“Ishte një ditë plot diell dhe një dritë e bardhë qumështi kishte pushtuar qytetin, rrugët, shtëpitë dhe një ndjesi gëzimi shpërndahej ngado, ashtu si dhe drita. Laura kapërceu një portë të vjetër e të madhe druri pas së cilës mbretëronte një heshtje e madhe. Iu kujtua fare mirë kur para luftës, në vitin e parë të konservatorit, vinte tek Alberto. E dinte se lart, në katin e parë, majtas, ndodhej dhoma e Albertos dhe në të djathtë ajo e prindërve të tij. Kujtoi sallonin poshtë me një llampadar të bukur, pianon, bibliotekën e vjetër gjer në tavan dhe një sahat në mur që kishte një tingull mjaft melodioz. Dritaret e mëdha binin në oborrin e pasmë, ku kishte plot zambakë dhe një akacie të madhe. Po ngjiste shkallët kur ndërkohë një grua doli tek porta. – Jam Laura Simoni, – i tha ajo, – folëm dje në telefon. Nuk di nëse zonja Saviani … – Po, po, ajo ju pret. Në fillim nuk e kuptoi se cila ishit, por i tregova se kishit qenë mikesha e dikurshme e djalit të saj, Albertos, soprano Simoni. Laura tundi kokën.- Tani forcat e kanë lënë dhe nuk shikon më. Ka vite që është verbuar. Laura qëndroi një çast e tronditur nga ky lajm. Ato kaluan korridorin e gjatë dhe ja tek hyn në sallonin e madh, ku në cep, pranë një pianoje të vjetër, qëndronte ulur në kolltuk nëna e Albertos. Ato ndaluan pranë saj dhe gruaja iu afrua shumë pranë, duke i thënë:- Ka ardhur zonja Simoni… soprano!- Ah, – psherëtiu gruaja e moshuar dhe ngriti kokën, edhe pse nuk shikonte, duke kërkuar në mendjen e saj drejtimin nga fytyra e asaj gruaje. Laura i mori dorën. – Gëzohem që ju takoj zonja Saviani. Ndoshta më mbani mend? Mikesha e Albertos! – Ah, “povero” Alberto… biri im i shtrenjtë! – tha ajo nënë dhe uli kokën, e humbur në kujtimin e djalit të saj.
Papritur fytyra e saj mori një tjetër dritë. – Shumë gjëra kam harruar nga kjo botë, por zërat tuaja i dëgjoj ende. Ju këndonit bashkë… ç’zëra të bukur. Alberto ju donte shumë… Laura, jeni gjithnjë ashtu, e bukur si atëherë? Ajo qeshi. – Ah, vitet bëjnë të tyren. Asgjë nuk mund ta ndalojë kohën.
Gruaja zgjati dorën dhe kërkoi dorën e saj. E shtrëngoi pak, e lëmoi, kishte diçka drithëruese dhe prekëse në gjithë këtë. – Kam kaq kohë që e pres Alberton… E pamundur ta konsideroj që nuk ështê më. Atëherë më shkruante se do të vinte. Por nuk e mbajti fjalën. Ishte luftë. Zemra më thotë se duhet të jetë diku, nuk e di ku, në tokë apo në qiell…Të gjithë tashmë e kanë harruar. Po unë jo, kurrë. Si mund të harroj pjellën time?- As unë nuk e kam harruar, – shtoi ajo. – Duhej të vija t‘u takoja më parë, por jeta ime pas luftës ishte e komplikuar, një stuhi e vërtetë… megjithatë unë erdha, edhe pse vonë. Më kujtohet se ju ishit gjithnjë e gëzuar kur na shikonit bashkë.
– Ah, po… – dhe ajo i shtrëngoi dorën me dy duart e saj të brishta. E shtrëngoi fort.
