Tre vjet pasi u largua nga detyra e saj si kancelare, politikania e CDU prezanton, më 26 nëntor 2024, trashëgiminë e saj politike në librin me 736 faqe nën titullin “Liria: Kujtimet 1954-2021” me të besuarën e saj dhe menaxheren e zyrës Beate Baumann.
“Liria” është një përpjekje për të përshkruar “para dhe pas” në jetën e saj: personin Angela Kasner, e lindur më 17 qershor 1954, e cila kaloi fëmijërinë dhe rininë e saj, si dhe një jetë si fizikante në RDGJ, kryesisht apolitike dhe e vetëndërgjegjshme në ditën kur ra Muri i Berlinit.
Në Gjermaninë e ribashkuar, ajo ishte politikania, që u bë e njohur në CDU-në e dominuar nga meshkujt, u bë kryetare e saj në vitin 2000 dhe kancelarja e parë femër e Gjermanisë vetëm pesë vjet më vonë. Ajo qëndroi në pushtet për 16 vjet deri në vjeshtën e vitit 2021.
Nuk ishte koha për një lamtumirë të butë në vitet e fundit të kancelarisë së saj. Gjendja politike e brendshme dhe e jasht me e rënduar, kriza e refugjatëve dhe pandemia goditën vendin dhe Merkel argumenton e justifikon në libër vendimet e saj. Ajo shpreh keqardhjen për largimin e Britanisë nga BE dhe vlerëson se Qeveria britanike gaboi me vendimin për Bex-in.
Merkel dhe burrat e fortë
I vetmi person që merr një rol të veçantë në autobiografinë e gruas dikur më të fuqishme në botë është Donald Trump. Mbi të gjitha, ai ishte personi me të cilin u përball në mandatin e saj të katërt në detyrë. Nga janari e ardhshëm e në vazhdim, Trump do të dalë përsëri në skenën botërore dhe do të përpiqet të rindërtojë rendin botëror të rrjetëzuar globalisht, të bazuar në rregulla, sipas ideve të tij.
Superfuqitë me konkurencën e tyre të fuqishme kanë krijuar një realitet të ri gjeopolitik, gjeostrategjik e gjeoekonomik. Rendi botëror me shumë pole do të kushtëzohet nga Donald Trump, presidenti rus Vladimir Putin dhe presidenti kinez Xi Jinping në vitet e ardhshme. Ata tashmë kanë zhvendosur koordinatat gjeopolitike dhe vazhdojnë t’i zhvendosin ato.
Ish-kancelarja e analizon dhe e përshkruan veprimtarinë e saj me mësime për çdo kancelar të ardhshëm.
Donald Trump: Ai nuk i besoi Gjermanisë
Në vitin 2016, Angela Merkel dëshironte që Hillary Clinton të bëhej presidentja e parë femër e Shteteve të Bashkuara. Libri i saj përfundoi para zgjedhjeve të fundit në SHBA, këtë herë ajo i uroi Kamala Harris “nga thellësia e zemrës së saj” çdo sukses. Duke e bërë këtë, ajo shpreh se sa i pakëndshëm ishte presidenti i ekzaltuar dhe krejtësisht jodiplomatik i vendit më të fuqishëm në botë, Donald Trump, si partner negociator dhe do të jetë sërish pas disa javësh Presidenti që zgjodhi si moton “Amerika e para”.
Gjatë bisedës së tyre të parë kokë më kokë, tregon Merkel, Trump bëri “një seri pyetjesh”: rreth origjinës së saj gjermano-lindore dhe marrëdhënies së saj me Putinin. “Ai ishte padyshim shumë i magjepsur nga presidenti rus. Në vitet që pasuan, pata përshtypjen se politikanët me tipare autokratike dhe diktatoriale ishin bërë modeli i fantazisë, shembull dhe nxitës të veprimtarisë së tij”, kujton Merkel.
