke cënuar kështu zhvillimin e një demokracie të vërtetë. Për deri sa sistemi politik i Shqipërisë do të dominohet nga e njëjta elitë e vjetër politike nga të tre partitë kryesore, është një iluzion të presësh ndonjë ndryshim të madh në Shqipëri. Problemet politike të Shqipërisë kërkojnë reforma të vërteta strukturore që sot janë shumë më të vështira për t’u zbatuar, sesa kur vendi kalojë nga komunizmi në demokraci.
Demokraci Parlamentare apo Diktaturë Partiake Dominuese?
Që nga rënia e komunizmit në vitin 1992, qytetarët e Shqipërisë kanë pritur që demokracia të bëhet realitet në vendin e tyre. Deri më tani, ata kanë pritur më kot, njësoj si protagonistët në “Pritja e Godot”, drama e shkruar nga Samuel Beckett, të cilët presin ardhjen e Godot misterioze, i cili vazhdimisht dërgon fjalë se do të arrijë së shpejti, por nuk e bën kurrë. Me kalimin e kohës shtohen vuajtjet dhe absurditeti i ekzistencës. Po kështu, me çdo zgjedhje të re në Shqipëri, ka shpresë se ditë më të mira po vijnë dhe se demokracia më në fund do të zërë rrënjë, por deri më tani, çdo zgjedhje e re e ka zhvendosur qeverinë e zgjedhur më larg nga demokracia në favor të një oligarkie të sunduar nga një diktator, pavarësisht nga partia. Përsa i përket platformave politike, nuk ka shumë dallime në filozofinë politike mes partive politike në Shqipëri. Dallimi i vetëm është në udhëheqësit e tyre: cili prej tyre është më me ndikim dhe më i fuqishmi dhe kush mund t’i nënshtrojë kundërshtarët e tij dhe të fitojë favorin e oligarkëve? Ndërkohë që ata luftojnë publikisht me njëri-tjetrin, duket sikur elita politike nga tre partitë në fjalë ka bërë një marrëveshje të pazbuluar për të mbështetur njëra-tjetrën për të qëndruar në pushtet? Ndoshta kjo është arsyeja që ata janë ende pranë pas kaq shumë vitesh në politikë, duke e bërë të pamundur daljen e një brezi të ri politikanësh.
Në kuadër të zgjedhjeve vendore në Shqipëri që u zhvilluan më 14 maj 2023, Instituti Ndërkombëtar për Studimet e Lindjes së Mesme dhe Ballkanit (IFIMES) bëri një analizë të situatës aktuale politike në vend, një vlerësim edhe më i zymtë se sa duket situata. Analiza titullohet “Zgjedhjet Vendore 2023 në Shqipëri: Zgjedhja mes Kartelit të Drogës dhe/ose Republikës Parlamentare?” dhe fillon duke theksuar sa vijon:
Lista e çështjeve që Shqipëria duhet të trajtojë përfshin reformën në drejtësi, luftën kundër krimit (trafikimi i drogës dhe trafikimi i qenieve njerëzore) dhe korrupsioni, mungesa e medias së pavarur, depolitizimi i institucioneve, përmirësimi i efikasitetit, si dhe vendosja e një dialogu më dinamik midis qeverisë. dhe opozitës me synimin për t’i bërë reformat më gjithëpërfshirëse dhe më të shpejta. Presionet politike, frikësimi, korrupsioni dhe burimet e kufizuara e kanë penguar gjyqësorin të bëhet plotësisht funksional, i pavarur dhe efektiv. Korrupsioni është i gjithëpranishëm në të gjitha segmentet dhe në të gjitha nivelet e qeverisjes, duke përfshirë edhe fushat e prokurimit publik dhe partneriteteve publiko-privat.
Vërtetë jo një raport i mirë për çdo lider politik që synon të qëndrojë në por kjo nuk e pengon zotin Rama, i cili me profesion është artist dhe që është bërë artist edhe në politikë, i aftë të manipulojë armiqtë dhe miqtë e tij, përfshirë këtu liderë dhe zyrtarë të lartë të disa vendeve të tjera.
