Bardhyl Agasi, pavarësisht temave të ndryshme që trajton, mbetet po ai: i kulturuar, i ngrohtë, njerëzor, i thjeshtë dhe i kuptueshëm. Dhe mbi të gjitha, një njeri, intelektual, politikan dhe shkrimtar i qartë dhe i guximshëm për zhvillimet në vend, me synimin që kudo që të mundë, duke thënë vetëm të vërtetat e jetuara, të mbjellë mirëkuptim, dashuri dhe harmoni mes njerëzve
Në çdo tregim të tijin te përmbledhja “Burri me valixhe druri”, Bardhyl Agasi, pavarësisht temave të ndryshme që trajton, mbetet po ai: i kulturuar, i ngrohtë, njerëzor, i thjeshtë dhe i kuptueshëm. Dhe mbi të gjitha, një njeri, intelektual, politikan dhe shkrimtar i qartë dhe i guximshëm për zhvillimet në vend, me synimin që kudo që të mundë, duke thënë vetëm të vërtetat e jetuara, të mbjellë mirëkuptim, dashuri dhe harmoni mes njerëzve. Ai, shfaqet para lexuesit pa marrë poza, pa pasur nevojën për t`u dukur, pa tendenca e anshmëri, pra ashtu sikurse është edhe në jetën e tij të përditshme. Dhe më mirë se kudo, kjo dallohet te tregimi me të njëjtin titull, i cili e mbyll këtë libër, dhe është ai që duke m`u dukur më interesanti dhe më përfaqsuesi, do ndalesha për ta analizuar. Tregimi nis atje ku Aleksandër Sollzhenjicini e mbyll rrëfimin e tij për Ivan Denisoviçin, i cili nga dënimi i dhënë kishte kryer pa bërë asnjë faj, plot tremijëegjashtëqindepesëdhjetëetri ditë, dhe që “Për shkak të viteve të brishta i rezultuan edhe tri ditë të tepërta”. Kurse Bardhyli, pikërisht këtu e nis tregimin për fatkeqin Zenel Lita. “Nesër në mëngjes je i lirë” i kumton atij gardiani më i vjetër i atij burgu. Por për çudinë e tij, ai as që ia vë veshin dhe këto fjalë nuk i bëjnë asnjë përshtypje edhe pse kishte qëndruar brënda atyre mureve mesjetarë mbi njëzetedy vjet. I kishin falur diçka më shumë se dy vite, por ai nuk ndiente asnjë lloj gëzimi. Përkundrazi, indiferent dhe krejt i mpirë, kthehet në krahun tjetër të shtratit me përtesë dhe mbulon kokën me batanije. Nga ky moment, lexuesi e kupton se tani jemi para një parashtrimi psikologjik, nga ata që edhe vetë Frojdi do ta kishte të vështirë ta zbërthente. Kushdo në vend të tij, ca më shumë që ai është i shkolluar jashtë shtetit në shkencat politike, duhej të thërriste si në teatrin e vjetër latin “Acta est fabula”, pra “Pjesa teatrale mbaroi!” Por s`është e thënë; ai që dikur e kishte nisur jetën me vrull, me ëndrra e dëshira të mëdha, me besim në të ardhmen, tani ishte shndërruar në një hiç. E kishte filluar jetën qysh në rini me ideale, krenohej me kontributin e familjes së tij në luftën çlirimtare, në ndërtimin e shoqërisë së re, ishte dalluar në studime dhe kishte arritur një detyrë shumë të lartë, sekretar i Komitetit të Partisë të një rrethi të rëndësishëm, qe martuar dhe kishte pasur dy vajza si drita, madje edhe i ishte futur një pune kolosale me inisiativë, duke përkthyer në shqip veprën e plotë të babait të komunizmit dhe kishte gjetur zhgënjimin. As ai dhe as trupi gjykues, nuk e dinin pse qe ndëshkuar aq rëndë. Mundet dhe nga zilia e ambicia. Se nuk qe vetëm izolimi e turpërimi, vuajtja e së ëmës, të cilën e njihte personalisht vetë Komandanti, por edhe familja i qe shkatërruar, gruaja e kishte lënë dhe vajzat e kishin mohuar. Letërsia jonë e pas viteve nëntëdhjetë është e mbushur plot me histori tronditëse të atyre që kanë vuajtur hakmarrjen dhe mizoritë e diktaturës. Shumica prej tyre kanë qenë ose kundërshtarë të atij regjimi, ose pinjollë familjesh të pasura e nacionaliste. Rrëqethesh e revoltohesh kur mëson dhimbjet e vuajtjet çnjerëzore të tyre. Lexon At Zef Pllumin, Uran Kalakullën, Pjetër Arbnorin, Visar Zhitin etj etj., dhe ndien urrejtje për atë sistem gjakatar.