Trump pati një diskutim “emocional” me të, ndërsa ajo, me llogjikën e një shkencëtareje, u përpoq të përgënjeshtronte akuzat me fakte. Për shembull, industria gjermane e makinave ka avantazhe në tregun amerikan falë çmimeve dumping dhe manipulimit të kursit të këmbimit. Merkel besonte se kishte argumente të mira në anën e saj. Por Trump nuk ishte aspak i interesuar për zgjidhje dhe vazhdoi të imponojë politikën e sanksioneve. Ai përqëndrohej vetëm në argumente të paragjykuara për të nxjerrë akuza të reja prej tyre. “Më dukej sikur po përpiqej ta bënte personin me të cilin po fliste të ndihej fajtor. Gjermania i kishte diçka borxh Amerikës.
“Ai dukej se donte gjithçka.”
Fakti që prodhuesit gjermanë të makinave po investonin në SHBA nuk i mjaftonte Trumpit. Ai donte që ata të investonin edhe më shumë atje dhe veçanërisht jo në Meksikë. “Ai dukej se donte të kishte gjithçka”, shkruan Merkel.
Dhe pastaj ishte “pika e dobët” gjermane, siç e quan Merkel: shpenzimet e mbrojtjes. Merkel flet për Barack Obamën si presidenti i cili “e mirëkuptonte vazhdimisht ndërgjegjen e saj”. Tani ishte Trump ai që jo vetëm paralajmëroi, por e bëri të qartë: Ose investoni dy për qind të prodhimit të brendshëm bruto në aftësinë mbrojtëse të NATO-s – ose SHBA, garantuesi i sigurisë së Evropës, do të largohet.
Çfarë e bëri Trump të pozicionohet? Gjykimi i Merkelit është i qartë: “Ai vlerësoi gjithçka nga këndvështrimi i sipërmarrësit të pasurive të paluajtshme që kishte qenë përpara politikës. Çdo copë tokë mund të ndahej vetëm një herë. Nëse nuk e ka marrë ai, e ka marrë dikush tjetër. Kështu e shikonte edhe ai botën.”
Gjatë fluturimit të saj për në Gjermani, asaj iu krijua mendimi se: “Nuk do të kishte bashkëpunim dhe ndërmarrje të përbashkëta me Trumpin në marrëdhëniet ndërkombëtare”. “Suksesi i një personi duhej të ishte dështimi i tjetrit”. Më shumë mirëqënie e zhvillim përmes bashkëpunimit? Trump nuk beson në këtë, madje as në marrëveshjet e tregtisë së lirë që ai nuk i ka negociuar vetë. “Ai nuk i besonte Gjermanisë.”
Evropa po bllokon veten nga tregtia e lirë
Gjatë mandatit të dytë të Trump, ai do të veprojë më fuqishëm për të realizuar programin e njohur të Amerikës së fortë. Evropa në muajin dhjetor do të duhet të kërkojë partnerë të tjerë të tregtisë së lirë. Ndoshta gjërat do të funksionojnë më në fund me shtetet e Mercosur të Amerikës së Jugut. Në kohën e Merkelit, bisedimet dështuan.
SHBA-të kanë ushtruar presion me politikën e saj ndaj BE-së. Ndërsa vetë BE ka “prerë mishin tonë duke bërë vazhdimisht kërkesa të reja ndaj partnerëve tanë negociatorë”. Në fakt, ishte Kina ajo që zgjeroi vazhdimisht tregtinë e jashtme me vende të tilla si Argjentina, Brazili dhe Paraguai.
Trump, nga ana tjetër, synoi Evropën. Ai kërcënoi me sanksione ndaj kompanive të përfshira në ndërtimin e gazsjellësit Nord Stream 2. Arsyetimi i Merkelit ishte se do të ndikonte në interesat e sigurisë së SHBA-së nëse Gjermania do të bëhej shumë e varur nga Rusia. Merkel nuk besonte se: “SHBA-ja ishte e shqetësuar kryesisht për interesat e veta ekonomike, pasi ajo dëshironte të transportonte vetë gazin e marrë përmes frackingut në Evropë si LNG”. Gazi nga USA është burimi kryesor për evropianët ndërsa ai rus është në vend të dytë. Presidenti Joe Biden në fund të mandatit të tij, vendosi sanksione ndaj Gasprombank më 21.11.2024. Ajo ishte lënë jashtë masave të sanksioneve pasi mundësonte pagesat ndaj Gasprom që është me me shumë rëndësi për burimet e energjisë evropiane. Një kompani amerikane ka interesa për të Blerë Nord Strean 2 nëse falimenton dhe do të kalohet në procedurën e ankandit për tu shitur. Tani fillon edhe lufta ekonomike.
