INTERVISTA/Flet nënkryetarja e KQZ-së, Dëshira Subashi: “Vështirësia ime në KQZ është përplasja e ashpër e politikës në këtë funksion”
Dëshira Subashi është shquar si një nga personalitetet juridike, e sidomos me 9 vjetët e saj në KQZ. Është dalluar për qëndrimin e paanshëm politik dhe në vendimmarrjet e qëndrimet e saj, pak është ndikuar nga interesat partiake. Zonja Subashi ka kurajon që të pranojë, që i është kërkuar që të ndërmarrë vendime që kanë qenë në kundërshtim me moralin e saj, por i ka refuzuar, edhe pse mund të kishte dalë e fituar. Kuptohet, materialisht. Po cila është Dëshira Subashi, përtej atij perceptimi që kemi, në personalitetin juridik të saj? Bashkëbisedimi shpirtëror i zonjës Subashi, në rrëfimin e saj për “Telegraf”, na hedh dritë në botën e saj morale, qytetare, por edhe në marrëdhëniet e saj familjare. Që të njohësh, që të kuptosh, një botë të gjithanshme të një gruaje, që publikisht është cilësuar “e pathyeshme” në bindjet e saj, nuk është e mjaftueshme vetëm imazhi i saj shoqëror e profesional. Personaliteti i çdo njeriu është organikisht i lidhur edhe me botën e brendshme shpirtërore e morale. Penelatat e portretit të personalitetit të juristes Dëshira Subashi, hidhen kështu, lexuesi njihet, së bashku me rrëfimin e mëposhtëm.
– Si nënkryetare e KQZ-së, e ndjeni se e kryet detyrën që u është besuar?
-. Ka qenë nga detyrat më të vështira në karrierën time. E kam ndjerë që në vitin e parë të punës.. Vështirësia është tek përballja e ashpër e politikës me këtë funksion. Sot pas nëntë viteve në analizën time profesionale ndihem mirë me veten. Kjo detyrë, e lidhur me interesat e ngushta të politikës të bën më shumë miq por edhe me aq “armiq”. Gjithsesi, faleminderit atyre që janë në pjesën “armiq”- më bënë një njeri të fortë; faleminderit atyre që janë miq – më bënë të ndihem e veçantë; faleminderit atyre që pafundësisht më kanë vlerësuar – më kanë bërë të ndihem e rëndësishme. Kështu, besoj tek vetja se kam bërë më të mirën nga viti në vit.
– Ju u përpoqët që të kryenit misionin që ju besuan në KQZ si juriste, apo si përfaqësuese e një force politike?
– Në të gjithë misionin tim në këtë detyrë parimi i vetëm ka qenë zbatimi korrekt i ligjit. Ky ka qenë edhe angazhimi që unë kam patur që në fillim me Partinë Socialiste, që ka bërë të mundur marrjen e kësaj detyre. Për këtë besim dhe angazhim jam ndjerë krenare në punën time, falë korrektesës së Partisë Socialiste.
– Sa herë bie fjala për organet e drejtësisë, të gjyqësorit, të organeve të akuzës, të gjithë shprehim mosbesim ndaj të gjithëve. Sikur t’ju pyesim, përse, ju çfarë përgjigje do të na thonit?
– Kjo është një përgjigje komplekse. Drejtësinë e kam për zemër dhe ndoshta do të rezervohesha të shprehesha me një mosbesim ndaj të gjithëve. Për një gjë jam e bindur,që organet e drejtësisë nuk janë aty ku duhet të jenë ; që drejtësia jo gjithnjë është drejtësi për të gjithë ; që drejtësia nuk ka besimin e të gjithëve. I takon vetë sistemit të drejtësisë ta fitojë betejën me të gjithë ata që nuk e besojnë. Kjo është rruga e vetme, në gjykimin tim.