– Mbaj mend njëherë, pas një shfaqje të konservatorit, ne po dilnim bashkë me miq të tjerë studentë. Ishim të lumtur për shfaqjen dhe papritur të pamë ty, në cep të rrugës. Na prisje. Na pështolle të dyve në krahë dhe na mbajte ashtu një kohë të gjatë. Ishe e lumtur…dhe ne gjithashtu. Që nga ai çast unë e ndjeva se do të doja gjithmonë. Gruaja e vjetër mbylli sytë edhe pse nuk shikonte. Lëvizi kokën njê çast si tê shihte drejt tavanit, në boshllëkun e madh. Laura e vështroi trishtë dhe pastaj ktheu sytë nga piano e vjetër. Sa shumë kujtime i zgjonte ajo piano. U ngrit nga karrigia dhe u afrua ngadalë drejt pianos. Ngriti kapakun dhe i ra dy-tri tastierave. Plaka ktheu kokën. Diçka tjetër shprehte tashmë fytyra e saj. Sikur po kthehej në një tjetër kohë. Ishte fillimi i njê muzike që e luanin atê kohê, të dy, në sprovat mbi piano. Nëna e Albertos mbajti vesh. Qêndronte si e ngrirê duke dëgjuar notat e para. Rikthehej në kohë.- Më kujtove Alberton kur i binte pianos. Pastaj ra një heshtje e gjatë.- Luani ju lutem. Askush nuk ka luajtur në atë piano që pas luftës. Ajo mbeti e heshtur prej kaq vitesh… priste Alberton. Më kujtohet si tani kur blemë pianon. Alberto mbushi dhjetë vjeç. Atëherë ishte sakrificë të bleje një piano, por ai donte ta kishte në shtëpi. I pëlqente të luante. Kështu ai u lidh më shumë me muzikën, artin, këngën. Ndërsa tani, tani ajo piano ka rënë në një heshtje të madhe… Luani ju lutem!
Laura u ul në poltronin e pianos dhe nisi të luajë. Ishte një pjesë nga Shopen, “sonata al chiaro di luna”, të cilën Alberto e luante shpesh. Në fytyrën e asaj nëne kishte një lloj shkëlqimi në gjithë qenien e saj. Ç’gëzim! Mbante vesh muzikën që shpërndahej nëpër dhomë duke pushtuar gjithçka dhe duke jehuar tej dritares së hapur në oborrin me zambakë. Pastaj muzika ndaloi. Laura ndjente gjoksin që i shtrëngonte fort, gjer në dhimbje. Jo, nuk mund të luante më tej. U ngrit, mbylli kapakun dhe iu afrua nënës së Albertos.- Zonja Saviani, doja t’u pyesja nëse në gjithë këto vite keni marrë ndonjë shenjë nga Alberto… nëse dikush u ka folur për të?- Ah, gjithë këto vite asnjë shenjë, asnjë fjalë, asnjë letër… Vallë është gjallë? – dhe me një fytyrë të shqetësuar, kërkoi ta shikonte atë në sytë e verbër të saj.- Nuk e di, – u përgjigj Laura. – Vite me rradhë kisha shpresuar diçka të tillë. Por një gazetar i “La Stampa” që ishte së fundi në Shqipëri ka shkruar për një italian që këndon opera në një fshat të largët malor… Një ushtar i mbetur që nga koha e luftës! Plaka zgjati dorën dhe shtrëngoi përsëri dorën e saj.- A thua të jetë e vërtet? Vallë Alberto është gjallë?- Zonja Saviani, unë kam vendosur të shkoj tani shpejt në Shqipëri bashkë me burrin tim… Nuk di pse zemra më thotë se duhet të jetë ai.