Të gjitha demokracitë bashkohore jetojnë në frikën e përhershme të ndikimit të injorantëve
Të jesh tolerant është të jetosh me atë që nuk të pëlqen
Askush nuk mund të arrijë të qeverisë në qoftëse nuk është qeverisur më parë
Fernando Savater
Shkrimtar dhe filozof spanjoll
Eshte e padiskutueshme që bota sot është ç’orientuar nga padrejtësia dhe dhuna, na takon ne njerëzve që të gjejmë ilaçin. Ky është një tur i keq i fatit siç e shprehej pikërisht Hamleti. Çështja shtrohet :çfarë mund të bëjmë ? Unë nuk ndaj thjeshtësinë brutale të atyre që besojnë se mjafton të bombardosh fanatikët (gjithashtu të pafajshmit që i rrethojnë ato) për të përfunduar me terroret që na kërcënojnë. Eshtë e qartë që diçka e thellë dhe radikale duhet të jetë tentuar që prurjet më të bukura të civilizimit të mos jenë premtime të thjeshta ose pasuri eskluzive e disa elitave. Ne mund të jemi të një mendimi me pështjellimin e Hamletit dhe mund të pyesim:nga ku mund të fillojmë këtë revolucion të vështirë , por të nevojshëm? Une do të propozoja që të fillonim nga edukimi. Unë kam parasysh jo vetëm edukimin e gjërë si instruksion bazë ose thjesht përgatitje për detyrat profesionale të çdo lloji,por gjithashtu po aq thelbësor mund të jetë fitimi i njohurive dhe i dijenive. Unë i referohem asaj që do ta quaja mungesë e një termi më të saktë, edukimi qytetar : përgatitja që na lejon të jetojmë politikisht me të tjerët në qytetin demokratik, duke marrë pjesë në adminisrimin parësor të çështjeve publike duke dalluar atë që është e drejtë nga ajo që është e padrejtë. Ky konceptim i edukimit është i lidhur ngushtë me filozofinë si nga mendimi mbi praktikën sociale dhe vlerat që e orientojnë atë ,ashtu dhe nga përgatitja e saj për komunikimin e bazuar mbi argumentat. Në një nga librat e fundit të John Kenneth Galbraith kam mundur të lexoj këtë “Të gjitha demokracitë bashkohore jetojnë në frikën e përhershme të ndikimit të injorantëve”
Edukimi qytetar lidhet me këtë frikë dhe me mjetet e parandalimit të saj.
Injoranca për të cilën flet Galbraith nuk është në thelb mungesa e njohurive shkencore ose e të dhënave të sigurta mbi lëndët konkrete por diçka më radikale dhe sidomos e lidhur më drejtpërsëdrejti me funksionimin e vetë sistemit demokratik : Por është pa aftësia për të shprehur kërkesat sociale inteligjente për komunitetin ose për të kuptuar ato që janë formuluar nga të tjerë, pengesat për shtimin e kalibrimin e argumentave(me gojë ose me shkrim) të tjerëve, mungesa. Problemi i vërtetë i demokracisë nuk është përballja e zakonshme midis një shumice të heshtur dhe një pakice fjalëshumë, por mbizotërimi i përgjithshëm i kësaj batice të injorancës. Për të kontribuar në zgjidhjen e saj, a përfaqson edukimi qytetar mjetin më të mirë? Ammy Guttman teoricien i njohur i edukatës demokratike përmend pohimin e Aristotelit të shprehur në traktatin e tij politik “Askush nuk mund të arrijë të qeverisë në qoftëse nuk është qeverisur më parë” Kjo do të thotë të mësosh tu bindesh ligjeve dhe autoriteteve legjitime ,të marrësh përsipër vlerat e të njëjtit mendim ,të marrësh mësime praktike të drejtësisë etj, kushte aq të domosdoshme, që një ditë të udheheqësh në mënyrë të përgjegjshme. Të përgatitesh për aprovim don të thotë të formosh karaktere të ndjeshme bindjeje , e thënë ndryshe të afta për të bindur dhe të dispozuar për të qenë të bindur.Të dy aspektet janë thelbësore për të shrrënjosur dhunën civile që është gjithmonë fakti i atyre që janë të pa aftë të artikulojnë në mënyrë bindëse kërkesa sociale ose të kuptojnë forcën e argumentave të kërkesave që atyre i janë propozuar ose kundërvënë. Edukimi qytetar duhet të synojë në kalitjen e qytetarëve të ndjeshëm për të ndjerë dhe për të çmuar forcën e arsyes dhe jo arsyet e forcës (….) Në shoqëritë e sotme pluraliste, çështja e edukimit qytetar është e lidhur drejtpërsëdrejti me atë të tolerancës. Nuk ka edukim qytetar që nuk zhvillon tolerancën demokratike. Por kjo nuk do të thotë që ajo toleron çdo ide ose çdo sjellje, pa bërë ndryshimin midis tolerancës dhe mos interesimit vetëvrasës. Ky aspekt ,burim sot i ekuivokeve të rrezikshme meriton vëmendje .