Duke i uruar Ismail Kadaresë ditëlindjen, po botoj bisedën që kam bërë me të si pjesë e librit tim “41 Sekrete”.
Alda Bardhyli, Ismail Kadare dhe unë u gjendëm një të diel pasdite në një kafene në bllok.
Ata morën nga një kafe dhe ndezën një cigare. Unë mora një ujë.
Del shpesh, Ismail?- e pyeta.
Mundohem të dal sa më shpesh, -tha Ismaili.
Lexon?
Nuk lexoj më asgjë.
Po televizor shef?
Shof ndonjë film, po nuk e mbaroj.
Pse e thua këtë, ti shef shumë filma,- tha Alda Bardhyli.
Ashtu? Po çfarë filmi kam parë, ma thuaj pak, -tha Ismaili.
Mos ma thuaj emrin e filmit, -thashë unë, s’ka problem.
Ismaili takon pak njerëz, -tha Alda.
Kam përshtypjen se të japin bezdi njerëzit, Ismail, -thashë unë.
Ashtu mendon?- pyeti Ismaili.
Po, mendoj që ke malaise, bezdi nga njerëzit,- thashë unë.
E lodhin njerëzit,- tha Alda.
Ti duhet ta dish më mirë, -tha Ismaili.
Po ti mua m’i tregon të gjitha,- tha Alda.
Më thuaj pak, a ishte dje ky pallati pas teje?- pyeti Ismaili.
Ismail, jemi në Tiranë,- tha Alda,- këtu ndërtohet çdo ditë.
Pse, nuk jemi në Paris?- pyeti Ismaili.
Pimë një cigare, -tha Alda.
Unë nuk pi më cigare,- i thashë.
Edhe unë do pi një, -tha Ismaili.
Pi shumë cigare?-e pyeta.
Shumë rrallë,- tha Ismaili.
Dje, takova një të çmendur, që pinte cigare të përdorura, -thashë unë.
Ku e takove?- pyeti Ismaili.
Në Prezë, aty ku duken avionët mbi Rinas.
Kemi qenë para gjashtë muajsh në Prezë,- tha Alda.
Ismail, a i jep makinës?- e pyeta.
Nuk i jap,- tha Ismaili, i jepja kur isha i vogël.
Kur ishe i ri, -tha Alda.
Po ti i jep makinës? – pyeti Ismaili Alda Bardhylin.
Po pse, sa herë ke hipur në makinën time, nuk e mban mend? -tha Alda.
Po, e vërtetë, tha Ismaili, je shofere e kujdesshme.
Ku keni shkuar me makinë,- e pyeta.
Ku më ke çuar?- pyeti Ismaili.
Gjithandej, -tha Alda, kryesisht shkojmë në vende afër Durrësit.
Po në Tiranë, ku shkoni? -e pyeta.
Dalim nëpër kafet e Bllokut dhe shohim njerëzit, -tha Alda.
Shiko kush po kalon!-tha Ismaili.
Kush?- tha Alda.
Gruaja e vëllait tim, Shahinit.
Nuk është ajo,- tha Alda.
Ajo është, -tha Ismaili.
Ua, vërtet ajo qenka!- tha Alda,- si e njohe?
Ismaili i njeh gratë,- thashë unë.
Po,- tha Alda. Ismaili ka shumë qejf të shohë gratë.
Kur ke dashuruar për herë të fundit?- e pyeta.
Kur kam qenë i vogël,- tha Ismaili,- dashuroja shpesh.
Kur ke qenë i ri,- tha Alda,- i di unë, m’i ke treguar.
Ashtu? -pyeti Ismaili.
Ismaili e ka pasur shumë qejf fotografinë,- tha Alda, ka shumë foto nudo të të dashurave të veta në Moskë.
Ke bërë vërtet foto nudo?- pyeta unë.
Kjo i di, -tha Ismaili.
