- Qendra Ndërkombëtare për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve të Investimeve
Qendra Ndërkombëtare për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve të Investimeve (ICSID ose Qendra) është krijuar nga Konventa për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve të Investimeve ndërmjet Shteteve dhe shtetasve të shteteve të tjera (Konventa ICSID ose Konventa). Konventa u formulua nga Drejtorët Ekzekutivë të Bankës Botërore më 1965. Ka hyrë në fuqi më 14 tetor 1966, kur u ratifikua nga 20 vende. Shqipëria e ka ratifikuar konventën e ICSID më 14 nëntor 1991. Konventa ICSID i jep të drejtë çdo shteti anëtar të caktojë deri në katër persona në Panelin e arbitrave dhe deri në katër persona në panelin e pajtuesve (neni 12 deri në 16 i Konventës ICSID). Në përbërje të këtij këshilli deri me 15 gusht 2023 anëtarët e panelit të caktuar nga Shqipëria janë: Cherie Blair (Britania e Madhe), Yves Derains (Francë), George Kahale III (ShBA) dhe Toby Landau (Singapor).
- Shqipëria?
Në databazën e këtij institucioni ndërkombëtar bëhet me dije se për Shqipërinë janë 11 raste të shqyrtimit të mosmarrëveshjeve (https://icsid.worldbank.org/cases/case-database), nga të cilat 9 janë konkluduar, ndërsa 2 /(shih këtu më poshtë) janë në shqyrtim e sipër). Raste në shqyrtim janë:
- Durrës Kurum Shipping SH. P.K. and others (https://icsid.worldbank.org/cases/case-database/case-detail?CaseNo=ARB/20/37)
- Xenofon Karagiannis (https://icsid.worldbank.org/cases/case-database/case-detail?CaseNo=CONC/16/1)
- Rasti i F. Bechetit
Rasti i Hydro S.r.l. and others v. Republic of Albania (ICSID Case No. ARB/15/28) raportohet i zgjidhur/konkluduar siç edhe ështeë bërë e ditur duke referuar datën e çeljes së rastit me 23 nëntor 2012 dhe të përfundimit me 24 prill 2023 duke informuar edhe se janë konsumuar edhe mundësitë e anullimit, rektifikimit dhe rishikimit (https://icsid.worldbank.org/cases/case-database/case-detail?CaseNo=ARB/15/28)
- A mundet që denoncimi i marrëveshjes të çojë në mospagimin e gjobës së këtij trazhi siç pretendon z. Rama?
Konventa ICSID përmban dy dispozita, që rregullojnë denoncimin:
- Neni 71 parashikon që Shtetet mund ta denoncojnë Konventën “me njoftim me shkrim” dhe se “denoncimi do të hyjë në fuqi gjashtë muaj pas marrjes së një njoftimi të tillë”.
- Neni 72 parashikon se denoncimi “nuk prek të drejtat ose detyrimet…të atij shteti…që rrjedhin nga pëlqimi për juridiksionin e Qendrës (ICSID – ZP), dhënë nga njëri prej tyre përpara se një njoftim i tillë të merrej nga depozituesi”.
- A kanë dalë në mënyrë të njëanshme shtete të tjera nga kjo konventë?
Po, deri me sot, Konventa ICSID është denoncuar nga tre shtete: Bolivia, (2007), Ekuador, (2009) dhe Venezuela (2012). Si rezultat, duke qenë se vendimet e arbitrazhit të ICSID janë ekuivalente me “një vendim të formës së prerë të një gjykate” në të gjitha shtetet kontraktuese të ICSID (d.m.th., ato nuk kërkojnë procedura të brendshme gjyqësore për të mundësuar ekzekutimin) dhe për këtë arsye janë të ekzekutueshme drejtpërdrejt në shumicën e vendeve të botës. Ky proces lehtësohet shumë nga Konventa e Nju Jorkut e vitit 1958 mbi Njohjen dhe Ekzekutimin e Vendimeve të Arbitrazhit të Huaj, e cila:
- përmban vetëm arsye shumë të kufizuara për refuzimin e njohjes dhe ekzekutimit, dhe
- mundëson zbatimin në çdo shtet palë te Konventa e Nju Jorkut (aktualisht, 146 shtete). Edhe nëse procedurat përmbarimore janë kështu më të vështira se sa sipas Konventës ICSID, është ende e mundur të ekzekutohen këto gjoba në vendet anembanë botës ku shteti i ndëshkuar zotëron pasuri (asete).
- Çfarë pasojash krijon tërheqja e njëanshme e një shteti palë nga Koventa ICSID?