Normalisht, zgjedhjet vendore janë të destinuara për pjesëmarrjen e bashkive, jo për drejtuesit e partive kryesore politike, por në Shqipëri, këto zgjedhje janë shndërruar në gara të ashpra mes kryetarëve të partive: nga njëra anë, kryeministri aktual Edi Rama dhe nga ana tjetër koalicioni “Bashkë Fitojmë”, i drejtuar nga dy ish-presidentë dhe relike të politikës shqiptare, Sali Berisha dhe Ilir Meta. Sipas studimit të IFIMES, sondazhet e opinionit publik para zgjedhjeve reflektuan se niveli i mbështetjes publike ishte pak a shumë i barabartë, me koalicionin si dominues në veri të Shqipërisë dhe në rritje të mbështetjes edhe në jug. Megjithatë, sondazhet parazgjedhore në Shqipëri nuk ofrojnë gjithmonë tregues të besueshëm të opinionit të elektoratit; edhe këto rezultate zgjedhore e vërtetojnë këtë opinion. Pra si ndodhi kjo, që sipas këtij studimi: “Edi Rama dhe ‘sfondi’ i tij i kanë mbyllur Shqipërisë dyert e anëtarësimit në BE, pasi për sa kohë Rama është në krye të qeverisë shqiptare, vendi nuk do të kooptohen në BE”. Për mendimin tim, ky fenomen mund t’i atribuohet si faktorëve të brendshëm ashtu edhe atyre ndërkombëtarë. Brenda vendit, partia në pushtet, e ideuar nga kryeministri i zgjuar politik Rama, ka marrë kontrollin e vendit duke dobësuar të gjitha institucionet qeveritare, duke shkaktuar frikë te qytetarët që nuk pajtohen me politikat e tij dhe duke hipnotizuar të tjerët me stilin e tij të drejtimit. Në përfundim të tij, studimi i IFIMES bën një tjetër vëzhgim interesant:
Me rënien e regjimit komunist të Enver Hoxhës në vitin 1991, forcat retrograde u mundën. Mirëpo, pas ardhjes së Edi Ramës dhe Partisë së tij Socialiste (PS), rrënjët e të cilave shkojnë në ish-partinë komuniste të Shqipërisë, këto forca u rivitalizuan. I udhëhequr nga dëshira e tij për të qëndruar në pushtet, Rama do të përpiqet ta transferojë krizën nga Shqipëria në rajon si dhe në zonën më të gjerë evropiane. Shqipëria ka nevojë për një cikël të ri demokratizimi dhe dekriminalizimi të shtetit.
Sipas mendimit tim, mundësia më e madhe e Ramës erdhi nga jashtë – komuniteti ndërkombëtar, veçanërisht perëndimi (Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian) – duke vazhduar, në mënyre direkte apo indirekte të mbështesë elitën e vjetër politike, me sa duket për hir të sigurisë në Shqipëri dhe në rajon. Megjithëse një strategji gjeopolitike perëndimore është pa dyshim në interesin më të mirë të rajonit, sepse një strategji e tillë është në interesin më të mirë edhe të Perëndimit, mënyra se si Perëndimi e ka menaxhuar transformimin nga komunizmi në demokraci në Ballkan lë shumë për të qenë e dëshiruar. Një tranzicion kaq i madh në një rajon të ngarkuar me histori të ngatërruar dhe një të kaluar të përgjakshme kishte nevojë për një ndërmarrje të tipit Marshal për t’u zbatuar profesionalisht, me një plan dhe buxhet të qartë, të mirëmenduar. Në vend të kësaj, Perëndimi i la vendet e Ballkanit për të vetë-zbatuar këtë tranzicion, megjithëse asnjë nuk kishte aftësitë teknike për ta bërë këtë dhe asnjë përvojë në demokraci. Për ta menaxhuar atë në një bazë ad-hoc nga Perëndimi nuk ishte e mjaftueshme, dhe tani shihet qartaz, sot rreth 40 vjet më vonë vështirë se ka ndonjë demokraci funksionale në rajon. Në disa aspekte, menaxhimi perëndimor i zhvillimit të parimeve demokratike në rajon ka qenë irracional dhe i çuditshëm. Si mundet Perëndimi të krijojë një sistem demokratik në një vend duke mbështetur një grup të korruptuar kundër një grupi tjetër të korruptuar sikurse ai ka vepruar në Shqipëri, apo ndoshta kjo është qasja – le të hanë “peshqit e mëdhenj” fillimisht njëri-tjetrin dhe pastaj ne do të bëjmë atë çfarë është e nevojshme për të rregulluar vendin. Ne lidhje me këtë, është interesante të vërehet proçesi i fundit që ka filluar të eliminojë gradualisht ithtarët e destabilizimit, krimit dhe korrupsionit, i cili filloi në Maqedoninë e Veriut, më pas Kosovën dhe tani Malin e Zi, kështu që ndoshta në të ardhmen janë Shqipëria dhe Republika Serbe e Bosnjës në radhë. Ndërsa, fatkeqësisht deri më tani nuk ka pasur asnjë indikacion se Serbia do t’i bashkohet Perëndimit dhe për sa kohë që kjo mbetet e pa realizuar paqja dhe stabiliteti në Ballkan mbeten një çështje e hapur.
