Evropa dhe SHBA kanë mbështetur zgjidhjen paqësore midis Iranit dhe Izraelit. Por kjo është shfrytëzuar nga Irani për të arritur objektivin për armën bërthamore. Në këto dy vitet e fundit, u zhvillua me përparësi pasurimi i uraniumit dhe u tejkaluan kriteret ndërkombëtare për përdorimin e tij paqësor. Ndërhyrja ushtarake e Izraelit bëri që të ndalet ëndrra shkatërruese dhe bomba tu plasi në dorë drejtuesve islamikë iranianë.
Në luftën midis Izraelit dhe Iranit, britanikët, gjermanët dhe francezët deri më tani kanë folur vetëm me zë të ulët. Parisi po i nxit të gjithë të angazhohen në diplomaci. Irani dhe Izraeli kërkohet të binden për zgjidhjen diplomatike në interes të tyre dhe të bashkësisë ndërkombëtare.
Nisma diplomatike e jetës në Gjenevë vjen nga Parisi
Nisma për zgjidhje diplomatike është vetëm një dritare e vogël mundësie. Presidenti i SHBA-së Donald Trump dëshiron t’i japë vetes maksimumi dy javë para se të vendosë nëse do të vendosë apo jo forcat amerikane së bashku me Izraelin kundër Iranit. Trump është i njohur për paparashikueshmërinë e tij dhe njoftimet e tij nuk janë gjithmonë të besueshme. Por dy javë janë mjaftueshëm për evropianët, të cilët deri më tani kanë luajtur vetëm një rol periferik, për të ndërhyrë me përpjekjet e tyre diplomatike – sa më dukshëm dhe sa më të dukshme të jetë e mundur. Qëllimi është të ulet tensioni në konflikt dhe të krijohen kushte për të mundësuar ndaljen e progamit bërthamor dhe balistik raketor iranian. E rëndësishme është që udhëheqësit iranianë të ndryshojnë politikën e terrorizmit shtetëror ndaj Izraelit, të heqin dorë nga shkatërrimi dhe ndërtojnë marrëdhënie normale, si në kohën para ardhjes së tyre në pushtet.
Një përpjekje e parë paraprake u bë të premten (20.06.2025) në Gjenevë. Ministrat e jashtëm të tre vendeve kryesore evropiane, Francës, Gjermanisë dhe Britanisë së Madhe, u takuan me homologët e tyre nga Teherani në Zvicër. Gjithashtu e pranishme ishte Kaja Kallas, shefja e politikës së jashtme të Bashkimit Evropian.
Presidenti francez Emmanuel Macron tha pak para samitit se një “paketë gjithëpërfshirëse negociuese” do t’u paraqitej iranianëve. Lista e kërkesave përfshin katër pika: qasje në të gjitha objektet bërthamore për ekspertët e OKB-së në mënyrë që iranianët të mos mund të pasurojnë më uranium; kontroll të aktiviteteve balistike të Iranit; fund të financimit të organizatave terroriste; dhe lirimin e të gjithë pengjeve. Edhe para se Ministri i Jashtëm iranian të nisej për në Gjenevë, ai tashmë i kishte ftohur shpresat: Irani, tha Abbas Araghchi, nuk do të detyrohej të negocionte derisa Izraeli të ndalonte “agresionin e tij” kundër vendit të tij. Dhe kjo është e pamundur.
Ministri i Jashtëm gjerman Johann Wadephul (CDU) tha në mbrëmje, pas takimit, se ishin zhvilluar “bisedime serioze”. Të gjitha çështjet themelore do të vazhdonin të diskutoheshin dhe Irani është gati për këtë. Duket se do të ketë një ndryshim dhe shpresohet mënjanimi i përhapjes së konfliktit në rajon dhe më gjerë.
Uniteti midis Francës, Gjermanisë dhe Britanisë së Madhe do të ishte një arritje e madhe.
Takimi në Gjenevë shërbeu kryesisht për të dërguar një sinjal diplomatik jete. Dhe nëse është krijuar përshtypja se tre aktorët më të rëndësishëm gjeopolitikisht të Evropës bien dakord për vlerësimin e tyre të luftës midis Izraelit dhe Iranit, atëherë kjo do të ishte tashmë një arritje e rëndësishme. Në ditët e fundit, nuk është dukur sikur evropianët po flisnin në të njëjtën gjuhë ose po zgjidhnin terma të ngjashëm. Edhe në Paris, pati habi nga deklarata e Friedrich Merz se Izraeli po bënte “punën e ndyrë për të gjithë ne”.
