Nuk mund ta mohoj. Më ishin dashur mjaft muaj, për të perfeksionuar atë që dija për dashurinë, fatin dhe zgjedhjet që bëjmë. Thuajse, mjaft muaj. Muaj pa arithmetikë. Muaj me sekonda, minuta, ditë, javë… Muaj! Kohëzgjatje, kohëikje, kohëndreqje mendimesh në kokën time, aq sa zemra e saj më erdhi në një çast në dorën time, sikur ta kisha një lodër që më kultivonte mirësinë e asaj përhumbjeje, ndërsa isha i lidhur me zinxhirë në një mur dhe duke u torturuar. E kuptova, disi, përmes zërit vetiak, zërit tim dërrmues, ulëritës në mendjen time, se edhe në atë pafuqi të prangosur e të përgjakshme, isha ende i lirë: i lirë të urreja burrat që më torturonin, ose t’i falja nga padia e tyre dashnore në lëmin e pafundme e të ngurtë të urrejtjes inatçore njerëzore. Nuk tingëllon shumë mirë, e di. Por në ngërçin dhe kafshimin e zinxhirit, kur është gjithçka që keni, ajo liri është një univers mundësish. Dhe zgjedhja që bëni, midis urrejtjes dhe faljes, mund të bëhet historia e jetës suaj. Në rastin tim, është një histori e gjatë dhe e mbushur me njerëz. Unë isha një kalues i paligjshëm i kufirit, telave me gjemba, klonit misterioz, që humbi idealet e tij në tavolinë të mbushur me gota rakie „Šlivovica“, një filozof që humbi integritetin në krim dhe një poet që humbi shpirtin në një burg-haur të postës kufitare. Kur u arratisa nga ai burg-haur, mbi murin ballor, pa u diktuar nga qeni i dehur leshtor me shishet që kishin hedhur të zotët e tij me uniformë ushtarake, aty pra midis dy kullave, që mbanin peshën e madhe të armëve, u bëra njeriu më i kërkuar i dy vendeve, i vendit tim, për të cilin ishte derdhur gjak patriotizmi në shekuj nga tërë fisi dhe familja ime dhe i vendit fqinj, që kishte me sa duket një marrëveshje të hidhur në këto ikje të jashtëligjshme të njerëzve në kërkim të lirisë së tyre. Fati ishte si një ketrush dredharak. Dhe si i tillë ai fat i pashkruar, ose edhe i shkruar kushedi, vrapoi me mua dhe fluturoi me mua nëpër atë botë me piramida dhe brez të butë ndarës, ku më pas u bashkua me mafien e Beogradit. E aty nuk e di në fakt nëse ishte ende fati im. Nëse isha unë me atë fat …, të cilin ma kishin ngjizur dhe në emër. E kështu unë isha tashmë në lirinë time. Liria e endjes, ndoshta jo aq dhe ajo liria e përcaktuar, e definuar e mendjes. Kam punuar si armëshitës, kontrabandist dhe falsifikues. Më lidhën me zinxhirë në tre republika të Jugosllavisë, më rrahën, më goditën me thika dhe më detyruan të shkruaja me zorët e mia, intervale qetësie integrale, nga uria. Unë u gjenda mes grushtave, shkova dhe u bashkova me grupe të ndryshme, u bëra rebus i pazgjidhshëm në grindje të shumta. U përplasa me kundërshtarët e kolegëve të rrugës sime të njëjtë, u ndesha me ta si në fushën e betejës së armikut. Dhe unë mbijetova, ndërsa burra të tjerë rreth meje u fshinë me laps policësh të shërbimeve sekrete të të dy vendeve në bashkëpunim të heshtur. Të tjerë vdiqën. Ata ishin njerëz më të mirë se unë. E dija se shumica prej tyre, ishin vërtet njerëz më të mirë, por kur nuk e mësova pse jetët e tyre u shkatërruan nga gabimet e pakuptimshme, që më lodhin ende sot e kësaj dite, dhe u hodhën tutje duke u bërë ushqim kërme nga urrejtja, nga mungesa e dashurisë, ose indiferenca e dikujt tjetër. Dhe unë i