– Kemi ligje të këqija, që “pjell” këtë mosbesim? Kemi gjyqtarë , prokurorë, hetues, të këqij, që interpretojnë keq ligjin? Apo, fajësohet politika, së cilës i mungon vullneti politik që këto organe të jenë të pavarura?
– Ligjet në përgjithësi janë të standardeve demokratike, falë edhe asistencës 20 vjeçare të eksperteve ndërkombëtarë. Mosbesimi ndaj drejtësisë ka të bëjë me atë se si zbatohet ligji për të drejtën e njeriut. Mosbesimi ndaj drejtësisë ka të bëjë me faktin që me të njëjtin ligj, fakte apo rrethana nga drejtësia jepen vendime të ndryshme. Mosbesimi ndaj drejtësisë ka të bëjë me faktin që me të njëjtin ligj procedural njërit i zgjidhet çështja në afate të arsyeshme, ndërsa tjetrit i jepet zgjidhja me vite ,në pritje të drejtësisë. Padiskutim një faktor i rëndësishëm është vetë politika. Politika ka një ndikim të drejtpërdrejtë në emërimet e gjyqtarëve të lartë , të cilët kanë një peshë me rëndësi për standardin e drejtësisë,sepse nëpërmjet vendimeve të tyre konsolidohet praktika e gjykatave më të ulëta. Është kjo arsyeja që së fundmi kërkohen dhe janë vënë në diskutimin politik mekanizma të tjerë të emërimeve të gjyqtarëve të lartë, për të krijuar një besueshmëri profesionale dhe një integritet personal tek gjyqtarët e lartë. Integriteti profesional dhe moral i gjyqtarit dhe prokurorit do të barazonte balancën e pjatave të peshores së drejtësisë.
– Duke iu referuar KQZ-së, sa dhe si mundet që një anëtar i saj, po kështu edhe në drejtësi, gjyqësor, prokurori, të ushtrojë vullnetin kushtetues e ligjor dhe të mos jetë militant partie?
– Ajo që dallon në këto detyra ,midis të qenit i paanshëm apo militant partiak ,është pikërisht parimi i paanshmërisë në ushtrimin e detyrës. Paanshmëria lidhet me të qënit larg çdo lloj ndikimi ,politik apo i çfarëdo lloji qoftë. Çdo njeri edhe në këto funksione, padiskutim ka një bindje politike ,ai voton për një forcë politike apo për një tjetër dhe kjo është një e drejtë kushtetuese. Çështja është që bindja politike të mos dominojë dhe të mos ndikojë në veprimtarinë e detyrës që merr përsipër. Kur kjo ndodh padiskutim që është shkelur Kushtetuta apo ligji, këtu fillon problemi ,përgjegjësia dhe besimi për drejtësinë lëkundet. Në këto raste problemi është më i gjerë se një çështje personale e militantit,pasi prodhon pasoja me ndikim në sistemin e drejtësisë. Një vendim nuk jepet në emër të gjyqtarit. Një vendim jepet në emër të gjykatës dhe këtu anatemohet gjykata ; një vendim jepet nga prokurori në emër të prokurorisë e kështu për çdo institucion kolegjial.
– A pajtoheni që tendenca e sotme te shoqëria jonë, është se me vullnetin e detyrimit, përpiqemi që të ndryshojmë me dhunë atë që kërkojmë te njerëzit, te ligji, pa u bërë merak që ndryshimin ta fillojmë nga vetvetja?
– Çuditërisht ,çështja e imponimit të vullnetit tek tjetri me dhunë sa vjen e bëhet me shumë evidente. Një etikë tërësisht e munguar tek vetja dhe e imponuar tek tjetri. Një shoqëri aspak tolerante për bashkëbisedim. Tendencë e cila po njeh zhvillim dhe që është e rrezikshme. Shumë pak, për të mos thënë aspak reagim i shoqërisë civilë ndaj këtij zhvillimi. Pasqyrohet kudo. Në rrugë askush nuk njeh më fjalën të lutem,më fal. Pse jo, si pasqyrë e kësaj dhune imponimi jo pak herë arrihet edhe në krime në rrugë, në familje. Humbje jete për një fjalë “gabova”, “më fal”. Ka humbur në fund të detit fjala “gabova”. Këto sjellje nuk kanë asgjë të përbashkët me demokracinë,me një shoqëri demokratike. Dhuna e të imponuarit është tipar i një shoqërie diktatoriale dhe ky fenomen do ta quaja, duhet të vërë në alarm të gjithë shoqërinë.