Çdo edukim është refleksion mbi kulturën efektivisht e ndarë për të kërkuar atë që në të duhet të jetë promovuar dhe përjetsuar. Objektivi i edukimit është riprodhimi social i ndërgjegjshëm aspak tentativa për të fotokopjuar rendin e vendosur deri në të metat e saj të këqija , por një zgjedhje kritike e aspekteve të saj shkencore dhe të vlerave të saj më premtuese . Përsa na përket neve ,nuk është fjala për të përcaktuar më të mirën e çfarëdo kulture ,as dhe të rrëmojmë pa dallim në kultura të ndryshme, por të vendoset më e mira e kulturës demokratike. Të gjitha kulturat nuk janë demokratike, gjithashtu ato nuk meritojnë të gjitha të njëjtin vend dhe të njëjtën mirënjohje në edukatën qytetare.(…) Të edukosh, është të preferosh dhe jo të respektosh të gjitha traditat ashtu në se arsyeja nuk do të mund të bënte ndryshimin midis tyre. Disa aspekte të jetës mund të jenë kapur sipsa perspektivave të ndryshme kulturore dhe ky pluralizëm është një pasurim. Por për atë që është garanci dhe obligim të qytetarëve, referenca e përbashkët është sigurisht e detyruar nga kuadri konstitucional demokratik i bazuar në Deklaratën e të Drejtave të njeriut. Kjo këtu nuk do të ishte shkatarruar ose relativizuar me motivin që ajo kontraston me disa zakone të grupeve të veçanta në brëndësi të një shoqërie . Mbi të gjithave, demokracia moderne ka qenë një revolucion kundra parardhësve absolut të shumtë dhe të fuqishëm ,dhe çdo revolucion veçon aspekte të kaluarës për të themeluar orientimin e të ardhëmes. Ndërmejt përqasjeve gabimisht toleruese që shthurin edukatën qytetare dhe kërcënojnë madje thelbin e demokracisë, ka një prej tyre që konsiston në atë që thuhet:”Në demokraci të gjitha opinionet janë të respektueshme “.
Kjo nuk është e vërtetë.
Kjo është pikërisht sepse në shoqëritë demokratike të gjithë mund të shprehen ,të debatojnë dhe të votojnë –të gjithë që të gëzojnë garanci mbrojtëse –që të të gjitha opinionet nuk duhet te jenë gjithashtu “të respektuara”,nëqoftëse nënkuptojmë me këtë që duhet ti pranojmë ato pa kritika as protesta.:Në demokraci të gjithë personat janë të respektueshëm ,por jo të gjitha opinionet ,larg saj! Në ditët e sotme nuk është e rrallë të vrehet fenomeni i kundërt :respektohen më pak personat se sa idetë ose më mirë cënohen të drejtat themelore të personave me një përgjërim prej adhuruesi të ideve. Toleranca kërkon vendosjen në një shoqëri demokratike e një kuadri të përbashkët të kulturës demokratike që duhet te respektohet dhe të qëndrojë më lart gjithshkaje tjetër :kështu qytetaret që jetojnë në këtë kuadër duhet të heqin dorë në ushtrimin e intoleraces të bazuar në interesat private për të gëzuar në barazinë e të tjerëve tolerancën publike(…) Në një shtet demokratik ekziston e drejta në ndryshim ,por jo ndryshimi i të drejtave. Një vizion i tillë i tolerancës kërkon të mësosh që të relativizojsh antarësimin në disa kulte dhe besime:ne mund ti praktikojmë dhe ti përhapim ato. Me kusht që ato të mos shkelin ligjet ose të drejtat e njeriut, por ne duhet gjithashtu të jemi në gjëndje ti suportojmë atë që të tjerët i hedhin poshtë ato, madje i venë në lojë.
Të jesh tolerant ,është të jetosh me atë që nuk të pëlqen…..dhe me ato të cilët nuk ju pëlqejnë.
Fanatizmi nuk është kurrsesi një formë mbyllje në bindjet por e kundërta, shprehje e panikut para infektimit të mundëshëm me diçka që është e ndryshme. Fanatiku është një individ i cili nuk mund të jetojë me ato individë që mendojnë ndryshe,nga frika se zbulohet që ai nuk është aq i sigurt që ai ka pamjen e atij që pretendon të besojë .Eshtë për këtë që Nitçe ka treguar se fanatizmi është forca e vetme e vullnetit për të cilën janë të aftë të dobtit. Të arrish të jetosh sëbashku në këtë mënyrë do të ishte një rezultat i lumtur i edukimit qytetar që nuk ka asnjë lidhje me relativizmin dhe postulatin e tij gabimisht tolerant (“të gjitha kulturat janë gjithashtu të çmueshme”). Në se është e vërtetë që nuk ka kultura superiore me të tjera në këtë sens që ato nuk do të kishin asgjë për ti mësuar të tjerëve ,nuk është e vërtetë,në të kundërt që të gjitha të jenë të pajtueshme me demokracinë,ose që arsyeja nuk mund të zgjedhë midis tipareve politike dhe sociale më të dëshirueshme. Eshtë pikërisht kjo veti për të zgjedhur , preferuar,shtyrë ,që edukimi qytetar duhet të synojë të zhvillojë tek qytetarët e ardhëshëm.
Shqipëroi Sali Metani