pashë. Nuk i varrosa dot ata. Shumë nga ata burra i qava, sikur të qaja për vëllezërit e mi, sikur të qaja për të dashurit e mi. Por, ama edhe i trazova historitë që më kishin kallëzuar, ndërsa strukeshim netëve të gjata në kampet ogurzeza të Jugosllavisë dhe historitë e tyre i kisha bërë çorap në të miat. Por historia ime nuk fillon me ta, apo me mafien e atij vendi, që e kisha parë dhe dëgjuar vetëm nga harta: ajo kthehet në atë ditë të parë në Prizren. Fati, ndoshta ai cipal i atij fati të atyre ditëve, më futi në lojë atje. Fati i asaj kohe ndau letrat e mia të gjakosura nga të shtënat e kufitarëve në kufi me letrat që më siguroi stacionimi i syve të mi, që më çoi te Vjosa Kundrina. Dhe fillova ta luaj, atë fat të shkruar enkas si me dorë, që në momentin e parë që pashë sytë e saj të gjelbër. Kështu fillon, kjo histori, si çdo gjë tjetër, me një grua, me një qytet dhe me pak fat. Fati ishte shkruar në sytë e saj. Dhe sytë e saj iu lutën ashtu ditë e natë babait të saj, që kishte lidhje të fuqishme atje lart, në kryeqytetin e quajtur Beograd. Gjëja e parë që vura re në Beograd, atë ditë të parë, ishte aroma, pasnaja e ajrit, që më ngjante i ndryshëm. Ndiqja dhe disa këmbana. Edhe ato, dhe pse nuk i kisha dëgjuar në qytetin tim, aty më ngjanin me rrokje çjerranake. Mund ta nuhasja edhe dihamën time. Ndodhesha kështu si një i hutuar, para se të shihja, apo dëgjoja ndonjë gjë nga Jugosllavia, edhe ndërsa lexoja pafundësisht rregulla dhe tabela, teksa ecja përgjatë korridorit të kërthizës që lidhte kapanonin me ngrehinën e rrethuar me roja ushtarake. Isha i emocionuar. Por, ama isha dhe i kënaqur prej atij ndikimi, që në atë minutën e parë të Beogradit, teksa u arratisa edhe nga kampi i rrefugjatëve dhe u enda pakuptim në botën e gjerë, por nuk e dallova dhe nuk mund ta dalloja lirinë ende. E di tani që ngjan si era e ëmbël e djersitur e shpresës, e cila është e kundërta e urrejtjes. Është po ashtu dhe era e thartë, dhe e mbytur e lakmisë, që është e kundërta e dashurisë. Është aroma e perëndive, demonëve, perandorive dhe qytetërimeve në ringjallje dhe kalbje. Është aroma nokturn e lëkurës së blirit, pavarësisht se ku gjenden rrënjët e tij, dhe aroma e metaltë e venave të gjakut të makinave që lazdroheshin në gjuhën vendase me „Lada“ e „Saztava“. I vjen era e trazimit, gjumit dhe mbeturinave të disa qindra frymorëve, më shumë se gjysma e tyre njerëz dhe minj.
Ka erë të thyerjes së zemrës, të luftës së vazhdueshme dhe të dështimeve dhe dashurive vendimtare që prodhojnë guximin tonë. Erë e dhjetëra restoranteve, tempujve, faltoreve, kishave dhe kulteve të tjera dhe e pazareve kushtuar ekskluzivisht parfumeve, erëzave, temjanit dhe luleve të sapoprera. Vjosa dikur e quajti atë si aroma më e keqe në botë. Dhe ajo kishte të drejtë, natyrisht, në atë mënyrë që kishte të drejtë për gjërat, që ia ndjente hunda, teksa gjithnjë për të ishte erëmirë vetëm Prizreni. Por sa herë që kthehem në Prizren, tani, është ndjenja ime e parë e qytetit, ajo erë e suxhukëve dhe produkteve të mishit të freskët, mbi të gjitha, ajo që më mirëpret dhe më thotë se kam ardhur në shtëpinë e dashurisë sime. Por ajo që më ri në mendje dhe nuk më lë të hesht për Beogradin, ose ajo gjëja tjetër që vura re ishte zagushia.