Tani Trump propozoi sipërmarrësin fracking Chris Wright si sekretar energjie në administratën e tij të dytë. Wright konsiderohet një skeptik për ndryshimet klimatike – si Trump. Në vitin 2017, ai i tha Merkelit në një bisedë telefonike në mbrëmje se do të tërhiqej nga marrëveshja e Parisit për klimën.
Vladimir Putin: Nënvlerësimi i tij është një gabim
Trump ka njoftuar se do t’i japë fund luftës në Ukrainë brenda 24 orëve. A do të ketë sukses me presidentin rus?
Merkel kishte kontakte me Putinin për dy dekada. Gjatë asaj kohe, shkruan Merkel, Putini dhe Rusia kanë ndryshuar, “nga hapja fillestare e bashkëpunimin me Perëndimin në prishjen e marrëdhënieve shoqërore e ndarjen nga ne deri në armiqësinë e plotë”.
Ashtu si Trump, Putin është dikush që mbështetet në simbolet e pushtetit. Nëse Trump nuk i shtrëngonte dorën Merkelit para gazetarëve, Putini e mashtroi atë me Labradorin e tij të zi, të cilin e solli me vete në çastin e bërjes së fotos në 2007. Putini e dinte se Merkel dikur ishte kafshuar nga një qen dhe që atëherë kishte frikë. “Unë i interpretova shprehjet e fytyrës së Putinit që të nënkuptoja se atij i pëlqente situata,” shkruan Merkel.
Deri atëherë nuk kishte më asnjë dyshim në mendjet e tyre se Putini po ndiqte një axhendë të mbajtur prej kohësh. Në rezidencën e tij verore në Soçi, ai i shpjegoi asaj se për të rënia e Bashkimit Sovjetik ishte katastrofa më e madhe e shekullit të 20-të. Për më tepër, ai akuzoi amerikanët se po kërcënojnë gjithnjë e më shumë Rusinë.
Nga partneri i vështirë tek kundërshtari i hapur
Putini më pas i tha asaj “hapur të pavërtetën” për herë të parë në mars 2014, pak para aneksimit të Krimesë. Bëhej fjalë për ushtarë rusë në territorin ukrainas. Merkel nuk e ndërpreu kontaktin me Putinin, “por tani e tutje ne u gjendëm në një gjendje të re totale”, shkruan ajo. Në takimin në vitin 2021, Merkel ka argumentuar rritjen e sigurisë, por Putini e kundërshtoi mundësinë e marrjes së statusit të vendit kandidat për në Nato të Ukrainës. Ajo thotë se: “Nuk do të harrojë kurrë fjalët se ti nuk do të jesh përgjithmonë Bundeskanzelare”.
Më vonë në qershor 2014, Angela Merkel ndjeu se Vladimir Putin dhe ajo ishin “armiq”. Ata nuk jetojnë më “në të njëjtin sistem koordinativ”, deklaroi Merkel në samitin e G20 në Deauville, Francë. Diskutimet si “Formati i Normandisë” duhet të ndihmojnë për të arritur një armëpushim të përhershëm në Ukrainë. Por përpjekja dështoi.
Me fjalët: “Do të ishte gabim të nënvlerësohej Putini”, Merkel mbron shpenzimin e të paktën dy për qind të prodhimit të brendshëm bruto për mbrojtje. Në të njëjtën kohë, ajo mbron forcimin e partneritetit transatlantik.
