Nga Ambasador Arben Pandi Cici,
Profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare
Universiteti Mesdhetar i Shqipërisë
D-Day është një ngjarje monumentale në historinë e Luftës së Dytë Botërore. Ajo simbolizon angazhimin e Aleatëve për të mposhtur tiraninë naziste dhe për të rivendosur lirinë në Evropë. Suksesi i saj kërkonte guxim, sakrificë dhe bashkëpunim të jashtëzakonshëm midis kombeve aleate dhe mbetet një nga operacionet ushtarake më ikonike të të gjitha kohërave.
D-Day, e njohur gjithashtu si zbarkimi i Normandisë, ishte një moment kyç dhe shumë i rëndësishëm në ecurinë e Luftës së Dytë Botërore, sepse shënoi fillimin e fundit të kontrollit të Gjermanisë naziste mbi Evropën Perëndimore.
Më 6 qershor 1944, forcat aleate nisën një sulm masiv “amfib” në plazhet e Normandisë në Francë, duke hapur një Front vendimtar Perëndimor kundër fuqive të Boshtit. Pushtimi i suksesshëm siguroi një bazë për aleatët për të avancuar në Evropën e pushtuar dhe për të çliruar përfundimisht Francën dhe vendet e tjera nga kontrolli nazist. Rëndësia e D-Day qëndron në rolin e saj në transformimin e dallgës së luftës në favor të aleatëve, duke çuar në humbjen përfundimtare të fuqive të Boshtit.
Zbarkimi i Normandisë, ishte një operacion ushtarak i planifikuar me përpikëri, prej shumë muajsh përgatitje dhe koordinim midis forcave aleate. Ky sulm masiv “amfib” përfshiu mbi 156,000 trupa nga Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar, Kanadaja dhe vendet e tjera aleate duke shënuar pushtimin më të madh nga deti në histori dhe pikën vendimtare të kthesës në Luftën e Dytë Botërore për disa arsye:
Hapja e një Fronti të Dytë: Deri në Ditën D, pjesa më e madhe e luftimeve në Frontin Perëndimor ishte kryer nga Bashkimi Sovjetik në Frontin Lindor. D-Day hapi një front të dytë vendimtar në Evropën Perëndimore, duke lehtësuar presionin mbi sovjetikët dhe duke detyruar Gjermaninë naziste të luftonte në dy fronte, me pasojë dobësimin e burimeve të saj ushtarake.
Zbarkimi i suksesshëm në Normandi krijoi një bregdet të sigurt dhe të mbrojtur për aleatët që të fillonin përparimin e tyre në Francë. Pavarësisht se u përballën me rezistencë të madhe nga forcat gjermane, veçanërisht në plazhin Omaha, aleatët arritën të sigurojnë pikat kryesore të plazhit dhe të fillojnë të ndërtojnë vendqendrimet e forcave të tyre në tokën franceze.
Depërtimi në “Fortesën e Evropës” dhe përçarja e mbrojtjes gjermane: D-Day hapi rrugën për çlirimin e Evropës Perëndimore nga pushtimi nazist. Aleatët mundën të depërtonin në brendësi të Normandisë, duke çliruar qytet pas qyteti, sipas një plani të koordinuar mirë dhe me shumë vendosmëri. Kjo përfundimisht çoi në çlirimin e Parisit në gusht 1944 dhe rënien e mëvonshme të kontrollit gjerman mbi Francën. Pushtimi i kapi forcat gjermane në befasi, pavarësisht nga parashikimi i tyre për një sulm aleat. Taktikat e diversionit të përdorura nga aleatët, duke përfshirë operacionet e përpunuara të mashtrimit, si Operacioni Bodyguard, ndihmuan për të mashtruar gjermanët rreth vendndodhjes dhe kohës së vërtetë të pushtimit dhe për të thyer përfundimisht “Fortesën evropiane”, deri në atë kohë të padepërtueshme.
Pika e kthesës në luftë: D-Day shënoi fillimin e fundit për Gjermaninë naziste. Ndërsa lufta do të vazhdonte për gati edhe një vit tjetër, pushtimi i suksesshëm i Normandisë shënoi një ndryshim të rëndësishëm në rrjedhë, në favor të Aleatëve. Ajo demonstroi aftësinë e tyre për të kryer operacione të koordinuara në shkallë të gjerë dhe i dha një goditje të rëndë moralit dhe aftësive ushtarake gjermane.