- O mio Dio! – pëshpëriti plaka dhe tërhoqi dorën e saj. Hapi krahët, donte ta përqafonte, ta puthte. Laura vështroi një çast ata sy të verbër, të hapët, çuditërisht në ngjyrë kobalti dhe menjëherë imagjinoi në disa fragmente të sekondës Alberton, kthimin e tij në shtëpi, takimin me nënën e tij të verbër dhe ata sy që s’mund ta shihnin më djalin e saj. Binte shi në Milano. Po kthehej. Nga dritaret e trenit Laura shikonte shiun që binte me forcë. Vështrimi i saj tretej tutje, në kohëra të largëta. Viti 1940. Tashmë imazhi para syve të saj ishte tepër i turbullt. Mjegull e madhe. Pastaj një jehonë zërash u bë gjithnjë e më e fortë duke pushtuar një rrugë të qytetit. Një kompani këmishëzinjsh në ekstazë. Italia kishte hyrë në luftë. Dhe ata të dy, ajo dhe Alberto, shikonin trishtueshëm atë histeri lufte: “Vinceremo! Vinceremo!”… Në një trung peme ishte varur një megafon. Njëri nga këmishëzinjtë mbante një urë zjarri, ndërsa nga diku, s’dihej nga, një altoparlant transmetonte fjalimin e Musolinit, ku Duçja klithte: “Viva Italia! Viva l’Impero!” Ishte natë. Po ktheheshin. Ata u shtrënguan te njëri-tjetri me një lloj frike. Thirrjet “Vinceremo” largoheshin në thellësi të qytetit, por nuk u shuan. Ishte një histeri e frikshme. – Laura, duhet të shkoj. Në shtëpi më presin të gjithë. Është nata e fundit me familjen. Ajo i hodhi krahët dhe e përqafoi. – Si do të ikësh?! – Duhet të bëhem gati për nesër… Ky është fati ynë! Ajo mblodhi supet si të donte të mbrohej nga diçka. U struk në gjoksin e tij. Alberto vështroi shallin e saj të mëndafshtë rreth qafës. – Ma jep këtë shall, kam dëshirë ta marr me vete si shenjë mbarësie. Ajo e pa e habitur dhe pastaj duke qeshur zgjidhi shallin menjëherë. – Mbaje dhe kujtomë! Kushedi, lufta do të mbarojë shpejt! – pëshpëriti ajo. – Laura, kjo luftë nuk do të vazhdojë gjatë! Do të kthehem. Kjo nuk është lufta jonë! Nëse nuk shkoj, ata me siguri do më burgosin. Kushedi në ç’kamp do përfundoj… – Alberto! – Laura!- Do vij nesër të të përcjell në dyert e kazermës! Ai e përqafoi fort dhe e mbyti me të puthura. – Do të kthehem shpejt! Besomë! Tri vjet më vonê lufta kishte mbaruar. Laura ecte kuturu nëpër qytet. Jetonte tjetër kohë. Shpesh ecte me orë të tëra dhe vështrimin e humbur, pa mundur të shijonte jetën e Republikës së re. Asgjë nuk i bënte përshtypje. Ecte dhe zëri i saj i fliste vetvetes, Albertos, kohës që kishte jetuar dikur. Zëri i saj që dridhej… Kujt i fliste kështu? Vallë atij, botës? Njerëzit nëpër rrugê këndonin këngên e re qê këndohej në gjithê Italinë: “E bella ciao”. “Prita shumë, nga një sezon në tjetrin”, fliste zëri i saj, shpirti i saj. Kujt vallë i drejtohej? Sigurisht Albertos. Po a e dêgjonte ai? “Kisha shpresuar për pranverën, verën tjetër, pastaj vjeshtën, dimrin, dhe kështu, nga një vit në tjetrin. E njëjta heshtje. Lufta në Shqipëri vazhdonte, Italia u çlirua. Europa gëzonte fitoren e saj të përgjakur. Por ti nuk u ktheve. Çdo ditë shkoja në skelën e portit dhe hidhja vështrimin tutje në horizontin e atij deti të trishtë. Çdo ditë… Ti nuk e kishe provuar i dashur tmerrin e pritjes pa fund. Ishin ditët e mia të