Propozimi i Presidentit të Parlamentit Evropian David Sassoli për të anuluar borxhin publik të mbajtur nga Banka Qendrore Evropiane (BQE) lidhur me Covid ka ngjallur një mori reagimesh: distanca me institucionet (nënkryetari i BQE Luis De Guindos, Komisioneri Paolo Gentiloni, Ministri i Ekonomisë Roberto Gualtieri), komente përbuzëse nga ekonomistë autoritarë, vlerësim i kujdesshëm nga eksponentë të partive të ndryshme.
Propozimi nuk është i realizueshëm për sa i përket rregullave: Traktati Evropian (neni 123) ndalon financimin monetar të Shteteve dhe për këtë arsye parandalon një monetarizim të borxhit nga BQE që do të rezultojë në anulimin e tij. Sidoqoftë, komentet negative theksuan parealizueshmërinë e rregullave, por vështirë se hynë në propozime reale në nivelin politik, në diskutime mbi efektet për ekonominë apo mbi të gjitha se si mund të dilet nga ky mal i borxheve. Siç thotë Presidenti i Parlamentit, është koha për zgjedhje të forta dhe të guximshme, kështu që le të shohim se çfarë mund të bëhet në të vërtetë.
Le të fillojmë nga një pikë e rëndësishme: një anulim i principalit (për shembull me ligj) nuk është i mundshëm dhe se çdo plan i jashtëzakonshëm për të ulur borxhin duhet të bazohet në një konsideratë ekonomike e cila vë në pikëpyetje burimet e ardhshme dhe për këtë arsye, fëmijët tanë.
Arsyetimi i Sassoli fillon nga një reflektim realist në nivelin politik: pas Covid asgjë nuk do të jetë e njëjtë si më parë për financat evropiane dhe për BQE. Borxhi publik i akumuluar nga një pjesë e madhe e Eurozonës (Franca, Italia, Spanja, Belgjika, Portugalia, Greqia, Qipro) do të kalojë 120% të PBB-së. Nga të qenit problem i disa vendeve të padisiplinuara si në 2011-2012 (Italia dhe Greqia në radhë të parë), borxhi publik ka kaluar në një problem që përfshin më shumë se 50% të ekonomisë së euros (tre ekonomitë më të rëndësishme pas Gjermanisë). Kjo nënkupton që presionet politike për të zgjidhur problemin do të jenë shumë më domethënëse sesa në të kaluarën dhe se nëse problemi nuk adresohet për shkak të, për shembull, të një mosbindjeje të vendeve të veriut, i gjithë projekti i euros do të vihej në rrezik. Ajo që nuk arriti të bëjë kriza greke në 2011 mund të ketë sukses me Covid: shkatërrimi i euros.
Prandaj ka nevojë për një plan të jashtëzakonshëm të ripagimit të borxhit. Të mendosh për përdorimin e tepricave primare dhe rritjen individuale të vendit është joreale. Në periudhën e pasluftës, vendet që kishin grumbulluar një borxh të lartë publik në të vërtetë bënë teprica të larta primare por ato gjithashtu gëzuan rritje të lartë (mbi 3% mesatarisht) dhe inflacion të lartë (rreth 5%). Sidoqoftë, Mbretërisë së Bashkuar iu deshën tridhjetë vjet për të rimarrë veten nga borxhi dhe pagoi faturën duke humbur Perandorinë dhe me një krizë shumë të rëndë shoqërore. Çfarë do të thotë kjo? Se mënyrat e zakonshme nuk janë të qëndrueshme si nga pikëpamja ekonomike dhe sociale.
Çfarë mund të bëhet? Rrugët çojnë në BQE e cila do të duhet të ndryshojë fytyrën e saj. Monetarizimi i borxhit publik do të jetë i pashmangshëm. Mbi të gjitha, kjo është ajo që tashmë po ndodh. Ministri Gualtieri e bëri këtë të qartë duke vërejtur se BQE tashmë mban 25% të borxhit publik italian dhe nuk ka ndërmend të ndryshojë kursin, duke zgjidhur kështu r një pjesë të problemeve të italianëve. Disi është e nevojshme t’i jepet stabilitet kësaj situate duke e bërë atë të përhershme në një periudhë afatmesme. Borxhi në pronësi të BQE nuk mund të anulohet, por mund të absorbohet përgjithmonë në bilancin e saj me anë të fitimit të parave në këmbim (të paktën të pjesshëm) për angazhimin e secilit vend për t’i kthyer të ardhurat e seniorazhit (të ardhurat që vijnë nga prodhimi i parave) për pesëdhjetë vjet. Plani mund të integrohet me lidhjen e një pjese të të ardhurave nga taksat e ardhshme me një fond evropian që zvogëlon borxhin. Këto nuk janë propozime revolucionare, ato janë përparuar në të kaluarën nga më shumë se një ekonomist autoritativ dhe paraqesin probleme të kufizuara në frontin institucional dhe politik.
Problemet mund të lindin nga fakti që për t’u rikuperuar nga borxhi është e nevojshme të gjenerohet inflacion që çon në zhvlerësimin e tij. Për këtë qëllim, objektivi i inflacionit të BQE-së (2%) duhet të rishikohet për lart, gjë që, mos harroni, nuk është vendosur në Traktate. Problemi i vërtetë është se për të gjeneruar inflacion do të duhet që në një farë mase të vendosim kufizime në lëvizjet e kapitalit. Një operacion që rrezikon të jetë shumë i komplikuar dhe i dhimbshëm.
