Themelet e rendi botëror po ndryshojnë me shpejtësi nga reagimet e fuqishme të gjeopolitikës me interesa e qëllime të kundërta. Krijimi i një ekuilibri të ri shtrojnë domosdoshmërinë e rideminsionimit dhe të ardhmes së ballancuar të marrëdhënieve ndërkombëtare dhe sistemit financiar global.
Rendi i vjetër botëror karakterizohej nga ndërvarësi, nga të cilat zinxhirët e furnizimit “në kohë”. Këto varësi, së bashku me fuqinë hegjemonike të Shteteve të Bashkuara si një spirancë unipolare, formuan themelin për një rendi global shumëpalësh dhe të bazuar në rregulla.
Rregullat dhe organizatat shumëpalëshe si Kombet e Bashkuara, Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN), Banka Botërore dhe Organizata Botërore e Tregtisë mbrojnë kryesisht kombet e vogla.
Në rendin e ri, marrëdhëniet janë dypalëshe dhe transaksionale. Vendet e mëdha dhe blloqet tregtare mund të mbrojnë dhe të pohojnë interesat e tyre. SHBA-ja, BE-ja, Kina dhe India negociojnë drejtpërdrejt me njëra-tjetrën, duke anashkaluar institucionet shumëpalëshe. Vendet më të vogla, madje edhe brenda blloqeve tregtare, po humbasin peshë dhe ndikim.
Fokusimi te qëndrueshmëria
Pyetja e madhe e kohës sonë është se si rendi nuk e humbet në thelb qëndrueshmërinë në tranzicionin e gjatë nga një botë unipolare në një botë shumëpolare. Qëndrueshmëria kuptohet si aftësia për të kapërcyer shpejt krizat dhe për të rifituar performancën e tij origjinale. Prandaj është e domosdoshme të vendoset qëndrueshmëria e rendit global në qendër të analizës.
Në këtë botë që po formohet rishtazi, roli i dollarit dhe i Thesarit të SHBA-së në sistemin financiar global është një faktor vendimtar. Si monedha kryesore rezervë dhe gjoja strehë e sigurt, dollari dhe Thesaret gëzojnë një pozicion të privilegjuar. Megjithatë, kjo po sfidohet gjithnjë e më shumë nga rritja e fuqive të tjera ekonomike dhe ndryshimi i lidhur me të në strukturën globale të pushtetit.
Statusi rezervë i dollarit dhe statusi i Thesarit të SHBA-së si investime të sigurta ose “strehë të sigurta” mbeten me rëndësi të madhe, por stabiliteti i tyre varet nga qëndrueshmëria ekonomike dhe politike e Shteteve të Bashkuara. Një karakteristikë e investimeve të sigurta është se vlera e monedhave dhe obligacioneve qeveritare zakonisht rritet në kohë krize, ndërsa aksionet bien.
Në kohë krize, shumë investitorë ikin drejt këtyre strehave të sigurta. Faktorë të tillë si niveli i borxhit kombëtar, shkalla e inflacionit, deficiti buxhetor dhe polarizimi politik i brendshëm luajnë një rol vendimtar. Besimi i investitorëve ndërkombëtarë është thelbësor këtu; një humbje e besimit mund të ndikojë rëndë në dollar dhe në thesar. Diversifikimi i rezervave globale dhe zhvillimi i investimeve alternative të sigurta nga vendet e tjera mund të rrisin më tej presionin mbi dollarin.
Privilegje të tepruara
Dominimi i dollarit u jep Shteteve të Bashkuara të ashtuquajturat privilegje të tepruara. Këto marrin tre forma:
Rendimenti i komoditetit: Shtetet e Bashkuara përfitojnë nga vendet e tjera dhe investitorët privatë që mbajnë dollarë, gjë që i lejon Shtetet e Bashkuara të marrin hua më lirë me norma të ulëta interesi.
Rifinancimi i vazhdueshëm: Normat më të ulëta të interesit i lejojnë SHBA-së të shtyjë shlyerjen e borxhit për një afat të gjatë, pasi mund të rifinancojë vazhdimisht veten.