Tërheqja nga gjykimi ndërkombëtar është një fenomen bashkëkohor me implikime të gjëra. Akti i tërheqjes së traktatit nuk duhet parë thjesht si ushtrim i njëanshëm ekzekutiv i prerogativës individuale sovrane të një shteti. E drejta ndërkombëtare vendos kontroll mbi ushtrimin e tërheqjes, duke pranuar se është një akt, që nga natyra e tij prek interesat e shteteve të tjera palë, të cilat kanë një interes kolektiv në kufizimin e tërheqjes. Gjykatat kombëtare kanë një funksion plotësues në frenimin e tërheqjes së njëanshme në mënyrë që të mbështesin kushtetutën e brendshme. Argumentet e paraqitura kundër gjykimit ndërkombëtar në emër të demokracisë popullore në nivel kombëtar mund të shërbejnë si një mbulesë për ushtrimin e pushtetit ekzekutiv të pakufizuar nga ligji. Nënshtrimi nga shtetet ndaj zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve nëpërmjet gjykimit ndërkombëtar është qendror, jo rastësor, për funksionimin e suksesshëm të sistemit juridik ndërkombëtar. Edhe nëse një shtet denoncon Konventën ICSID, dyert për arbitrazhin e investimeve nuk janë plotësisht të mbyllura për investitorët e huaj. Nenet 71 dhe 72 të Konventës ICSID të cituara me sipër parashikojnë mekanizma që u lejojnë investitorëve periudha shtesë mbrojtjeje (për të paktën gjashtë muaj dhe në mënyrë të dyshimtë edhe më të gjata), dhe klauzolat e mbijetesës së marrëveshjeve bilaterale të investimeve gjithashtu i mbajnë shtetet të ekspozuara ndaj arbitrazhit të investimeve në forume të tjera arbitrazhi. Siç mësoi Bolivia në rrugën e vështirë, denoncimi i Konventës ICSID nuk është një valvul shpëtimi i menjëhershëm për shtetet e penduara.
- Në vend të një konkluzioni të hershëm…
Duke njohur (pa)fuqinë e qeverise shqiptare sidomos në arenën ndërkombëtare, veçanërisht aty ku ShBA është palë e aq më tepër “violinë e parë”, por edhe rolin e propagandës trushplarëse që prodhon me shumicë kjo qeveri, nuk besoj kurrë se mund të arrijë deri te akti i denoncimit të Konventës së ICSID. Dmth gjithçka thuhet publikisht rreth kësaj teme vlen deri në shpikjen e lodrës së radhës, ndonjë përrallë me financim rus, kinez, etj., ose deri në dërgimin prapa hekurave për “përgjegjësi personale” të ndonjeri zyrtar shume të lartë tashmë në listë-pritjeje… Ndërkaq shteti shqiptar, pavarësisht se kush qeveris, do të paguajë deri më një gjobën dhe shpenzimet e gjyqit që tejkalojnë 110 milionë eurot e fillimit dhe çfardo kërcënimi a vonesë për të mos paguar: vetëm se e shton këtë shumë në kurriz të qytetarëve të varfër të këtij vendi. Në një rasti hipotetik, duke menduar për një çast sikur Qeveria/Kuvendi i Shqipërisë do ta denonconte këtë konventë, përfitoj nga rasti të parlajmëroj se kjo do të ishte shumë e rrezikshme. Madje edhe vetëm artikulimi në formë kërcënimi për autoritetet e ICSID dhe në formë qetësimi për militantët e verbër partiakë këtë fillim fushate, nuk përbën asnjë çudi që në gjashtë muajt që vijnë të përballemi me padi ndaj qeverisë shqiptare, por edhe me ndjeshmëri të rritur të investitorëve të huaj, që janë prezent në vendin tonë, apo që kanë dilema për të investuar këtu ose jo! Dyshoj shumë se në këtë mënyrë qeverisjeje vendi ynë po bëhet edhe më pak tërheqës për investimet e huaja direkte, ndërsa ndjeshmëria e institucioneve financiare botërore pritet të rritet mbas këtyre deklarimeve (edhe pa ndërmarrë asnjë hap institucional për denoncimin e ICSID). Mjafton të kujtojmë që qeveria shqiptare është duke hulumtuar tregjet botërore për të marrë një hua të re shtetërore prej 400 apo 500 milionë eurosh në formën e Eurobond-it, proces që nuk mund të mos ndikohet (nëse nuk do të kushtëzohet) nga qartësimi i situatës me pagesën -e detyrueshme për fat të keq – ndaj Hydro S.r.l. and others v. Republic of Albania (ICSID Case No. ARB/15/28) të anatemuar nga drejtuesit e qeverisë dhe të Bashkisë së Tiranës thjesht dhe vetëm për interesa politike rreth kontrollit mbi mas-median. Fola dhe lava shpirtin tim.