Qëndrova në radhët e zbritjes, jo më shumë se pesë minuta derisa mora atë që doja në trupin tim nga ajri i dendur i autobuzit, dhe rrobat e mia m’u ngjitën në djersën e papritur. Zemra ime u bë skllave nën komandën e pamjes së re. Dukej se dhe ajërthithja ishte një fitore. Ndaj çdo frymëmarrje e imja ishte një fitore e vogël, por e zemëruar. E kuptova. Qartësova sytë, si fillim ndaj asaj që ndjenin në zagushi, pastaj i thashë ndjesisë, se kjo zagushi nuk ndalet kurrë, ndoshta në u gabofsha ajo që më rridhte në ballë e në trup më dukej si djersa e xhunglës, sepse nxehtësia që e bën atë, natën dhe ditën, është një nxehtësi e lagësht. Lagështia mbytëse na bën amfibë të gjithëve, në Beograd, të thithim ujë në ajër. Mëson të jetosh me të, dhe mëson të pëlqesh, ose largohesh duke mbajtur hundët gjithnjë të mbytura nga lagështia. Pastaj ishin njerëzit, serbët, kroatët, malazezët, boshnjakët, sllovenët dhe maqedonasit. Silleshin përqark njerëz nga Vojvodina, Kosova, njerëz romë dhe ashkali, goranë dhe maxharë, nga vise të ndryshme të shtetit me gjashtë republika dhe dy krahina. Ishin kasta e veteranëve, ushtarakët dhe policia, ishte dhe pjesa tjetër e paprekshme, ose ata që dukeshin vetëm në makina. Më tej ishin besimet, kultet, kishte ortodoksë, katolikë, myslimanë, laikë. Vinin ata me zanate e profesione të ndryshme. E kudo dhe ngado ndiqje me sy çdo fytyrë dhe krijoje pastaj në vetvete me secilën forma të ndryshme të asaj shumëllojshmërie ekstravagante, asaj mase të ndjeshme, që nuk ishte gjeografikisht më larg se vendi yt, por që në këtë kryeqytet me emrin Beograd, harroje se ishe në mesin e revizionistëve dhe armiqve që i kishe sharë nga mëngjesi në darkë në fletoret e hartimeve. „Ej, ti! Ej, ti…. ti!“ thirri një zë nga pas meje. „Emri im është Millan, më ka dërguar Sinani …“ -tha ai, në serbishten e tij të thekur. „Si quhesh, ose më saktë cili është emri yt që të të thërrasim më mirë?“ „Emri im më i mirë është Dushan,“ gënjeva, duke përdorur emrin nga pasaporta ime e rreme, sigurisht me ndihmën e Vjosës. „Unë mund të të çoj në një banesë të lirë, sa askush nuk mund ta shkojë në mendje se atje banon një i arratisur nga Kampi i Refugjatëve.“ Foli ai dhe i hodhi një vështrim Vjosës. „Hej, prit një minutë,“ ndërhyri një tjetër që sapo parkoi makinën e tij ndanë rrugës. „Kush do të paguajë…?“ „Jemi marrë vesh për këtë“,- sqaroi Millani.
Jo more, dua të them për …, a e di rrugën për atje?“ „Pa ofendim për ty, shok – jam i sigurtë që je një argat i mirë dhe gjithçka do të jetë mirë, por ne nuk kemi nevojë për ty.“ Ktheva sytë i habitur nga Millani. Sytë e tij të mëdhenj, kafe të errët po studionin fytyrën time me habinë time të hapur. Unë kurrë nuk kam njohur një njeri që kishte një zë të atillë, ai ishte i paaftë për të ngritur zërin e tij, ose më saktë zemërimin e tij, dhe unë e ndjeva diçka të tillë edhe atëherë, kur isha në minutat e para me të. Fola me vete. „A kam nevojë për ty, Millan?“ Pastaj tunda kokën dhe kjo u quajt si miratim i pranimit të ofertës, si pritja serioze, që u ndryshoi atyre pamjet e fytyrës. Kaq ishte dhe jeta shkoi në një udhë tjetër. Shtëpinë e shihja vetëm në darkë vonë, madje ndonjëherë edhe darkat e mbrëmjet ishin pjesë e atij zanati të ri, të panjohur nga unë, por që ishte pjesë e planit për të bërë para e për t’iu varur trenit për në Hollandë e pastaj për në destinacionin e fundit me Vjosën në SHBA. Mua më quajnë ende me emrin që më ka vënë nëna dhe babai. Babai im vdiq nga alkooli që pinte dhe përtypte trazueshëm me hallet e shumta të familjes dhe përndjekjes së asaj kohe për arsye biografie dhe unë isha vetëm një fëmijë në mesin e pesë vëllezërve të mi. Isha një fëmijë i bëshëm, por i pafat… Të paktën kështu më dukej mua. Kështu mendoja ditë dhe natë. Derisa… Atë ditë ishte ftohtë. Bardhësi gjithandej. Borë e bardhë dhe sytë koloviteshin sa andej dhe këndej në dualitetin e ndjenjës që përcillte mendja tek trupi. Autobuzi i linjës së vetme nga Elbasani për në Klenjë ishte thuajse në kohën e duhur. Aty rreth orës njëmbëdhjetë ishte kafja e fundit që piva dhe pastaj e gjithë mendja ishte tek rruga drejt Gjinovecit. Sapo kalova Gjinovecin bëra sikur kuptoja nga një ritual momental para Kishës së vjetër të këtij fshati dhe bëra sikur u luta që të më hapej rruga. Por rruga më dukej e gjitha e njëjtë. Kishte gati një metër dëborë dhe kur mendoja se do të kaloja malin e Raduçit frika më shponte edhe kockat. Por ja që vendimi ishte marrë. Nuk kishte kthim pas. U gjenda në kohën e duhur, pikërisht aty në vendin e duhur. Kufitarët e kishin kryer detyrën e tyre në atë pikë të piramidës kufitare dhe unë… Unë ngula çadrën në dëborë dhe tashmë isha matanë kufirit…