– Gjëja më e keqe që i ka ndodhur shoqërisë sonë, është se është humbur koncepti i mirëbesimit ndaj të gjithëve, për çdo gjë, qoftë në rrafshin shoqëror, qoftë në rrafshin individual, qoftë në raportet individ-shtet, qoftë në raportet shtet-politikë. Sipas jush, përse?
– Ka një krizë besimi që reflektohet më së shumti në raportin individ-shtet dhe individ politikë. Është për të ardhur keq që politika perceptohet si e keqja e vendit. Besoj se ky perceptim ka ardhur nga jeta politike konfliktuale e gjatë ,me një mungesë tolerance, me një mungesë komunikimi, shpesh me një etikë të munguar ,me një vullneti të dhunshëm imponuar ,e cila ka ndikimin e drejtpërdrejtë në jetën personale të secilit. Një politizim i skajshëm ,i ndarë në kampe politike me një mosbesim absolut tek kundërshtari politik, ka dhënë ndikimin e drejtpërdrejtë në rrafshin shoqëror dhe personal. E pabesueshme, por reale, ndikimi politik në shtet, ka një ndikim të drejtpërdrejtë në raportin e besueshmërisë së individit në shtet. Sot rëndom ndeshesh me bisedën “nuk mbarova punë se janë këta demokratët në qeverisje”; “më larguan se i përkas asaj force politike” ; “as që besoj se zgjidh këtë apo atë problem se nuk jam i kësaj force politike”! Gjithçka në jetën e përditshme e lidhur me funksionin politik.
– Kush ju ka dhënë këshillën që ju respektoni më shumë në marrjen e vendimeve më të rëndësishme?
– Vendime të rëndësishme ka shumë në jetë. Përgjithësisht më së shumti i kam gjykuar vetë, por unë përgjithësisht besoj tek familja në çështjet që kanë ndikim në jetën familjare, besoj shumë tek ata me të cilët bashkëpunoj dhe vlerësoj këshillimet e tyre. Deri me sot nuk kam mbetur e zhgënjyer.
– Ju është dashur ndonjëherë që të merrni një vendim të rëndësishëm, që është në kundërshtim me bindjen tuaj morale?
– Asnjëherë. Siç e thashë me lart jam natyre e fortë në vendimmarrje të rëndësishme.
– Në qoftë se nuk ka ndodhur, nuk ju është kërkuar? Nëse ju kërkojnë, ju mund ta ndërmerrni një vendim të tillë?
– Padiskutim që jeta ma ka sjell që të më jetë kërkuar. Nuk e kam marrë këtë vendim të rëndësishëm, sepse vinte në kundërshtim me moralin tim edhe pse mund të më kishte sjellë rasti të isha e fituar.
– Keni pyetur ndonjëherë vetveten, përse sot njeriu është më pak human e solidarë ndaj bashkëkohësit, ndaj bashkëfqinjit?
– Po. Është një fenomen që të tërheq vëmendjen dhe ndonjëherë është edhe pjesë e bisedave shoqërore. Pak solidar me fqinjin, apo të njohurin. Humanizmi nuk mendoj se mungon,ndoshta mund të jetë zbehur. Pse më thoni? Ndoshta kjo është më shumë e përhapur në qytetet e mëdha, në metropole. Në Tiranë shumë lëvizje për kohë të shkurtër, të bën pak solidar, nuk arrin ta njohësh, ta bësh mik. Ke një rreth shoqëror të mëparshëm që ta bën të panevojshëm në kohë qenien me të tjerë. Besoj më e rëndësishme është fakti i një metropoli që të rrëmben në orë, ditë, pune.