Ja, i kam këtu,- tha Alda.
Na i trego, -tha Ismaili.
Nuk qenka nudo, thashë unë, por është fotografi shumë e bukur.
E di kush është kjo, Ismail? -pyeti Alda.
Kjo është Zhana,- tha Ismaili.
E mban mend, e shef, -tha Alda.
Moska ishte e mërzitshme, -tha Ismaili, -por njerëzit na donin shumë.
Kush e fiton luftën,? -thashë unë.
Nuk e fiton Rusia, por as Ukraina nuk e fiton,- tha Ismaili.
Po dikush do fitojë- thashë unë.
Po ti, pse bën kaq shumë pyetje?- tha Ismaili.
Kam qejf të bisedoj për luftërat,- thashë unë.
Po pse mendon kaq shumë,- më pyeti Ismaili.
Pse, ti mund të jetosh pa menduar? -e pyeta unë.
Fjala “jeton” është fjalë e madhe,- tha Ismaili.
Pra, ti ke momente kur nuk mendon fare, e pyeta.
Kam,- tha Ismaili.
Ta kam zili, thashë unë.
Vërtet?- pyeti Ismaili.
Kjo është e vetmja gjë që kam zili tek ti,- thashë unë.
Ndoshta, duhet të ikim në shtëpi, -tha Alda Bardhyli.
Jo, rrimë dhe pak,- tha Ismaili.
Duhet të hamë drekë, -tha Alda.
Çfarë ha më shumë, Ismail? -e pyeta.
Ismaili ha shumë lehtë,- tha Alda.
Nuk jam hamës, -tha Ismaili.
Po me gjumin, si e ke raportin Ismail?- e pyeta unë.
Unë fle,- tha Ismaili.
Kohët e fundit fle shumë, -tha Alda.
Më pëlqejnë shumë njerëzit që flenë mirë, -thashë unë.
Pse të pëlqejnë njerëzit që flenë,- tha Ismaili.
Sepse vetë nuk fle dot pa u zgjuar dy-tri herë, -thashë unë.
Po edhe unë nganjëherë zgjohem,- tha Ismaili.
Ismail, ke ftohtë?- e pyeta.
Kam gjithmonë ftohtë,- tha Ismaili.
Sot është ngrohtë,- thashë unë.
Nuk më duket, -tha Ismaili.
Po këtë shallin e mban se ke ftohtë apo për modë?- e pyeta.
Për të dyja,- tha Ismaili.
Po në verë mban shall?
Nuk e di, -tha Ismaili. Si thua ti Alda, a mbaj shall unë në verë?
Hiqe atë shall, Ismail!- tha Alda.
Nuk dua ta heq!- tha Ismaili.
Po hiqe, se Beni do të të fotografojë,- tha Alda.
Mos e hiq, Ismail!- thashë unë.
E shef që nuk duhet ta heq, -tha Ismaili.
Po hiqe, që të dukesh më bukur,- tha Alda.
Moj nuk e heq, po të them,- tha Ismaili.
Ismail, ke frikë nga vdekja?- e pyeta.
Nuk kam frikë,- tha Ismaili,- unë dua të rroj deri 90 vjeç, pastaj mund të vdes.
Ke pak frikë nga vdekja, ke, -tha Alda,-ma ke thënë mua.
Po atëherë më thuaj, çfarë kam bërë unë kur isha 50 vjeç, meqë ti di çdo gjë,- tha Ismaili.
Unë e di çfarë ke bërë, -tha Alda.
Ma thuaj, -tha Ismaili.
Nuk mund ta them këtu,- tha Alda.
Kemi pesë vjet që jemi miq me Aldën,- tha Ismaili.
Ju keni një raport të pabalancuar, -thashë unë.
Pse mendon kështu?- tha Ismaili.
Sepse Alda bën pyetje dhe ti përgjigjesh, ndërsa kur ti bën pyetje, ajo nuk përgjigjet.