A po dështon Demokracia?
Në raportin e tyre të vitit 2022, Instituti Brookings arrin në përfundimin se demokracia amerikane që dikur ishte krenare po përballet me një krizë sistematike dhe po përshpejton rënien e saj. Ndikimi i këtij nocioni po përhapet në të gjitha frontet në politikën e brendshme, ekonominë dhe shoqërinë, duke paraqitur një kërcënim vdekjeprurës për legjitimitetin dhe shëndetin e kapitalizmit. Në artikullin “Vetë-Obsesioni i Amerikës po vret demokracinë e saj”, shkruar nga Brian Klaas për revistën prestigjioze Atlantic, ai shprehet, “SH.B.A.-ja ka ende një shans për të rregulluar veten përpara vitit 2024. Por kur demokracitë fillojnë të vdesin, siç ka tashmë e jona. — zakonisht nuk shërohen.” Artikujt e kësaj natyre janë të shumtë këto ditë, sidomos pas zgjedhjeve të fundit presidenciale dhe ngjarjeve që pasuan, të cilat e ndanë më tej shoqërinë në vija politike. Rrëshqitja e demokracisë amerikane ka pasur një efekt negativ në ndikimin e politikës së jashtme amerikane në mbarë botën, e cila po i jep Kinës një mundësi për t’u shfaqur si një lojtar i rëndësishëm dhe ndoshta së shpejti një lider në politikën botërore.
Sipas një opinioni nga institutet kryesore amerikane, demokracia në Amerikë po përballet me tre kërcënime ekzistenciale: përmbysja e zgjedhjeve, një shkëputje në rritje midis politikës dhe opinionit publik dhe një hendek i gjatë midis demokracisë dhe jetës së përditshme të amerikanëve. Këtyre tre pikave, unë do t’i shtoja tkurrjen e klasës se mesme, pabarazinë ekonomike, reagimet kulturore ndaj ndryshimeve shoqërore, ndikimin e jashtëm nga politikat e fuqive të mëdha, globalizimin dhe të tjera. Pavarësisht nga vlerat thelbësore të demokracisë – liria, barazia dhe drejtësia – demokracitë në përgjithësi nuk kanë qenë shumë të suksesshme në reduktimin e pabarazisë ekonomike. Për të vlerësuar frazën e Abraham Lincoln se demokracia është një qeveri “e popullit, nga populli dhe për popullin”, edhe në këtë mënyrë sistemi nuk funksionon siç pretendohet. Po, Shtetet e Bashkuara janë një demokraci përfaqësuese, që do të thotë se Qeveria zgjidhet nga qytetarët që votojnë për përfaqësuesit e tyre të qeverisë. Zyrtarët e zgjedhur duhet të përfaqësojnë në qeveri idetë dhe shqetësimet e qytetarëve, por në realitet, veprimet e tyre diktohen kryesisht nga politika partiake dhe nga mbështetësit e pasur me ndikim dhe nga interesat e biznesit.