Stimul në vend të masave shtrënguese: Në kriza, vendet e tjera e kanë të vështirë të shërbejnë borxhin e tyre. Prandaj, ato detyrohen ose të ulin shpenzimet qeveritare ose të rrisin taksat. Në të kundërt, ikja e kapitalit drejt strehës së sigurt të Thesarit do të thotë që barra e interesit për SHBA-në zvogëlohet në kohë krize. Kjo u lejon atyre të marrin hua më lirë dhe të zbatojnë programe stimulimi ekonomik. Ky opsion e bën ekonominë amerikane më elastike, që do të thotë se mund t’i rezistojë më mirë goditjeve.
Një rrezik i madh qëndron në erozionin e statusit të aseteve të sigurta të Thesarit, i cili mund të shkaktohet nga të ashtuquajturat ide Mar-a-Lago të administratës Trump. Një “Marrëveshje Mar-a-Lago” e diskutuar aludon në “Marrëveshjen Plaza”, e cila u negociua në vitet 1980 në Hotel Plaza të Nju Jorkut për të zhvlerësuar dollarin. Mar-a-Lago, rezidenca e Trump në Florida, megjithatë, përfaqëson një qasje thelbësisht të ndryshme. Qasjet e lidhura, shpesh jokonvencionale dhe proteksioniste të administratës Trump – nga tarifat tregtare deri te dobësimi i mundshëm i dollarit – përfaqësojnë një largim nga politika tradicionale ekonomike e SHBA-së dhe paraqesin rreziqe të konsiderueshme për ekonominë globale dhe sistemin financiar ndërkombëtar.
Këto politika, të cilat shpesh synojnë fitime afatshkurtra dhe të menjëhershme, mund të çojnë në një humbje të besimit dhe arkitektura aktuale financiare globale do të minohej. Pasojat do të ishin një zhvlerësim i dollarit, rritje e normave të interesit në SHBA dhe një destabilizim i tregjeve financiare globale. Kështu, korrelacioni midis klasave të ndryshme të aseteve do të ndryshonte, duke e bërë sistemin më të prekshëm ndaj goditjeve.
Tregjet financiare frenojnë qeverinë
Pas njoftimeve të tarifave të Trump në të ashtuquajturën “Dita e çlirimit” në prill, u shfaqën shenjat e para paralajmëruese. Një korrelacion pozitiv i pazakontë u vu re midis Thesarit të SHBA-së, aksioneve dhe dollarit: Të tre klasat e aseteve humbën vlerën njëkohësisht. Kjo anomali ngre pyetje në lidhje me funksionin e vazhdueshëm të dollarit dhe Thesarit si strehë të sigurta. Qeveria u pengua nga tregjet financiare dhe iu desh të tërhiqej. Duket se nuk është legjislatura, gjyqësori apo media, por kryesisht tregjet financiare që mund të frenojnë administratën Trump.
Nuk është për t’u habitur që shumë investitorë duan të ribalancojnë “ekspozimin e tyre ndaj SHBA-së”, d.m.th., rreziqet e tyre të investimit në SHBA. Vëzhguesit e tregut argumentojnë se luhatjet e pazakonta në tregjet financiare u shkaktuan kryesisht nga investitorët privatë, jo nga sektori publik. Qeveria kineze thuhet se nuk e uli pozicionin e saj në obligacionet e thesarit. Në përgjithësi, luhatjet në prill nënvizojnë nevojën për një rivlerësim të supozimeve tradicionale në lidhje me stabilitetin dhe qëndrueshmërinë e sistemit financiar global.
Kursi i këmbimit të dollarit ka rënë. Kjo ka ndodhur edhe në Shqipëri. Një dollar më i dobët i bën importet në Shtetet e Bashkuara më të shtrenjta, ndërsa eksportet marrin një nxitje. Në përgjithësi, kjo forcon artificialisht konkurrueshmërinë e Shteteve të Bashkuara. Përveç tarifave, kjo ka implikime të drejtpërdrejta për ekonominë gjermane, e cila varet shumë nga eksportet në Shtetet e Bashkuara. Bankat qendrore, d.m.th., Rezerva Federale në Shtetet e Bashkuara dhe BQE në Evropë, do të reagojnë ndaj këtyre lëvizjeve të kursit të këmbimit. Në përgjithësi, efektet neto janë komplekse, veçanërisht kur merren parasysh masat e politikës fiskale.