makthit. Harroja të haja, shoqet e mia nuk i takoja më. Nuk doja më të këndoja, thua se zëri më kishte humbur përgjithmonë, ishte thyer, këputur. Të gjithë në familje më flisnin se mjerisht, ti, Alberto, ishe vrarë dhe se jeta duhej vazhduar…” Atê vit endjesh dhe përhumbjesh, herë-herë ndalonte në ndonjë kafene dhe rrufiste e vetmuar një kafe të ftohtë, duke parë njerëzit që shkonin, botën që lëvizte, të dashuruarit. Ndoshta nuk dinte se çfarë pinte, vërtet. Ishte si e huaj në atë vend. Përse ishte aty, vetëm? Përse iu u bë kaq i huaj ky qytet? Vallê mungesa e tij, kjo pritje e gjatê, klithëse, e pafund?“E vetmuar kthehesha vetëm në shtëpi, e lodhur nga endja e gjatë, me këmbë të rënda, gjithë plagë, endesha kuturu nëpër qytet. Pastaj mbyllesha në dhomë dhe lexoja letrat e tua, rilexoja letrat e ardhura nga fronti. Emra të panjohura fshatrash, qytetesh… Llogora, Vuno, Mali i Pikëllimës, Kurveleshi, Tepelena, Këlcyra… Më shkruaje për atë tokë të çuditshme, për njerëz me fytyra të vrara, me sy të vengër, për shpirtra që kërkonin të ishin të lirë. Oh ç’fjalë malli, ç’puthje të bukura më dërgoje, si fluturzat nën hënën e plotë. Krahë e fjalë argjendi. Letra që digjnin dhe që mbanin gjurmët e lotëve të mia. Më pas nuk qava më. Nuk kisha më lotë. Ecja kuturu Alberto, tê kërkoja ty, tê prisja para katedrales, shkoja në Via Viskonti, pastaj në Piazza Fontano, Piazzale Loreto, kthehesha nê Porta Garibaldi. Letrat e tua i mbaja me orë të tëra në duar, sikur të ishe ti, i miri im. Më premtove se ditën që do të ktheheshe do vije të më merrje dhe do të shkonim në kishë. Do të binim në gjunjë para Zotit për dashurinë tonë, me një “Magnificat” të Mozart, që aq shumë të pëlqente… Shpesh më shkruaje për arjet e bukura që këndoje edhe atje. Arjet që kishte kënduar me mua. Atëherë, e vetme, e kyçur në dhomën time, e përqafuar me veten si të isha me ty, ngjitur në trupin tënd, frymë më frymë, lëvizja nëpër dhomë dhe këndoja, me zë të ulët. Arje të Puçinit, Verdit… Ah, Verdi! E kishim lënë të shkonim në Milano dhe pastaj nga La Scala, të merrnim një makinë dhe të shkonim në fshatin e Verdit, disa dhjetra kilometra larg, në shtëpinë e tij, aty ku ai kishte kompozuar veprat e mëdha, të pavdekshme. Këndoja heshturazi, e gëzuar dhe e mjerë. Ndoshta më shikonin si të çmendur… ndoshta isha e tillë, kushedi. Më ishin prerë krahët, më ishte hapur zemra, më ishte çarë dhe kullonte. Dhe ashtu, në atë zi të madhe bija në shtrat me rroba, me këpucët gjithë pluhur, bija si e vdekur. Humbisja në pritjen time të zezë. Vallë do të vije? Po kur?… Dhe ashtu, në errësirën e thellë, më dukej sikur dëgjoja turma të gëzuara që thërrisnin, si të ishin turma ushtarësh që ktheheshin. Mendoja se ti Alberto po hyje në qytet, po vije. Ngrija kokën, hapja me shpejtësi dritaren, por jo, asnjë përshëndetje, asnjë thirrje, veç ndonjë thirrje të dehuri në natën e vonë. Bota përgjumej, ndërsa unë duhej të dergjesha sërish në zinë dhe pritjen time të pafund…»