D-Day pati ndikime të rëndësishme politike në hartën e Evropës pas Luftës së Dytë Botërore. Dallga e vrullshme dhe e pakthyeshme ushtarake e forcave aleate dhe ngjarjet pasuese të Luftës së Dytë Botërore patën ndikime të thella dhe të qëndrueshme politike në Evropë, duke formësuar rendin e pasluftës dhe duke hedhur bazat për dinamikën gjeopolitike të epokës së Luftës së Ftohtë. Suksesi i D-Day dhe përparimet pasuese të Aleatëve në Evropën Perëndimore forcuan pozitën e negociatave të Roosevelt dhe Churchill në Konferencën e Jaltës. Përparimi i aleatëve në çlirimin e Francës dhe shtyrja drejt Gjermanisë u dha atyre një avantazh më të madh në negociatat e mbajtura në Konferencën e Jaltës, (shkurt 1945) dhe ndikoi në diskutimet dhe marrëveshjet e arritura midis Roosevelt, Churchill dhe Stalin mbi zgjidhjen e pasluftës në Evropë.
Ndarja e Gjermanisë dhe fillimi i Luftës së Ftohtë: Pas humbjes së Gjermanisë naziste, vendi u nda në katër zona pushtimi të kontrolluara nga fuqitë aleate: Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Sovjetik, Mbretëria e Bashkuar dhe Franca. Ndarja e Gjermanisë dhe çështja e statusit të saj të pasluftës ishin çështje qendrore të diskutuara në Konferencën e Jaltës. Ndërsa aleatët kishin rënë dakord për skicat e përgjithshme të ndarjes së Gjermanisë përpara D-Day, zbatimi aktual dhe detajet e ndarjes u ndikuan dhe komplikuan nga situata ushtarake në terren. Përparimet e Aleatëve në Evropën Perëndimore, duke përfshirë D-Day, kontribuan në formësimin e marrëveshjeve përfundimtare mbi fatin e Gjermanisë në Jaltë. Ndarja e Gjermanisë në Lindje dhe Perëndim u bë një tipar i qëndrueshëm i peizazhit politik në Evropë, ku pjesa lindore u përfshi nën ndikimin sovjetik dhe pjesa perëndimore u rreshtua më ngushtë me aleatët perëndimorë. Ndarja e Gjermanisë dhe Evropës në bllokun lindor dhe perëndimor krijuan të gjitha premisat për fillimin e paevitueshëm të Luftës së Ftohtë midis Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të saj perëndimorë nga një anë dhe Bashkimit Sovjetik dhe satelitëve të tij të Evropës Lindore nga ana tjetër. Ndarjet ideologjike dhe politike që u shfaqën gjatë kësaj periudhe i dhanë formë politikës evropiane, dhe jo vetëm, për dekadat e ardhshme.
Formimi i NATO-s dhe Integrimi i Evropës Perëndimore: Kërcënimi i dukshëm nga Bashkimi Sovjetik menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore çoi në formimin e Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) në vitin 1949. NATO u krijua si një aleancë mbrojtëse kolektive midis kombeve të Evropës Perëndimore, Shtetet e Bashkuara dhe Kanadaja për të kundërshtuar kërcënimin e perceptuar sovjetik. Ndarja e Evropës dhe rëndësia strategjike e parandalimit të ekspansionizmit të mëtejshëm sovjetik kontribuan në formimin e NATO-s. Për të rindërtuar shkatërrimet e shkaktuara nga Lufta e Dytë Botërore dhe me dëshirën për të parandaluar konfliktet e ardhshme, liderët evropianë filluan rrugën e integrimit dhe bashkëpunimit më të ngushtë mes tyre. Kjo çoi në formimin e institucioneve të tilla si Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çelikut (ECSC), i cili hodhi themelet për Bashkimin Evropian (BE). Procesi i integrimit evropian u motivua veçanërisht nga dëshira për të parandaluar një luftë tjetër shkatërruese në kontinentin evropian.
Ndikimi në strategjinë sovjetike: Suksesi i D-Day dhe hapja e Frontit Perëndimor ndikuan gjithashtu në strategjinë dhe objektivat sovjetike në Evropën Lindore. Stalini ishte shumë i vetëdijshëm për fuqinë në rritje të aleatëve perëndimorë dhe ndikimin e tyre në rritje në Evropë. Kjo mund të ketë ndikuar në qasjen e tij ndaj negociatave në Jaltë dhe në llogaritjet e tij për balancën e pushtetit të pasluftës në Evropë.
Dekolonizimi: Fundi i Luftës së Dytë Botërore dhe në vijim ndryshimet e reja gjeopolitike përshpejtuan gjithashtu procesin e dekolonizimit në perandoritë evropiane të kontinenteve të tjera. Shumë fuqi evropiane, veçanërisht Franca dhe Mbretëria e Bashkuar, u përballën me presion në rritje për t’u dhënë pavarësi kolonive të tyre në Afrikë, Azi dhe Karaibe. Epoka e pasluftës përjetoi shpërbërjen e perandorive koloniale dhe shfaqjen e kombeve të reja të pavarura, duke riformuar hartën politike të botës.
