Nuk gjente qetësi Gjakova aso kohe. Sikur të mos mjaftonin hallet e jetës së përditëshme, por duheshin përballuar edhe sulmet e ushtrisë serbe. Ata vinin pa pritur, me urën e zjarrit në dorë. Më shumë shfrytëzonin kohën kur shkrinte dëbora. Nuk donin t`ja dinin as për gra e as për fëmijë. U vinin flakën shtëpive e përdhunonin duke u zgërdhirë. Zbardhnin ca dhëmbë prej gjaksori që u dukeshin më të frikshëm nga kontrasti me ato mjekrat e zeza sterrë. Merrnin laçkë e plaçkë dhe iknin nga sytë këmbët, për t`u kthyer përsëri, kur t`u mbushej mendja. Banorët e tërë krahinës jetonin me ankthin e ardhjes së tyre. Zakoni dhe instinkti i kishin mësuar, se e vetmja rrugë për t`u mbrojtur, ishte bashkimi i të gjithëve rreth bajraktarit. Kështu ishin organizuar brez pas brezi. Kështu thuhej dhe në kanun. Kështu tregonin dhe në historitë e tyre gjyshërit që kishin parë shumë. Të gjithë i bindeshin rregullit që i pari i oxhakut t`i printe si në paqe, ashtu dhe në luftë. Fundja ai kishte të drejtën e mbajtjes së flamurit. Dhe flamuri qe gjë e shenjtë për ta. Aty përqëndrohej nderi i tyre. Nga kjo, i tërë fisi i bajraktarit respektohej e adhurohej. Në rast vdekje, ai zëvendësohej sipas rregullave të përcaktuara qartë. Si zgjidhej, fjala e tij, kurrë nuk bëhej dysh. Mirëpo, një herë, njerëzit e Gjakovës u ndeshën me një fenomen të ri. Armiku erdhi me një ushtri të madhe në dimër. Pra kur askush nuk e priste.
Ata u çuditën dhe gati nuk e besuan, pasi rrugët prej ditësh ishin zënë. Edhe ata vetë ishin mbyllur brenda dhe nuk dilnin nga shtëpia. Shumë, shumë, vetëm gratë shkonin me mundim deri tek bagëtia sa për t`u hedhur ushqimin e tyre. Se vetë mund të kishin mungesa, por barin e thatë, dushkun dhe tagjinë, asnjëherë nuk ua kursenin bagëtive e kuajve në grazhd. Kur erdhën mjekërzinjtë ishte natë. I ftohti të hynte në palcë. Ata erdhën pa u ndjerë, aq sa edhe qentë u zunë në befasi. Por edhe sikur të lehnin, njerëzit do pandehnin se janë ujqër. Le që ata ishin më të egër se ujqërit. Ujqërve nuk ua kishin fare frikën. Gjithçka ishte siguruar mirë. Me pak fjalë, gjaksorët ishin e kishin gjetur kohën për t`i zënë në befasi. Kur nisi rrëmuja ishte vonë. Në shtëpinë e bajraktarit u dha kushtrimi: Erdhi shkjau bre! Atëherë burrat rrëmbyen armët, ca pushkë të gjata dhe filluan të shtien ku të mundnin. Gratë e fëmijët i grumbulluan në një dhomë. Vetë dhanë e morën nja dy orë të mira, por pa mundur të organizohen. Nga shtëpitë e tjera qëllonin kuturu. Flakët nisën të ndriçonin vendin rreth e qark. Edhe kullës së tyre iu vu flaka. Për dreq, atë natë të zezë, frynte një erë e marrë që e përhapte atë në të katër anët. Bajraktari urdhëroi të vëllanë që t`i nxirrte jashtë gratë dhe fëmijët. Ndofta kështu do të mund të shpëtonin. Por ata nuk pranuan kurrsesi. E dinin se ishte më mirë të vdisnin nga zjarri se nga armiku i pamëshirshëm. Mes të shtënave të paprera, britmave të grave dhe të qarave të fëmijëve, ata u përzhitën të gjallë brenda mureve të kullës. Kur u gdhi, gjithçka ishte shkretuar. Edhe bora ishte nxirë rreth e rrotull. Gjuhët e flakëve, vende – vende, vazhdonin të lëpinin qiellin, si qentë që kishin shpëtuar nga zinxhirët dhe lëpinin plagët. Tymi që vazhdonte të ngrihej përpjetë dukej që larg, shumë larg. Atë e panë dhe disa miqtë e bajraktarit që banonin në një fshat, nja një orë më tutje dhe ku kishte qëlluar të ndodhej djali i vogël i bajraktarit. I vetmi që rastësisht kishte shpëtuar gjallë. Të zotët e shtëpisë e morën atë djalë ende të pa rritur, që nuk ishte më shumë se pesëmbëdhjetë vjeç dhe shkuan me shumë vështirësi në Gjakovë. Kur mbërritën atje, ushtarët ishin larguar. Por batërdia që kishin lënë pas, dukej sheshit. Djali i bajraktarit u afrua te kulla e tij që ishte shndërruar në gërmadhë, por nuk nxorri asnjë pikë loti. Dhimbjen e mbajti brenda vetes. Tani atë e shihnin të gjithë dhe ai nuk ishte më fëmijë. Ishte rritur brenda natës. Pa dhe një herë nga mani që i kishte mbetur vetëm trungu, kujtoi kohën kur hipte në të së bashku me fëmijët e tjerë dhe kuptoi se fëminia e tij kishte kaluar një herë e përgjithmonë. Fshatarët iu afruan, e ngushëlluan dhe e morën me vete. Atë natë e kaloi në shtëpinë e një fqinji, e vetmja që kishte mbetur në këmbë mes atij pështjellimi. As hëngri, as piu e as vuri gjumë në sy. Rrinte i heshtur e vështronte nga zjarri.