Toni jodiplomatik i komentit të Kancelarit gjerman i ndërlikoi përpjekjet diplomatike franceze. Dhe ata tashmë kanë përjetuar një javë të ndërlikuar diplomatike. Pas samitit të G7 në Kanada, Macron duhej të dëgjonte Trumpin duke i thënë se ndërsa ai ishte “një djalë i mirë”, ai gjithmonë gabonte dhe vuante nga mungesa e vetëbesimit. Kjo e goditi Macronin në një moment delikat.
Fillimisht, një konferencë e madhe ishte planifikuar për 17-20 qershor në Kombet e Bashkuara në Nju Jork. Franca dhe Arabia Saudite do të kishin kryesuar konferencën dhe qëllimi ishte të diskutohej zgjidhja me dy shtete me energji të përtërirë. Franca donte të ishte vendi i parë i G7 që do të njihte Palestinën dhe shpresonte që vendet e tjera do të ndiqnin shembullin. Arabia Saudite dhe vendet e tjera islamike mund të kenë treguar gatishmëri për ta njohur Izraelin.
Konferenca e Palestinës në Nju Jork kishte për qëllim t’i jepte presidencës së Macronit një jetë të re.
Kjo ishte një shpresë e brishtë për francezët, pothuajse një shpresë e dëshpëruar. Por ata u kapën pas saj: Macron llogariti se me një iniciativë për të ardhmen e Lindjes së Mesme, ai mund t’i rikthente pak shkëlqim presidencës së tij në rënie. Ai madje u përplas me qeverinë izraelite për ta arritur këtë. Tensioni politik midis dy vendeve është më i madh se sa ka qenë në dy dekadat e fundit. Por më pas Izraeli sulmoi Iranin dhe gjithçka ndryshoi.
Macron shtyu konferencën e madhe mbi Palestinën pa caktuar një datë të re. Izraeli, tha ai, kishte të drejtë të mbrohej kundër armikut që donte ta shkatërronte atë. Dhe të drejtën për të sulmuar infrastrukturën e tij bërthamore dhe të raketave balistike. Ai shtoi se nëse izraelitët kishin nevojë për ndihmë për mbrojtjen e tyre, Franca do t’i mbështeste edhe ushtarakisht. Por kur u bë e qartë se Izraeli donte të shkonte shumë më tej, ai ndryshoi qëndrimin e tij.
Tani Macron po paralajmëron kundër një ndryshimi ushtarak të regjimit të nxitur nga jashtë në Iran, të cilin Izraeli duket se po e kërkon. Përvojat në Irak në vitin 2003 dhe në Libi në vitin 2011 kanë treguar se sa “kaos dhe shkatërrim” do të sillte kjo, tha Macron. Në Irak, kur Sadam Huseini u rrëzua, Franca dhe Gjermania nuk morën pjesë. Në Libi, megjithatë, francezët luajtën rolin kryesor. Macron, në një farë mase, e sheh veten në rolin e Dominique de Villepin, ish-ministrit të jashtëm të Francës. Në një fjalim të paharrueshëm dhe të fuqishëm para Këshillit të Sigurimit të OKB-së, ai shpjegoi pse Franca kundërshtoi ndërhyrjen ushtarake në Irak. Performanca i fitoi atij një nder të konsiderueshëm.
Nisma e Gjenevës, siç e shohin francezët, është tërësisht falë Macron. Pas një jave të trazuar, qëndrimi evropian ka fituar më shumë besim dhe ka vendosur disa gurë themeli të fortë: asnjë ndryshim regjimi nga jashtë; një thirrje për moderim; dhe një kthim në negociatat “kërkuese” mbi programin bërthamor iranian. Mbiemri “ekzigjent”, ose kërkues, vjen gjithashtu nga Macron. Është një nga fjalët e tij të preferuara. Por është gjithashtu mjaft i pasaktë.
Vlerësimi me objektivitet i politikës amerikane tregon edhe për rëndësinë e zgjidhjes diplomatike. Prandaj Presidenti Donald Trump nuk vendosi menjëherë për ndërhyrjen ushtarake në mbështetje të izraelit. Ky qëndrim kushtëzohet me premtimin elektoral se ai nuk do ta fusi SHBA në një luftë të re. Kushtetuta i njeh këtë të drejtë Kongresit. Kongresi është e qartë se nuk do të pranonte të ligjëronte luftën. Republikanët dhe Demokratët janë deklaruar kundër. Ka pak mundësi manovrimi që të shfrytëzohen klauzolat e jashtëzakonshme që vetë presidenti të vendosi vetë me arsyetimet për rrezikun e shpejtë e të drejtpërdrejtë për sigurinë amerikane apo ndërkombëtare. SHBA nuk do të përkeqësojë marrëdhëniet me Rusinë e Kinën që mbështesin Iranin.
Iranianët, izraelitët dhe gjithë bashkësia ndërkombëtare duan dhe shpresojnë zgjidhje diplomatike.