Unë e dhashë këtë pasqyrë të gjendjes së demokracisë në Shtetet e Bashkuara si një arsyetim përse përfshirja amerikane në çështjet shqiptare ka qenë jo aq efektive dhe ndonjëherë edhe irracionale, duke bërë kështu më shumë dëm sesa mirë. Një shembull i tillë është sjellja e ambasadorëve amerikanë në Shqipëri, të cilët, vetë apo sipas udhëzimeve, kanë vepruar sikur të ishin guvernatorët e Republikës së Shqipërisë dhe jo ambasadorët e Shteteve të Bashkuara në Shqipëri. Rezultati përfundimtar është se ata shkatërruan plotësisht partinë kryesore të opozitës, vetëm për të vrarë një “peshk të madh” duke lënë në të njëjtën kohë vendin në duart e partisë në pushtet për të bërë çfarë të duan. Shpresoj që e vërteta që qëndron pas këtyre lëvizjeve të qeverisë sime, për të cilat nuk jam i njoftuar plotësisht por që më kanë lënë mua dhe shumë qytetarë shqiptarë të hutuar, të më dëshmojë se jam gabim?
Si përfundim, pavarësisht nga të gjitha papërsosmëritë e demokracisë, demokracia është një sistem që ia vlen të ruhet sepse nuk ka më të mirë. Për të cituar Winston Churchill, “demokracia është forma më e keqe e qeverisjes – me përjashtim të të gjitha të tjerave që janë provuar”. Demokracia e vërtetë supozohet të sigurojë të drejta të barabarta mes qytetarëve, të përmirësojë dinjitetin dhe të përmirësojë proçesin e vendimmarrjes. Përfitimi më themelor i demokracisë është se qeveria supozohet të jetë përgjegjëse para qytetarëve dhe t’i përgjigjet nevojave dhe pritjeve të tyre. Megjithatë, demokracia nuk mund të ekzistojë pa sundimin e së drejtës “rule of law” dhe institucione të forta demokratike që funksionojnë pa kontroll të drejtpërdrejtë nga qeveria në pushtet. Është pikërisht kjo që i mungon Shqipërisë, mungesa e institucioneve të forta dhe të qëndrueshme demokratike dhe funksionimi i shtetit ligjor, dy komponentë thelbësorë të një sistemi politik demokratik dhe themeli për një shoqëri të begatë dhe të barabartë.
Versioni në Anglisht:
Preliminary Results in Albanian Local Elections: A Testament of a Failed Democracy
By: Cafo Boga
This past Sunday, on May 14, 2023, Albanian citizens voted for their mayors in local elections. Preliminary results show that the ruling Socialist Party, which has held most municipalities since they came to power, was a decisive winner also this time, winning 53 out of 60 municipalities. The voting proceeded without any major incident, but as in any election, there will be reported irregularities. To someone who is not aware of the true situation in Albania, it will seem that Albania has become a stable democratic country holding free elections and that the overwhelming vote for the Socialist Party indicates that the country is unified and not divided along party lines. However, this is far from the truth. The voters themselves are astonished by the voting results because they cannot believe that the ruling party has such a strong influence even on local elections. Albanians in general are disappointed in the present failed government policies, overwhelming corruption, lack of economic opportunity, and massive emigration. The logical question is, How do they manage to get the majority vote, election after election? The answer to this valid question is not an easy one; there are many factors involved that have been at work from the very inception of democracy back in 1992. According to a newly released public opinion poll conducted by the International Republican Institute’s (IRI) Center for Insights in Survey Research (CISR), Albanians continue have a substantial concerns about the economy, corruption, and local governance. However, despite these challenges, the majority of Albanians continue to express strong support for democratic governance.
Notwithstanding Albanians strong support for democracy, the inability to promptly address the political and social problems that evolved over the years has brought the country to a peculiar situation: the failing of democracy and the emergence of dictatorship, which threatens the country’s stability even to the point of becoming a failed state. A failed state is one that has lost its ability to effectively govern its people. Although a failed state maintains legal sovereignty, it experiences a breakdown in political power, law enforcement, and civil society, leading to a state of near anarchy. However, I want to neither speculate nor be the judge of this statement; I will leave it to the people, especially the citizens of Albania, to decide whether Albania fits this definition or not.