Tregimi nis atje ku Aleksandër Sollzhenjicini e mbyll rrëfimin e tij për Ivan Denisoviçin, i cili nga dënimi i dhënë kishte kryer pa bërë asnjë faj, plot tremijëegjashtëqindepesëdhjetëetri ditë, dhe që “Për shkak të viteve të brishta i rezultuan edhe tri ditë të tepërta”. Kurse Bardhyli, pikërisht këtu e nis tregimin për fatkeqin Zenel Lita. “Nesër në mëngjes je i lirë” i kumton atij gardiani më i vjetër i atij burgu. Por për çudinë e tij, ai as që ia vë veshin dhe këto fjalë nuk i bëjnë asnjë përshtypje edhe pse kishte qëndruar brënda atyre mureve mesjetarë mbi njëzetedy vjet.
Por pak është shkruajtur për goditjen e atyre që besuan, luftuan, u përkushtuan dhe punuan për atë ideologji që rezultoi gënjeshtare. Ndofta librat e Bashkim Shehut, Vera Bekteshit, Fatos Lubonjës, Spartak Ngjelës, etj. hedhin dritë mbi këto tema, por përsëri ka keqkuptime shpesh sa absurde aq edhe të habitshme. Janë shumë autorë që ende janë në dilemë se kë duhet të fajësojnë për gjithçka ngjau te ne? Ashtu siç ka dhe nostalgjikë të çoroditur që lëkunden midis Enver Hoxhës dhe viktimave – shokë armësh të tij, pa folur për stigmatën dhe mallkimin që ai u dha sa e sa atdhetarëve të ndershëm, gjë që na e ka lënë sherrin, ndarjen e përçarjen nëpër këmbë. Dhe ndofta më kthjellët se Malaparte, askush nuk e ka shprehur diagnozën e sëmundjes të shoqërisë tonë në këta vite tranzicioni. Shihni se ç`thotë ai: “Lenini nuk është futur në dhe. Fle i balsamosur në një arkivol prej qelqi, mumja e mjerë. Besnikët e tij kanë pasur frikë se mos toka e mirë ruse, atë kufomë do ta villte përsëri.” Dhe e gjithë kjo që ndodh te ne, a nuk e ka zanafillën pikërisht te të vjellat e herëpasherëshme të kufomës së nxënësit më besnik të Leninit dhe Stalinit? E pra, këtë shqetësim ka brenda vetes edhe shkrimtari Bardhyl Agasi, kur zgjedh këtë temë për penën e tij tashmë të afirmuar dhe që aq mirë e ka përcaktuar shoku ynë, poeti Petraq Risto, kur thotë: “Poezia dhe proza e tij u ngjajnë burimeve me ujë të kthjellët, gurgullues, ku vijnë të shuajnë etjen njerëz të moshave të ndryshëm, udhëtarë të lodhur nga rrugëtimet, por edhe një brez i ri që përgatitet të marrë mbi supe kohën që po vjen.” Se duhet ditur; ky brez i ri as që e ka idenë se ç`ka ngjarë me popullin tonë. Ata vështirë ta besojnë se kur Zeneli, të cilit tashmë i ka vdekur edhe nëna, me atë valixhen e drurit në dorë, shkon e troket si me frikë në derën e shtëpisë së tij, vajzat e rritura, edhe pse ai u thotë se jam babai juaj, e përzënë duke e quajtur “armik”! Kurse gruaja, teksa e sheh të nesërmen në rrugë, nuk i kthen as kokën për ta parë. I heshtur e gojëkyçur në burg, i tillë mbetet dhe tani i lirë Zeneli. Ai është kthyer në një njeri meditativ. Analizon e qorton veten edhe për atë përkthimin që pati nisur, dhe që tani nuk do t`i duhej askujt, por edhe për ato që zhgarraviste në burg si mendime apo ide për një shoqëri të drejtë e të barabartë demokratike. Madje atij për këtë, i ravijëzohet në buzë një nënqeshje e hidhur, duke artikuluar: “Po ku ishte tani ai sistem aq i dëshiruar? Ishte shndërruar në një sistem shtypës, burokratik, ku i ndershmi përbuzej, ku të paaftët lartësoheshin dhe të aftët persekutoheshin.”Nga ana e autorit mendoj se ka gjetje mjaft të mençura kur përshkruan mirësinë e shoferit që e sjell pa pagesë në qytetin e tij Zenelin, fshehja e valixhes në një shkurrnajë kur s`ka ku shkon, shitja e xhaketës së vjetër një kalimtari evgjit sa për të shuar urinë, shpërndarja në erë e atyre fletushkave utopike nga fëmijët që luajnë aty pari, dhe sidomos vdekja e papritur e personazhit fatkeq, që për rrethanat ku ai ndodhet e përligj shkrimtarin për një zgjidhje të tillë. Dhe ajo që i vë kapakun është paturpësia e vajzave kur shkojnë për të marrë shpërblimin e babait si bija të të përndjekurit. Por për çdo lexues në fund del një konkluzion kuptimplotë: e gjithë kjo katrahurë është vepër djallëzore e një lugati, për të cilin aq saktë Malaparte na kujton se duhet të thërrasim: “Vadre retro, Satana!” pra “Largohu, Satana!”