Ndoshta kështu kam dashur unë të jetë, -tha Ismaili.
E shef si më mbron, është shumë i mirë,- tha Alda.
Dukesh në humor, Ismail,- thashë unë.
Është shumë më mirë se gjithë moshatarët e vet shkrimtarë,- tha Alda.
Ashtu?- pyeti Ismaili.
Sigurisht, tha Alda Bardhyli. E ke parë Kunderën si ka përfunduar?
Pse gjallë është Kundera?- pyeti Ismaili.
Gjallë është, po ka mbaruar me atë grua që ka.
Pse, ti mendon se gratë kanë ndikim në jetëgjatësinë e burrave?- pyeta unë.
Mendoj se po, tha Ismaili.
Kanë shumë ndikim, -tha Alda.
Po ti je e martuar, pyeti Ismaili
Ta kam thënë që nuk jam më e martuar,- tha Alda.
Po pse nuk je më e martuar,- tha Ismaili.
Edhe dje më pyete dhe ta sqarova, tha Alda, edhe Elena ta ka sqaruar disa herë.
Ismail a ke telefon? e pyeta.
Kam,- tha Ismaili.
Nuk e përdor si ne, për të lexuar lajme, -thashë unë.
Ismaili ka një telefon të vjetër, tregoja Ismail, -tha Alda.
Ja, ky është, -tha Ismaili.
Këtë telefon, vetëm dy veta e kanë në botë,- thashë unë.
Kush e ka tjetër?- pyeti Ismaili.
Vetëm ti dhe ai që e ka shpikur, thashë unë.
Ismaili ka shumë qejf kur e marrin njerëz në telefon, -tha Alda.
Ku e di ti,- tha Ismaili,- ti nuk më merr fare në telefon.
Po a folëm sot, -pyeti Alda.
Je shoqe e mirë, tha Ismaili, po s’më the pse nuk je e martuar.
Mbaj mend që njëherë ke ardhur në shtëpinë tonë,- i thashë.
Ashtu! Po pse erdha atje, -tha Ismaili.
Ishe për vizitë, thashë unë, isha i vogël dhe e vetmja gjë që mbaj mend ishte se flisje për boksin.
Më ka pëlqyer boksi,- tha Ismaili.
Çfarë të pëlqen tek ai sport,- pyeta unë.
Më pëlqen vetmia e boksierëve,-tha Ismaili, -mënyra si sillen kur humbin.
Ndoshta e ke nga Xhek Londoni, -thashë unë, ai ka shkruar shumë për boksierët, që humbin.
Nuk e kam nga ai, sepse nuk e kam lexuar, -tha Ismaili, por boksierët e mundur janë të vetmuar.
Ke frikë nga vetmia?- e pyeta.
Vetmia është si vdekja, -tha Ismaili.
Është më keq,- thashë unë.
Pse është më keq,- tha Ismaili.
Sepse kur je i vetmuar, e kupton që je i vetmuar, kurse kur vdes, nuk e di që je i vetmuar, sepse ke vdekur.
Ndoshta, -tha Ismaili, po ti, je i vetmuar?
Sa më shumë mendoj, aq më shumë jam vetëm,- thashë unë.
Kurse Ismaili nuk është i vetmuar,- tha Alda.
Ismail, ti nuk shkruan më, e pyeta.
Nuk shkruaj më,- tha Ismaili.
Ke frikë se pas 100 vjetësh nuk do lexohet më gjuha shqipe?
Ç’do të thuash,- tha Ismaili-, gjuha shqipe është shkruar që në shekullin e 15-të.
Por në të ardhmen mund të zhduket dhe ti nuk do lexohesh më,- thashë unë.
Nuk e kam menduar këtë,- tha Ismaili.
Fëmijët konsumojnë gjithçka anglisht, thashë unë, dhe pas shumë vitesh, gjuha shqipe mund të kthehet në gjuhë shtëpiake.