Obligacionet qeveritare
Kurba e rendimentit është bërë gjithashtu e pjerrët, që do të thotë se diferenca midis rendimenteve të obligacioneve qeveritare afatgjata dhe afatshkurtra (spread-i afatshkurtër) është zgjeruar. Rënia e besimit në obligacionet e thesarit si një strehë e sigurt në të ardhmen zvogëlon kërkesën për obligacionet e thesarit afatgjata dhe rrit rendimentet e tyre. Rritja e diferencës së normave të interesit pasqyron gjithashtu një lloj të ri të primit të rrezikut: rrezikun e humbjes së statusit të strehës së sigurt.
Normat më të larta të interesit për Thesarin rrisin gjithashtu normat e interesit për kreditë e korporatave. Kjo çon në kreditim më të ulët dhe zvogëlon aktivitetin e investimeve. Rritja më e ulët ekonomike e shoqëruar me të, së bashku me normat më të larta të interesit, minon qëndrueshmërinë e borxhit të SHBA-së. Borxhi i vendit tashmë tejkalon 100 përqind të produktit të brendshëm bruto (PBB) dhe po rritet me shpejtësi çdo vit. Zyra e Buxhetit të Kongresit (CBO) parashikon një raport borxhi ndaj PBB-së prej më shumë se 155 përqind deri në vitin 2055.
Mund të supozohet se obligacionet qeveritare gjermane, si një investim alternativ i aseteve të sigurta, do të përfitonin nga dobësia e Thesarit. Barra e interesit mbi obligacionet qeveritare gjermane afatgjata do të ulej kështu. Megjithatë, një rritje e menjëhershme e normave të interesit në SHBA, përshkallëzimi i mëtejshëm i konflikteve tregtare ose një humbje e besimit në dollar mund të shkaktojë një kaskadë që kulmon në një recesion të rëndë ose krizë financiare. Ndërlidhja e tregjeve financiare dhe kompleksiteti në rritje i produkteve financiare e bëjnë sistemin më të prekshëm ndaj rreziqeve sistemike, të cilat më pas do të ndikonin edhe në tregun financiar gjerman dhe ekonominë gjermane.
Pyetja kryesore është: Si mund të bëhet arkitektura financiare globale më elastike nëse obligacionet e thesarit amerikan nuk mund ta përmbushin më rolin e tyre si një strehë e sigurt, ose mund ta përmbushin vetëm pjesërisht atë? Me fjalë të tjera: A mund të ndërtojmë mbi streha të sigurta alternative apo të krijojmë të reja? Në prill, obligacionet qeveritare japoneze përfituan gjithashtu nga hyrjet e kapitalit nga SHBA-ja.
Megjithatë, obligacionet japoneze kanë një pengesë: Japonia ka borxh kombëtar jashtëzakonisht të lartë, prandaj statusi i aseteve të sigurta nuk është i garantuar në planin afatgjatë. Si rezultat, obligacionet japoneze afatgjatë me një maturim prej më shumë se dhjetë vjetësh nuk ishin në gjendje të përfitonin nga flukset e kapitalit. Një arsye tjetër për këtë mund të jetë se obligacionet afatgjata japoneze mbahen kryesisht nga fondet e pensioneve dhe kompanitë e sigurimeve dhe për këtë arsye janë më pak të tregtueshme dhe likuide – një parakusht për asete të sigurta.
Obligacionet qeveritare kineze gjithashtu nuk konsiderohen asete të sigurta. Tregu kinez i investimeve është i mbyllur për investitorët e huaj, dhe kontrollet e kapitalit i pengojnë të huajt të tregtojnë këto letra me vlerë pa kufizime. Nga ana tjetër, tregjet e obligacioneve qeveritare gjermane dhe zvicerane i plotësojnë kërkesat. Karakteristikat e aseteve të sigurta: Financat publike janë të forta dhe obligacionet janë të tregtueshme globalisht.
Megjithatë, vëllimi i tregut të letrave me vlerë të tregtuara është shumë i vogël. Disa tregje në zhvillim mund të jenë më të mëdha se Zvicra, por rreziku i mospagesës për obligacionet e tyre është shumë i lartë. Në përgjithësi, ka pak alternativa ndaj Thesarit. Kjo e bën statusin e aseteve të sigurta të Thesarit më elastik; megjithatë, nëse shembet, ndërprerjet janë edhe më të mëdha.