Një tjetër ditë plot diell, Laura kishte shkuar në oborrin e Konservatorit, kishte kapërcyer portën e madhe, kishte hyrë korridoreve dhe kishte vëzhguar një çast skenën bosh. Ishte rikthyer në kohë, vite pas, në vitet e lumtura, të këngës dhe të dashurisë. Jo, nuk mund ta shikonte ashtu skenën e heshtur. Iu muar fryma, doli shpejt dhe jashtë, ata studentë që ishin, të dashuruar, tek i thërrisnin njëri-tjetrit, i kujtuan ditët e saj me Alberton… ditë dashurie. Dhe përsëri zëri i saj sikur i fliste atij, Albertos, të dashurit në mungesë:“Një vit më vonë, kur të gjithë ushtarët, të plagosurit si dhe jo pak të vrarë, u kthyen nga frontet e largëta, atë ditë festive në sheshin e qytetit, ngaqë nuk të gjeta, unë u zhduka. Nuk mund ta kuptoja që gjithë ata njerëz ishin të lumtur për luftën e mbaruar dhe fundin e fashizmit. Ndërsa shpirti im ishte zi, në zi. Dy ditë më vonë më gjetën në një breg të shkretë, gjysmë të vdekur. Nëna ime qau shumë. Im atë u bë si i çmendur. Isha fëmija i tyre i vetëm. Askush nuk e dinte se çfarë kishte ndodhur me mua. Vallë kisha dashur të vrisja veten? Ndoshta. Përse ta doja jetën?! Në gojë kisha një shije hiri dhe balte. Vallë balta tënde nga ai vend i largët qê quhet Shqipëri? Nuk e dija. Në fakt nuk mbaja mend se çfarë kishte ndodhur vërtet…”Ah, kujtimet… Ato ditê të vitit 1990 nê Milano bënte fohtê. Po kthehej vonê nê shtëpi e megjithatê kujtimet e ndiqnin çdo çast. Ishte koha tjetêr qê tashmê i përplasej në sy, nê shpirt, në gjithë qenien e saj. Një imazh i shpejtë iu shfaq para syve në disa sekonda. Pastaj imazhi iu shua, u zbeh, u venit… Ishte ajo, në shi, prindërit që e kishin gjetur diku rrugëve, të lagur qull dhe që po e kthenin drejt shkallëve të shtëpisë. Po ngjiteshim. Dhe ai tavan i errët lëvizten gadalë, rrotullohej si një disk planetar. Një imazh i dhembshëm. Pastaj ajo nën një mbulesë, në shtrat, e futur brenda, mbuluar krejtësisht, por me sytë hapur, të humbur.
“Gjithë bota përmblidhej në atë tavan të bardhë dhe unë imagjinoja se një forcë e çuditshme, një fuqi gati hyjnore, më ngrinte ashtu nga krevati, të shtrirë, dhe më shtynte drejt tavanit, të cilin e përshkoja pa e prekur dhe ngjitesha drejt qiellit, në një qiell plot yje, sikur t’i përkisja një bote tjetër, jo asaj poshtë, jo zisë së madhe të shpirtit. E ndjeja veten të çliruar, të lirë, pa peshë, sikur të isha në një botë engjëjsh.“I ëmbli im… Kohë më vonë takova një shokun tonë të konservatorit të muzikës, një shokun tënd gjithashtu. Leonen që studionte kompozicion. Të kujtohet ai djalosh hokatar me quk? Një ditë ai më bindi të ngjitesha në skenë. Donte të më ndihmonte, të më nxirrte nga ai pus i thellë ku isha zhytur. Jetoja me errësirën, heshtjen dhe imazhin e atij shpërthimi që të kishte mbuluar ty, ashtu pa zhurmë, si në një film pa zë. Ai më zgjati dorën dhe unë u ngjita. Do këndoja një duet të Xhildës… ‘Rigoletto’ E kujtoj gjithnjë. Si mund ta harroj?