Ç’do të thuash me gjuhë shtëpiake?- pyeti Ismaili.
Gjuhë shtëpiake është një gjuhë që përdoret vetëm në shtëpi, por jo në punë dhe jo në komunikimin shoqëror e kulturor.
Nuk dua të mendoj për këto gjëra,- tha Ismaili,- po ti pse mendon kaq shumë?
Beni është shkrimtar, -tha Alda.
Ke emër të bukur,- tha Ismaili, nga vjen mbiemri Blushi?
Blush është emri i fshatit tonë të origjinës në Kolonjë, thashë unë.
Kurse unë kam një emër shumë të shëmtuar, -tha Ismaili.
Nuk të pëlqen emri Ismail?- e pyeta.
Fare, tha Ismaili, duket si një emër i lagësht.
Prandaj ke gjithmonë ftohtë, -thashë unë,- e ka fajin emri.
Ndoshta,- tha Ismaili, po ty si të duket emri im?
Më duket si emri i një tregtari arab, -thashë unë.
Po ty të njohin si Kadare,- tha Alda, dhe unë të them zoti Kadare.
Më adhurojnë si Kadare, por jam Ismail,- tha Ismaili.
Çfarë emri do doje të kishe, -e pyeta.
Nuk e di, një emër tjetër,- tha Ismaili.
Ramazan, -thashë unë.
Nuk më pëlqen,- tha Ismaili.
Rexhep, -thashë unë, në osmanisht do të thotë qershor. Është emër i thatë dhe nuk ke asnjëherë ftohtë.
As ky nuk më pëlqen, -tha Ismaili.
Ismaili do donte të quhej Rudjan,- tha Alda Bardhyli.
Po pse Rudjan,-? -pyeta unë.
Kjo e tha,- tha Ismaili.
Ma ke thënë vetë, -tha Alda.
Çfarë është ky Rudjani, -thashë unë.
Është një personazh i Ismailit në librin “Hija”, -tha Alda. Është emri që Ismaili i ka vënë vetes në letërsi.
Nuk e kam lexuar këtë libër, -thashë.
Unë jam njeri i mërzitshëm në bisedë,- tha Ismaili.
Ismail, njerëzit rrinë me ty për ato që shkruan, jo për ato që flet,- thashë unë.
E vërtetë,- tha Ismaili.
Ismaili është madhështor,- tha Alda.
Më kishin thënë që ti bën grevë fjale herë pas here, -thashë unë.
Ç’do të thuash?- pyeti Ismaili.
Që refuzon të flasësh me ditë të tëra.
Ka ndodhur, tha Ismaili, por nuk e bëj me qëllim.
Tani duhet të ikim të hamë drekë, -tha Alda.
Çfarë do hamë, -tha Ismaili.
Do ketë bërë patjetër diçka Elena,- tha Alda.
Tani do jetë ftohur -thashë unë.
Njëlloj është, e ftohtë, e ngrohtë, -tha Ismaili.
Fute telefonin në xhep dhe ikim, -tha Alda.
Çudi, thashë unë, Ismaili ka shumë xhepa, po telefonin e futi në xhepin nga e nxori.
Ismaili nuk harron asgjë, -tha Alda, si mendon ti?
Edhe unë mendoj se ai nuk harron asgjë,- i thashë.
Po atëherë, pse bën sikur harron?- pyeti Alda.
Ismaili luan, thashë unë, bën sikur harron, për të vënë njerëzit në lojë.
Po pse e bën këtë?- tha Alda.
Duke qenë shumë i madh, do të sillet si i vogël,- thashë unë,- është një tekë e tij.
Vërtet beson se Ismaili nuk harron asgjë,- tha Alda.
Harroj, harroj,- tha Ismaili,- më thuaj dhe njëherë, a je e martuar?
E shef,- thashë unë.
E shof, -tha Alda.