Nga ana tjetër zbarkimi i Normandisë ose D-Day dhe ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore patën ndikime të rëndësishme në parimet dhe drejtimin e politikës së jashtme të SHBA-së, e formësuan thellësisht atë, duke ndikuar në rolin e Amerikës në botë, qasjen e saj ndaj sfidave globale dhe angazhimin e saj për të promovuar demokracinë, sigurinë dhe bashkëpunimin midis kombeve:
Udhëheqja globale: Suksesi i D-Day forcoi rolin e Shteteve të Bashkuara si një lider dhe superfuqi globale. Veprimi vendimtar i ndërmarrë nga SHBA dhe aleatët e saj në çlirimin e Evropës nga kontrolli nazist tregoi përkushtimin e Amerikës për të promovuar lirinë dhe demokracinë në skenën botërore.
Angazhimi për sigurinë kolektive dhe promovimi i demokracisë: D-Day nënvizoi rëndësinë e sigurisë kolektive dhe bashkëpunimit ndërmjet kombeve në përballjen me kërcënimet e përbashkëta. Koalicioni aleat, i përbërë nga kombe të ndryshme të bashkuara në luftën e tyre kundër fashizmit, theksoi vlerën e aleancave dhe partneriteteve në ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare. Humbja e Gjermanisë naziste dhe rindërtimi i mëvonshëm i Evropës përforcoi angazhimin e SHBA-së për të promovuar vlerat dhe institucionet demokratike në mbarë botën. Plani Marshall, i cili ofroi ndihmë ekonomike për të rindërtuar Evropën e shkatërruar nga lufta, ilustron përpjekjet e Amerikës për të nxitur njëkohësisht stabilitetin dhe demokracinë në epokën e pasluftës.
Kontrolli i komunizmit: Fillimi i Luftës së Ftohtë që pasoi Luftën e Dytë Botërore i zhvendosi prioritetet e politikës së jashtme të SHBA-së drejt frenimit të përhapjes së komunizmit. Dominimi i plotë i Evropës Lindore nga Bashkimi Sovjetik dhe ambiciet e tij ekspansioniste i shtynë Shtetet e Bashkuara të miratonin një politikë kontrolli që synonte të parandalonte agresionin dhe ndikimin e mëtejshëm sovjetik.
Roli në institucionet ndërkombëtare: Pas Luftës së Dytë Botërore, Shtetet e Bashkuara luajtën një rol udhëheqës në krijimin e institucioneve ndërkombëtare si Kombet e Bashkuara (OKB) dhe Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO). Këto institucione u themeluan me qëllim të promovimit të paqes, garantimin e sigurisë dhe forcimin e bashkëpunimit midis kombeve, duke reflektuar një përkushtim ndaj multilateralizmit në politikën e jashtme të SHBA-së së asaj kohe.
Zbarkimi i Normandisë ose D-Day pati rëndësi gjeopolitike të konsiderueshme dhe implikime të thella gjeopolitike, duke larguar një kërcënim të madh për stabilitetin dhe sigurinë evropiane dhe më gjerë. Ajo forcoi pozicionin e fuqive aleate si forca dominuese në Luftën e Dytë Botërore. Ajo demonstroi forcën e Shteteve të Bashkuara, Mbretërisë së Bashkuar dhe aleatëve të tyre në koordinimin e operacioneve ushtarake në shkallë të gjerë dhe arritjen e objektivave strategjikë. Ky ndryshim në dinamikën e pushtetit riformësoi rendin global, me Aleatët që dolën si fitimtarë të luftës, 80 vite më parë.
D-Day na kujton rëndësinë e të kujtuarit dhe të mësuarit nga historia; se si shoqëritë dhe liderët kombëtarë, rajonalë dhe globalë të ndërgjegjësohen për shkaqet dhe pasojat e konflikteve të tilla dhe të punojmë për parandalimin e tragjedive të ngjashme në të ardhmen.
Sot, në kujtesë të kësaj ngjarjeje të madhe me ndikim në fatet e njerëzimit jemi duke përjetuar fatkeqësisht një erozion të normave dhe institucioneve ndërkombëtare, të cilat me aq mund u ndërtuan. Erozioni i normave dhe institucioneve ndërkombëtare të krijuara për të promovuar paqen dhe për të zgjidhur konfliktet në mënyrë paqësore kontribuon çdo ditë në dyshimin e madh dhe frikën mbi jetëgjatësinë e paqes dhe dobësimin e sigurisë globale.
Natyra komplekse dhe dinamike e marrëdhënieve ndërkombëtare, si dhe sfidat dhe kërcënimet e vazhdueshme, kombëtare dhe ndërkombëtare, propaganda epidemike dhe helmuese mediatike po minojnë, përballë syve tanë, demokracinë, shtetin e së drejtës, barazinë përpara ligjit, të drejtat e njeriut, fjalën e lirë dhe çdo përpjekje për të ruajtur paqen dhe stabilitetin në shoqëri dhe botë, duke rikthyer dyshimin, frikën dhe mosbesimin se e ardhmja e njerëzimit po shkon drejt një lufte të re, fatkeqësisht të paevitueshme.