“Emër që do më kujtojë gjithnjë / shijet e dashurisë / Dëshira ime do të fluturojë gjithnjë drejt tij / Duke menduar përherë për të / Dhe më së fundi, fryma ime e fundit / Për ty do të jetë i dashuri im!…” Po, këndoja. Këmbët më dridheshin dhe zemra më rrihte fort. Mbaj mend që dritat e sallës u fikën dhe muzika filloi. Njerëzit në sallë prisnin, ndërsa unë ktheva kokën pas, prisja të vije dhe ti në skenë… Por ti nuk erdhe dhe unë nuk arrija dot të këndoja. Diçka më shtrëngonte fort në grykë. Të prisja ty, si mund të këndoja pa ty?!… Kështu papritmas ika dhe e lashë skenën. Të gjithë u habitën. Leone më ndoqi pas dhe më mori në krahë. Më dukej sikur isha në krahët e tu. Nuk di si ndodhi. Të nesërmen ne ishim në plazhin e braktisur. U dehëm, u puthëm. Isha veçse një vajzë e mjerë, e humbur, e braktisur nga fati, jeta. Kaluam një natë në hotel dhe të nesërmen ai kërkoi të martohej me mua. Por çuditërisht, të nesërmen unë ika me vrap dhe nuk desha ta takoja më. Si mund të martohesha me të?! Po ti Alberto? Atë natë kur kisha qenë në shtrat me të, një çast, kur Leone flinte, unë i pëshpërita: “Alberto”!… Kujtoja se ishe ti… Kujtoja se kisha bërë dashuri me ty Alberto, me hijen tënde. Kjo gjë më tmerroi. E kuptova se nuk mund të jetoja me të. Puthja më e ëmbël më sillte buzët e tua Alberto, sytë. Dhe ika, duke e lënë atë në shtrat, ashtu, tek flinte…”Oh, ç’kohë… Të nesërmen e asaj dite, e vetmuar dhe e pashpresë, Laura endej përsëri nëpër rrugêt e Milanos. Në muret e ndërtesave, në bulevardet dhe sheshet kryesore, shikonte njoftimet për ata qê ktheheshin nga vendet e largêta, ishin të burgosur nê gulagët e Rusisë, tê tjerê nga Gjermania, Austria, Polonia. Ktheheshin nga ish frontet e luftês, tê gjallê tê sakatuar dhe tê vdekur. “Dikush mund të thoshte se isha thjesht një e çmendur. Merrja tramvajin e vjetër dhe kaloja nga një stacion në tjetrin. Njerëzit zbrisnin, ngjiteshin, bota njerëzore në lëvizje, ndërkohë që ndiqja paretet e zeza të tunelit, urave. Dhe një fytyrë më shfaqej gjithnjë: ti Alberto!…”Dhe zëri i saj i fliste përsëri. Ndoshta donte t’i tregonte Albertos jetën e saj, atë që kurrë nuk ia kishte thënë. Ndoshta ai e dëgjonte. Atë mbrëmje Laurës iu shfaq Stramboli, ashtu siç e kishte parë për herë të parë shumë vite të shkuara. Paolo kishte shkuar që në mëngjes nê Romë dhe do tê kthehej tê nesêrmen. Ishte vetëm dhe heshtja zotëronte ngado. Njê çast dremiti në kolltukun pranê oxhakut. Kur hapi sytê, përpara, nê mur, pikasi foton e saj me Paolon, atëherê kur ishin njohur. Ishte njê nga fotot e tyre tê para nê Stramboli. Kishte dêshirë tê fliste, të tregonte, tê pëshpëriste, ti thoshte Albertos se sa shumê e kishte pritur se çfarê kishte qenë jeta e saj në atê pritje tê gjatê.“Më pas njoha Paolon nga ca kushërinj të familjes së tij. Paolo ishte vullkanolog, studionte shpërthimet vullkanike në Etna dhe Stramboli. Një herë më kishte marrë në kraterin e shuar të Strambolit. Ishim endur në ato shtigje hiri pa jetë, duke parë qiellin dhe fundin e atij krateri që mund të shpërthente sërish, s’dihej kur. Pastaj ai më përqafoi, atje, majë Strambolit, si në një vend pothuaj hënor, pa jetë… në skajet e një krateri të shuar, si sytë e mi të hirtë, si sytë e tu të shuar. Më dukej se isha në një botë tjetër. Dhe kështu e lashë veten plotësisht në krahët