The Evolution of (the End of) Albanian Democracy
The evolution of Albanian democracy began in December 1990 with the creation of independent political parties, signaling the end of the communists’ official monopoly of power. In March 1992, a decisive electoral victory was won by the anticommunist opposition led by the Democratic Party, which caused the incumbent communist president Ramiz Alia to resign and Sali Berisha to be elected as the first democratic leader of Albania since 1924.
Albania’s progress toward democratic reform helped it gain membership in many international organizations, which formally brought an end to its isolation. Finally, Albania and Albanians began integrating with the West, of which they have always viewed themselves as being part. However, during post-war negotiations with the Soviet Union concerning the boundary between the East and the West, the European powers decided to grant Albania to the Eastern Bloc.
During the preliminary phase of post-communism in Albania, efforts to establish a free-market economy caused severe disruptions. Together with many other strategic mistakes made by the government, these disruptions caused the economy to collapse in 1997, despite considerable amounts of aid from developed countries. Many Albanians lost their savings in various pyramid schemes, resulting in civil disorder. The United Nations peacekeeping force was brought in to keep the peace. Following this huge failure by the Democratic Party, the Albanian Socialist Party won by a landslide in legislative elections later that year and maintained power in elections in 2001. Power shifted back to the Democratic Party following the 2005 elections, and former President Berisha was named prime minister. He tried to implement not only the economic and social reforms mandated by the European Union (EU) as preconditions to gaining membership but also those mandated by the North Atlantic Treaty Organization (NATO). The government made visible efforts to lower crime rates, deter corruption, and deal with other social problems. On April 1, 2009, Albania became an official member of the NATO alliance, which helped Berisha remain prime minister following highly contested June elections in which the Democrats defeated the Socialists by a narrow margin. The Socialists decided to object by boycotting the parliament and organizing street protests that culminated in a January 2021 demonstration outside the prime minister’s office that spiraled into violence; four protesters were shot and killed by guards. The ongoing tension between the government and the opposition weakened Albania’s endeavors to obtain candidate status for succession to the EU. Moreover, the inability to restore voter confidence and establish transparency in the election process, coupled with a sluggish economy, would continue to plague Albania for some time to come. The campaign leading up to the June 2013 general election was peaceful, but a shooting on election day left a Democratic candidate wounded and a Socialist supporter dead.
The results of the June 2013 elections signaled a dramatic change in the Albanian political order: The Socialists, led by former Tirana mayor Edi Rama, captured a sizable majority of seats in parliament. Former Prime Minister Berisha, who had been the dominant figure in Albanian politics since the Fall of Communism, conceded defeat. In 2014, Albania was granted candidate status for accession to the EU, but progress toward full membership depended on the passage of significant political and economic reforms. In the June 2015 local elections, the coalition led by Rama’s Socialist Party won 46 of 61 mayoral races. The election process was largely free of the irregularities and violence that had marked previous elections, which was welcomed by all the citizens.
At the local elections held on My 14, 2023, the Socialist Party scored another overwhelming victory, thus further consolidating its power. So, what does all this means in terms of the future. In my opinion, election results clearly demonstrate that the Socialist Party has become an omnipotent ruling party, dictating the terms and conditions to all governmental institution and local municipalities. Democratic Party, on the other hand, is in total disarray. Moreover, with sustained losses suffered even in these local elections, the party went further into abyss. To exist as one of the leading parties and to gain its momentum, it will need a substantial reform and a new approach. While SMI position to be the third influential party in the country is considerably weakened and its existence will become a going concern unless it manages to rebrand itself. Corruption and intermingling of powerful business, political, and media interests will remain a serious problem, thus infringing upon development of a true democracy. Having said that, as long as Albania’s political system is dominated by the same old political elite from all the three leading parties, it’s an illusion to expect any major change il Albania. Albania’s political problems demand real structural reforms that today is much more difficult to implement than when the country transition from communism to democracy.