Kur u zbardh, ata që kishin mbetur gjallë, grumbulluan dhe varrosën të vdekurit në gropa të përbashkëta. Gjithçka u bë në heshtje të plotë. Kjo punë zgjati shumë dhe përfundoi aty nga mbasditja me duvanë e hoxhës. Pastaj si me komandë u mblodhën të lodhur te sheshi i xhamisë. Vetë xhamia ishte dëmtuar rëndë. Dy faqe muri i qenë rrëzuar. Minaren nuk kishin mundur ta prishnin dhe kjo sipas tyre ishte shenjë e mirë.
– Kaloi dhe kjo burra. – nisi të flasë shtruar ai më i moshuari. – Kësaj here e patëm të rëndë, se nuk arritëm të marrim hak. U kapëm befas.
Ai fliste sikur bëhej fjalë për gjëra krejt të zakonshme. Dukej që kishte parë e provuar shumë.
– Ndodhi si ndodhi…jeta vazhdon. Jo vetëm bajraktari, por dhe vëllezërit e djemtë e tij nuk rrojnë më. Të afërm që mund ta zëvendësojnë nuk kanë mbetur. Vërtetë ka shpëtuar i biri, por siç e dini, ai është i vogël e nuk mund të udhëheqë Gjakovën. Atij akoma nuk i ka dirsur qimja në faqe.
Të tërë dëgjonin pa hapur gojë. Vetë djali i bajraktarit dëgjonte me kokën ulur.
– Prandaj – vazhdoi plaku – ta diskutojmë dhe ta vendosim bashkarisht, gjersa të rritet ai, kush nga ne do të caktohet në vend të bajraktarit.
Një copë herë askush nuk e mori fjalën. Pastaj një burrë i gjatë dhe i thatë foli me një zë të zvargur:
– Nuk kemi pasur ndonjëherë një rast të tillë. Por meqënëse djalit të bajraktarit nuk i ka dirsur mustaqja, mendoj që të caktojmë bajraktar, atë që i qëndron krëhëri në mustaqe.
Disa nga të pranishmit nuk e kuptuan. Burri i gjatë nxorri një krëhër alumini dhe me të krehu mustaqet e tij.
– Ja kështu – tha – po ngeci krëhëri, pa qenë nevoja për ta mbajtur me dorë.
Burrat tundën kokat si për të thënë se tani po, e morën vesh dhe me një mërmërimë të përgjithshme, dhanë pëlqimin.
Por fare papritur, djali i bajraktarit bëri përpara. Ngriti kokën me krenarinë që i jepte si duket, gjaku si djalë i një oxhaku të madh dhe filloi të flasë:
– Dëgjoni or burra. Kjo që ngjau, të gjithëve na ka lënduar. Kush më shumë e kush më pak, e paguam shtrenjtë besimin se nuk na mësyn kush në mes të dimrit. Ma do mendja se më shumë përgjegjësi, patën ata të mijtë e sidomos babai që ju me të drejtë e keni respektuar e dëgjuar gjithmonë. Tani që ngjau kjo mënxyrë, ju bëni mirë që arsyetoni, se gjersa të rritem unë, rolin e bajraktarit të Gjakovës, duhet ta luajë ai që i ka mustaqet më të trasha. Por unë ndjej brenda vetes, se mjaftoi kjo natë, për t`u pjekur e burrëruar para kohe. Nderi i familjes time e do që unë t`i bindem vendimit tuaj. Por edhe zërit të ndërgjegjes time që të mos i turpëroj të parët e mi. Prandaj, më lejoni ta provoj unë më parë atë punën e krëhërit.
– Pse jo. – tha dikush.
– Dakord jemi. – e mbështetën të tjerët.
– Merre krëhërin! – shtoi ai plaku i gjatë dhe i thatë.
Djali i bajraktarit, pa lëvizur nga vendi e mori krëhërin ndër duar dhe e vendosi përmbi buzë. S`ishte momenti, por edhe po të qeshnin, nuk bënin ndonjë gabim ata burra që ishin mbledhur aty. Por mes tyre, qeshja thuajse ishte harruar.
Djali nuk i la gjatë në këtë gjendje. E nguli krëhërin thellë në mish. Në fillim dhëmbët e tij, bënë që të dilnin pika të vogla gjaku. Pastaj u varën ca si rrëke të vogla, gjersa humbën brenda gojës. Djali provoi shijen e athët të gjakut. Por dhembje nuk ndjeu fare.
– Ja, – tha – siç e shihni, krëhëri qëndroi.
– Të lumtë or bir. – foli i befasuar ai që kishte propozuar këtë mënyrë për të përcaktuar atë që duhej të zinte vendin e bajraktarit.
– Hallall. – thanë njëzëri gjithë sa ishin aty.