e tij, sikur të isha në një planet të largët, harruar nga bota e tê gjallëve. Çuditërisht pas atij çasti, ti Alberto nuk m’u rishfaqe më, nuk rierdhe më. Nuk i dëgjova më hapat e tu. Nuk i pashë më sytë e tu, ata sy të bukur që t’i puthja aq shumë. Ai krater i shuar diçka më thoshte. Të harrova. Kështu, që nga ajo ditë, hija jote që më shfaqej herë pas here, nuk m’u shfaq më nê ditët që do tê vinin, as në sheshin e dikurshëm, as në pragun e konservatorit, rrugët e dashura, dyqanin e akulloreve “Sadina”, as në shtrat. Të lashë atje, të braktisur, poshtë atij krateri të shuar. Në Stramboli… Të lashë siç braktisin një të vrarë.”Ishte njê mbrëmje e ngrohtê. Kur doli jashtê, ndaloi në kafenenê e parê që ndeshi. Porositi njê “Martini” dhe e piu njëherêsh. Kishte njê lloj etje tê çuditêshme. Donte tê përhumbej, tê humbiste. Përballë saj u ul papritur një çift të dashuruarish. Ishin të rinj. Qeshnin, përqafoheshin, putheshin. Ajo i shikonte dhe mbylli sytë. Ndjeu diçka nga dashuria e dikurshme. I dukej sikur ishte ajo dhe Alberto. Po, ata…Kur hapi sytë sërish, ai çift të dashuruarish ishte zhdukur si me magji. Vendi përballë ishte braktisur nga shpirtrat e lumtur.“Që nga ajo ditë, në kthim, kërkova të lidhesha me botën e muzikës. Doja të këndoja, Alberto, dhe kënga më erdhi. E ndjeja brenda meje, në krahëror, ndër buzë. Shpirti donte të këndonte dhe partiturat e vjetra tê konservatorit i nxora sërish nga bodrumi. Këmbët donin ti ngjiteshin skenës ku ndodhte mrekullia dhe magjia e artit. Një miku im i shkollës më angazhoi menjëherë në disa role të vogla, të cilat më pas më dhanë dëshirën të këndoja rolet e mi fetishë. Në fillim Nanetën, pastaj Xhildën, Margaritën, Manon, Violetën… Mimin! Ti e njeh mirë zërin tim “coloratura” dhe ky zë atëherë ishte i preferueshëm në operat me arjet e kompozitorëve si Verdi, Puçini, Belini, Maskanji etj… Italia kishte etje të rijetonte përsëri magjinë e muzikës klasike dhe unë u dhashë e tëra në jetën e teatrit për t’i shëruar plagët e shpirtit, të shuar atë etje të madhe grumbulluar prej vitesh. Dhe zëri im mori forcë, u bë më dramatik dhe tashmë doja të këndoja role “mexo-soprano”. Një vit të tërë u mora me rolin e Luçies së Lamermoor. Luçia pranë atij shatërvani dhe zëri i saj : “Ah, Edgardo mio! / Si, ti son resa! / Fuggita io sono da’tuoi nemici…” Nuk di pse ajo vdekje më përfshinte të tërën, jo vetëm zemrën, por gjithë trupin, duart e këmbët, gjoksin, e megjithatë unë këndoja si kurrë ndonjëherë. Dhe në fund qëndroja si e ngrirë. Ndoshta ti ishe aty, në ato drama, tragjedi, vdekje… Paolo do më ndiqte ngado në skenat e teatrit. “Pa Paolon, unë nuk do të isha kjo këngëtare që jam”, u thosha më vonë kritikëve të muzikës në intervistat e mia. Skena dhe Paolo më sollën shijen e ëmbël të jetës, humbjen e kujtesës. Po, shijen e hirit nuk e kisha më në gojë. Kështu kaluan vitet. Dhe unë vazhdova të ngjitesha në shkallët e skenave të mëdha. Të kujtohen sytë e mi? Sytë blu? E habitshme… Me vite ata u bënë disi jeshilë. Ah, sa i doje ata sy, Alberto… Më pas, Paolo kaloi një infarkt dhe jeta jonë tani, në pension, është e qetë. Lumenjtë rrjedhin qetësisht drejt një deti të pafund. Përjetësisht. Thuamë Alberto, thuamë që je i gjallë!… Pas lufte, nëna jote u bë si e çmendur, ati yt nuk e mbajti dot zinë e madhe. Ai vdiq shpejt!…”