Parliamentary Democracy or Dominant-Party Dictatorship?
Ever since the collapse of communism in 1992, the citizens of Albania have been waiting for democracy to become a reality in their country. So far, they have been waiting in vain, much like the protagonists in Waiting for Godot, the play written by Samuel Beckett, who are waiting for the arrival of the mysterious Godot, who continually sends word that he will arrive soon but never does. With the passage of time, suffering and the absurdity of existence increase. Likewise, with every new election in Albania, there is hope that better days are coming and that democracy will finally take root, but so far, every new election has shifted the elected government further away from democracy in favor of an oligarchy ruled by a dictator, regardless of party. As far as political platforms are concerned, there is not much difference in political philosophy among political parties in Albania. The only difference is in their leaders: Which of them is most influential and powerful, and who can subjugate his adversaries and gain the oligarchs’ favor? While they publicly fight each other, it seems as if the political elite from the three parties in question have made an undisclosed agreement to support each other so as to stay in power. Perhaps this is the reason they are still around after so many years in politics, making it impossible for a new generation of politicians to emerge.
In the context of the local elections in Albania that took place on May 14, 2023, the International Institute for Middle East and Balkan Studies (IFIMES) conducted an analysis of the country’s current political situation, an assessment that is even bleaker than the situation appears to be. The analysis is titled “2023 Local Elections in Albania: Choice between Drug Cartel and/or Parliamentary Republic?” and starts by highlighting the following:
The list of issues that Albania needs to address include judicial reform, fight against crime (drug trafficking and human trafficking) and corruption, lack of independent media, depoliticization of institutions, improved efficiency, as well as establishment of a more dynamic dialogue between the government and the opposition with the aim of making the reforms more comprehensive and swifter. Political pressures, intimidation, corruption, and limited resources have prevented the judiciary from becoming fully functional, independent, and effective. The corruption is omnipresent in all the segments and all levels of the government, including the areas of public procurement and public-private partnerships.
Truly not a good report card for any political leader aiming to cling to power, but that does not deter Mr. Rama, who is an artist by profession and who has become an artist in politics, capable of manipulating his foes and his friends, including leaders and senior officials of some other countries.
Normally, local elections are meant for municipalities to participate in, not for the leaders of leading political parties, but in Albania, these elections have become fierce competitions between the party leaders: On the one hand, the current prime minister, Edi Rama, and on the other the “Together We Win” coalition, led by two former presidents and relics of Albanian politics, Sali Berisha and Ilir Meta. According to IFIMES study, public opinion polls prior to election reflected the level of public support to be more or less equal, with the coalition dominating in the north of Albania and with increasing levels of support in the south as well. Notwithstanding, the pre-election polls in Albania do not always offer credible indicators of the opinion of the electorate; even these election results prove this to be correct. So how did it happen that, according to this study, “Edi Rama and his ‘background’ have closed to Albania the doors to membership in the EU, because as long as Rama is at the helm of the Albanian government, the country will not be co-opted into the EU.” In my opinion, this phenomenon can be attributed to both domestic and international factors. Domestically, the party in power, masterminded by the politically savvy Prime Minister Rama, has taken control of the country by weakening all governmental institutions, inflicting fear on citizens who do not agree with his policies and hypnotizing others with his style of leadership. In its conclusion, the IFIMES study makes another interesting observation:
With the fall of Enver Hoxha’s communist regime in 1991, the retrograde forces were defeated. However, after the arrival of Edi Rama and his Socialist Party (SP), whose roots go back to the former communist party of Albania, these forces were revitalized. Led by his desire to remain in power, Rama will try to transfer the crisis from Albania to the region as well as the broader European area. Albania needs a new cycle of democratization and decriminalization of the state.