– Cila është filozofia juaj që ju udhërrëfen në jetë?
– Korrektesa dhe besnikëria janë karakteri im në jetë dhe nuk më ka dalë keq.
– A besoni lehtë në marrëdhëniet me njerëzit?
– Jeta më ka mësuar të mos besoj lehtë. Marrëdhënien duhet ta ndërtosh, ta njohësh, pastaj ta besosh. Kjo rrugë nuk është e lehtë.
– Cilat janë prioritetet tuaja?
– Në jetë të mbetem e vlerësuar.
– Cila është Dëshira në jetën e saj familjare? Ndryshe nga Dëshira që njohim publikisht?
– Familja është gjithçka. Bëj gjithçka për familjen. Nuk ka asnjë ndikim në jetën time familjare pozicioni publik. Jam një familjare besoj e mirë, një nënë që ndjehem afër me dy fëmijët e mi, sikur të ishin të vegjël.
– Me bashkëshortin tuaj, cilat gjëra ju bëjnë të keni më shumë divergjenca? Po gjërat që ju bashkojnë?
– Divergjencë është fjalë e madhe,nuk besoj se kemi. Ndahemi kryesisht në atë që unë vazhdoj të jem ndoshta më tepër e lidhur me fëmijët, duke i rënë në qafë jetës sonë tani, që ata janë të rritur dhe kanë familjet e tyre. E kuptoj, por ndaj fëmijëve jam e dobët. Shumë, po shumë gjëra na bashkojnë.
– Ndikoni në vendimet e njëri-tjetrit? Po në ato të punës e detyrës shtetërore?
– Asnjëherë nuk kemi ndikuar në punët e njëri- tjetrit. Aq më pak në detyrat shtetërore.
– Cilën ngjarje a ndodhi të jetës tuaj, ju nuk do të donit ta kujtoni?
– Humbjen e babait, kur isha e re.
– E keni jetuar çastin më të lumtur të jetës tuaj?
– Sigurisht, jeta të jep pak çaste të lumtura. I kam jetuar.
– Gjëja më e hidhur që ju ka ndodhur në profesionin tuaj?
– Ishte viti 1998. Punoja gjyqtare në Gjykatën e Apelit, Tiranë. Për shkak riorganizimi më transferojnë në Gjykatën e Apelit, Shkodër. Një vit trazirash, pa shtëpi, pa familje në Shkodër. Një hidhërim i gjatë, prej dy vitesh, por e përballova.
– Për cilin vendim, qëndrim të mbajtur, jeni penduar më vonë?
– Nuk kam në jetën time një vendim që të kem një pendesë më prapa.
– Te njerëzit çfarë vlerësoni më shumë? Dhe çfarë ju nuk mund të falni kurrë te sjellja e njerëzve?
– Korrektesën e komunikimit , apo njohjes. Arrogancën e mendjemadhësinë i urrej dhe nuk e fal. Ato për mua përbëjnë karakter dhe karakteri nuk ndryshon .Njeriu gabon dhe falet. Falja është fisnikëri.
– Sa ndikoni ju në vendimmarrjet e fëmijëve tuaj, në çështje që kanë të bëjnë me përzgjedhjen e jetës të tyre?
– Edhe pse jam shumë pranë tyre, asnjëherë nuk kam ndikuar në vendimmarrjet e jetës së tyre. Është përgjegjësi e madhe ta bësh këtë, jeta është fat këtë e besoj.
– Intelektualizmi është sot në rolin udhëheqës të proceseve të integrimit?
– Nuk e besoj. Më shumë se intelektualizmi është prakticizmi në rolin udhëheqës të proceseve të integrimit.
– Po kontributin e intelektualëve, ju si do ta vlerësonit?