Me Joe Biden ajo arriti të befasojë Putinin në vitin 2021. Presidenti amerikan shfuqizoi sanksionet ndaj kompanive Nord Stream 2 dhe nënshkroi një deklaratë me Merkelin. Afërsia e re “duket se nuk i përshtatej atij”, kujton Merkel. “Vetëm kjo më tregoi se sa e drejtë ishte që Joe Biden na trajtoi përsëri në mënyrën që ishte e përshtatshme mes aleatëve, mbetet të shihet se si do të ndihet Trump.
Xi Jinping dhe “Ëndrra Kineze”
Të paktën një herë në vit, Angela Merkel u përpoq, sipas traditës së paraardhësit të saj Gerhard Schröder, të udhëtonte në Kinë me një delegacion biznesi. Ajo pa Kinën të bëhej e madhe dhe e fuqishme dhe u takua e njohu në 2010 Zëvendës Presidentin e atëhershëm dhe Presidentin aktual të Republikës Popullore të Kinës, Xi Jinping, dhe është në dijeni edhe të pikëpamjes së tij për njerëzimin: “Në fund të fundit, bëhej fjalë për çështjen se çfarë të drejtash ka individi në një shoqëri dhe kush mund t’i kufizojë ato bazuar në të mirën e përbashkët.”
Për të, nuk ka asnjë grup në një shoqëri “që di dhe përcakton rrugën më të mirë për të gjithë të tjerët”. Një mendim i tillë çon në mungesë lirie. “Dallimi i thellë midis Xi dhe meje qëndron në këtë bindje,” shkruan Merkel. Opinionet “nuk mund të ishin më të ndryshme”, thekson ajo.
Xi ka qenë në pushtet që nga viti 2013. Që atëherë, “fuqia është përqendruar gjithnjë e më shumë tek ai”, përmbledh Merkel. Xi dëshiron të “tregojë forcë”. Presidenti kinez po jeton “ëndrrën kineze” analoge me “Amerika së pari” e Trump. Xi thekson se Kina ishte “qendra ekonomike dhe kulturore e botës” deri në shekullin e 19-të. Kredoja e tij është se Kina duhet t’i kthehet “normalitetit historik”.
Pasojat e koronës së politikës botërore
Merkel e quan politikën e saj të Kinës “Realpolitik”. Ishte në interesin e Gjermanisë të “punonte me Kinën në një kuadër rregullator global”. Kjo vlente për marrëveshjet e investimeve, por edhe në fushën e mbrojtjes së klimës. Dhe ajo thekson se Xi “padyshim kishte ndikim te Putini”. Sidomos me luftën në Ukrainë dhe përkeqësimin e marrëdhënieve midis SHBA-së dhe Kinës, Rusia “në fakt po bie në duart e fqinjit të saj gjithnjë e më të fuqishëm si partner”.
Kjo e bën edhe më të rëndësishme forcimin e bashkëpunimit shumëpalësh të bazuar në rregulla politikisht dhe ekonomikisht. Prandaj, shkëputja e plotë nga Kina është e gabuar, por minimizimi i rreziqeve është i drejtë. Nuk është çudi që në fund të mandatit të saj në detyrë, Merkel mbrojti idenë se Evropa duhet të qëndrojë e bashkuar në mënyrë që të mund të afirmohet si një rajon global.
Ajo nxjerr një mësim edhe nga koha e pandemisë, kur politika botërore zhvillohej vetëm përmes videokonferencave. “Shkëmbimi i drejtpërdrejtë i mendimeve ishte i domosdoshëm, veçanërisht kur flitej me politikanë nga vende jodemokratike, sepse botët tona të mendimit ndryshonin shumë nga njëra-tjetra,” përfundon ajo. “Politika e jashtme ndryshoi në hijen e pandemisë. Aty ku nuk kishte takime, ne u larguam dhe nuk u krijuan kompromise të reja.”
Askush nuk mund ta dijë nëse lufta në Ukrainë mund të ishte parandaluar nëse takimet personale do të ishin të mundshme në vend të “takimeve virtuale”: “Ajo që është e sigurt, megjithatë, është se Corona veproi si një gozhdë në arkivol për Marrëveshjen e Minskut për të cilën ramë dakord në shkurt 2015.