In my opinion, Rama’s greater enabler came from the outside—the international community, especially the West (the United States and the European Union)—by continuing, directly or indirectly, to support the old political elite, apparently for the sake of security in Albania and in the region. Although a Western geopolitical strategy is without a doubt in the best interest of the region because such a strategy is in the best interest of the West as well, the way the West has managed the transformation from communism to democracy in the Balkans leaves much to be desired. Such a huge transition in a region encumbered with entangled history and a bloody past needed a Marshal Plan–type of undertaking to be professionally implemented, with an explicit, well-thought-out plan and budget in place. Instead, the West left the countries in the Balkans to self-implement this transition, although none had the technical capabilities to do so nor any experience in democracy. To have the West manage it on an ad hoc basis was not sufficient, and the proof is in the pudding: Some 40 years later, there is hardly any functioning democracy in the region. In certain respects, Western management of the development of democratic principles in the region has been irrational and puzzling. How can the West establish a democratic system in a country by supporting one corrupt group against another corrupt group as it dead in Albania, or perhaps that is the approach—let the “big fish” eat each other first, and then we will do the needful to straighten the country out. It is interesting to observe the recent process that has started to gradually eliminate the proponents of destabilization, crime, and corruption, which commenced in Northern Macedonia, then Kosovo and now Montenegro, so perhaps next are Albania and the Serbian Republic of Bosnia. Regrettably, so far there has been no indication that Serbia will be joining the West, and as long as that remains open, peace and stability in the Balkans remains an issue.
Is Democracy Failing?
In their 2022 report, the Brookings Institution concludes that the once-proud American democracy is facing a systemic crisis and is accelerating its decline. The impact is spreading to all fronts in domestic politics, the economy, and society, posing a mortal threat to the legitimacy and health of capitalism. In the article “America’s Self-Obsession Is Killing Its Democracy,” written by Brian Klaas for the prestigious Atlantic Magazine, he states, “The U.S. still has a chance to fix itself before 2024. But when democracies start dying—as ours already has—they usually don’t recover.” Articles of this nature are numerous these days, especially after the last presidential elections and the events that followed, which further divided the nation along political lines. The backsliding of American democracy has had an adverse effect on the influence of American foreign policy around the world, which is giving China an opportunity to emerge as a significant player and perhaps soon a leader in world politics.
According to an opinion piece by leading American think tanks, democracy in America is facing three existential threats: election subversion, a growing disconnect between policy and public opinion, and a longstanding gulf between democracy and Americans’ everyday lives. To these three, I would add economic inequality, cultural reactions to societal changes, external influence by great power politics, globalization, and others. Despite the core values of democracy—liberty, equality, and justice—democracies in general have not been very successful in reducing economic inequality. To assess Abraham Lincoln’s phrase that democracy is a government “of the people, by the people, and for the people,” even in this way the system is not functioning as claimed. Yes, the United States is a representative democracy, which means that the government is elected by citizens who vote for their government officials. The elected officials are supposed to represent in government the citizens’ ideas and concerns, but in reality, their actions are mainly dictated by party politics and influential wealthy supporters and business interests.
I have provided this overview of the state of democracy in the United States as a rationale for why American involvement in Albanian affairs has been ineffective and sometimes even irrational, hence doing more harm than good. One such example is the behavior of American ambassadors in Albania, who, on their own or as instructed, have acted as if they were the governors of the Republic of Albania and not the ambassadors of the United States to Albania. The end result was that they completely destroyed the main opposition party, only to kill one “big fish” while at the same time leaving the country in the hands of the party in power to do with whatever they want. I hope that the truth behind these moves by my government, to which I am not privy, that have left me, and many Albanian citizens perplexed, proves me wrong.
In conclusion, notwithstanding all the imperfections of democracy, it is a system worth preserving because there is none better. To quote Winston Churchill, “democracy is the worst form of government—except for all the others that have been tried.” True democracy is supposed to provide equal rights among citizens, improve dignity, and enhance the decision-making process. The most basic benefit of democracy is that the government is supposed to be accountable to the citizens and responsive to their needs and expectations. However, democracy cannot exist without the rule of law and strong democratic institutions that function without direct control by the government in power. It is precisely this what is missing in Albania, the lack of strong and sustainable democratic institutions and the functioning rule of law, two essential components of a democratic political system and the foundation for a prosperous and equitable society.