– Kontributi intelektualëve është i çmuar, por nuk ndihet, a nuk kërkohet dhe, duke qenë intelektual, bëhet më lehtë prakticien.
– Sot, kemi shoqëri civile, apo individë civilë?
– Shoqëri civile nuk besoj, individë patjetër, por që të ndihet në jetën publike duhet një shoqëri.
– Që ndikimi i shoqërisë civile është i pakët, i papërfillshëm, në qendrat vendimmarrëse të politikës, nga ku buron e keqja?
– Stad zhvillimi do ta vlerësoja. Shoqëri civile e vakët në kufijtë e inekzistencës. Kaq e vakët në veprimtarinë e saj pak shanse ka të dëgjohet nga politika që është dhe ndihet më e fuqishmja e vendit.
– Apo, të gjithë kemi vetëpranuar që thjesht nuk kemi mundësi të reagojmë, të ndikojmë dhe e vetëpranojmë të trajtohemi pasivisht?
– Ata që punojnë me shoqërinë civile, së pari, duhet të kenë nervin e përgjegjësisë: “gurë, gurë bëhet mur”. Asnjëherë nuk do të ketë një fitore të madhe, pak nga pak veçanërisht për problemet sociale duhet të funksionojë reagimi qytetar.
– Që shoqëria jonë është akoma në moshën e foshnjërisë demokratike, a jeni vetëpyetur për përgjegjësinë?
– Foshnjëri e zgjatur do të thosha. 20 vite demokraci është shumë për të qenë në moshën e foshnjërisë demokratike. Madje, më duket sikur 10 vite më parë kanë funksionuar më aktivisht. Përgjegjësia përveç atyre që e kanë marrë përsipër këtë mision, duhen mekanizma mbështetës, që në dijeninë time mungojnë.
– Kemi sot njerëz që mund të sakrifikojnë për zhvillimin e shoqërisë?
– Patjetër që ka. Të pranosh që nuk kemi njerëz që të sakrifikojnë për zhvillimin e shoqërisë është e rëndë, është të vrasësh shpresën se një ditë do të vijë.
– Sot, gruaja shqiptare, a ka atë rol që i takon në jetën shoqërore?
– Pak. Kontributi i gruas shqiptare, nënvlerësohet.
– Sipas jush, përse?
– Janë një sërë faktorësh. Më së pari, roli i gruas është pasqyra e një shoqërie demokratike. Sa e zhvilluar është shoqëria aq më i fuqishëm është roli i gruas. Hapat edhe pse të avashtë, po hidhen. Si gjithnjë ligjet i kemi të mira, duhet t’i zbatojmë që t’i japim rolin dhe vendin gruas në jetën shoqërore. Duhet organizim edhe i vetë grave për të marrë rolin që i takon. Duhet promovim nga vetë gratë për gratë në jetën shoqërore.
– Cila mund të jetë ajo “recetë”, që mund të ndikojë në rritjen e rolit shoqëror, politik të kontributit të gruas?
– Promovimi i grave nga politika, jo me kuotat ligjore, por si figura të afta në drejtimin e jetës shoqërore, në strukturat vendimmarrëse të shtetit dhe politike. Përqindja e grave në struktura shtetërore nuk është keq, por kur vjen tek drejtimi ka një kontradiktë me atë që përmban struktura shtetërore. Politika ka më shumë nevojë për gratë të afta e me përvojë, që të përballen me dinjitet në politikën e sotme të ashpër.
Atributi i ndërgjegjësimit
Ndërgjegjësimi besoj se duhet të fillojë nga vetë shoqëria civile. Pa diskutim që kërkohet mbështetja e shtetit, në mënyrën e të funksionuarit, të sensibilizimit ndaj ndërgjegjësimit për përgjegjësitë e saj dhe kjo përbën edhe kontribut zhvillimi të këtij mekanizmi mjaft të rëndësishëm në një demokraci.
– Ju faleminderit!