Euroobligacionet nuk mund të jenë zgjidhje
Për ta bërë sistemin financiar global më elastik, do të ishte e mirëpritur nëse Evropa do të dilte nga hija e saj dhe do të merrte një rol më të madh duke ofruar asete të gjera të sigurta. BQE ka ulur disa herë bormat e interesit dhe pritet të një ulje tjetër. Megjithatë, euroobligacionet, të cilat çojnë në ndërsjellësimin e borxhit, duhet të refuzohen. Kjo do të çonte vetëm në probleme më të mëdha në BE në afat të mesëm dhe të gjatë. Sidoqoftë, mund të jetë e mençur të hapet terren i ri dhe të lëshohet një obligacion evropian pa përgjegjësi të përbashkët.
Obligacionet e Sigurta Evropiane (ESBies/SBBS) do të ishin një mjet i mundshëm për këtë. Ky opsion u diskutua gjerësisht gjatë krizës së euros dhe tani mund të përfshijë Mbretërinë e Bashkuar. Megjithatë, kjo do të kërkonte përmirësimin e rregulloreve bankare dhe përshtatjen e tyre me konsideratat aktuale të rrezikut.
Evropa mund të përfitojë më pas nga tre privilegjet e tepërta, të ngjashme me atë që bënë Shtetet e Bashkuara në të kaluarën. Tregjet në zhvillim gjithashtu mund të zhvillojnë një strukturë të ngjashme obligacionesh për ta bërë furnizimin e investimeve të sigurta më pak asimetrike. Kjo do të zvogëlonte fluksin e kapitalit përtej kufijve kombëtarë në kohë krize. 
Dollari ruan përparësitë
Është e rëndësishme të theksohet se jo të gjitha masat aktuale të administratës Trump e dobësojnë domosdoshmërisht dominimin e dollarit. Për shembull, administrata po shtyn përpara futjen e stablecoin-eve, kriptovalutave të lidhura me dollarin. Kjo mund të krijojë sisteme të reja dhe tërheqëse globale pagesash që lejojnë platformat e Industrisë 4.0 të përpunojnë automatikisht pagesa të programueshme. Meqenëse më shumë se 90 përqind e stablecoin-eve janë të lidhura me dollarin, ndikimi i dollarit në sistemet e pagesave, veçanërisht midis kompanive, mund të rritet edhe më tej.
Emetuesit e këtyre stablecoin-eve mund të duhet të mbështesin “monedhat” e tyre me letra me vlerë të denominuara në dollarë – rregullorja e stablecoin-eve aktualisht po rishikohet në SHBA. Kjo krijon kërkesë shtesë për investime të denominuara në dollarë dhe forcon dominimin e dollarit. Një trend i ngjashëm nuk ekziston për letrat me vlerë të denominuara në euro, pasi shumë pak monedha të qëndrueshme janë të lidhura me euron. Ofruesit privatë të monedhave të qëndrueshme potenciale në euro kanë frikë nga pasiguria ligjore që rrjedh nga rezervimi i të drejtës nga BQE-ja për të ndërprerë këto monedha të qëndrueshme nëse është e nevojshme.
Nuk mund të përjashtohet imponimi financiar. Në këtë rast, qeveria amerikane do të detyronte pjesëmarrës të caktuar në treg të mbanin më shumë obligacione të thesarit amerikan. Kjo krijon kërkesë shtesë, por masat bien ndesh me rendin e një ekonomie të tregut të lirë.
Dollari do të vazhdojë të luajë një rol të rëndësishëm dhe dominues në rendin tonë global. Për shkak të pasigurive dhe trazirave aktuale gjeopolitike, çdo vend dhe çdo investitor do të kërkojë të diversifikojë dhe të zvogëlojë përqendrimin në letrat me vlerë amerikane. Mes të gjitha këtyre ndryshimeve, investimet e sigurta janë një mjet thelbësor për qëndrueshmërinë e ekonomisë globale.
Nëse statusi i aseteve të sigurta të thesarit nuk do të plotësojë pritshmëritë, do të ishte edhe më e rëndësishme të kishim mundësi të tjera. Evropa me ekonominë e financat e saj të qëndrueshme, ndodhet përballë sfidës historike që të të shpejtojë reformat shtetërore, të bëhet gjeopolitike dhe ta bëjë euron një monedhë kryesore ndërkombëtare. Evropianët do të përfitonin nga privilegje të tepruara.
