Limozi sot është në intubim… I shtruar në një spital në Durrës (u nis drejt spitalit “Shefqet Ndroqi” në Tiranë). Ndoshta në paradhomën e… Mos qoftë! E kush nuk e njeh Limozin! Me rrënjë nga Delvina, por dhe i lidhur fort me Sarandën, krenari e saj. Emër i madh i artit shqiptar. Qysh gjimnazist në “Hasan Tahsini” Sarandë, unë e kam në sy fytyrën e tij, dinamizmin e tij duke hyrë e dalë sa nga një sallë në tjetrën, aty në godinën e hershme të Shtëpisë së Kulturës, ku ai po përgatiste një ansambël të madh diku te 150 vetë, me tri zëra, kor e komplekse, që e dhamë edhe në shkallët e teatrit antik të Butrintit ku festohej çdo 1 Maj. Bëhet fjalë për vitet 1965-1967, kur Limozi punonte asohere në Sarandë. Unë e doja shumë muzikën dhe si i ri gjimnazist që isha, i ngjitesha Limozit aty në dhomën e parë, poshtë, ku kishte edhe pianon. Pianoja e tij më dukej një magji. Apo gishtat e Limozit qenë të tillë për mua?! Ai kishte qejf të këndonte kur kompozonte. Zakonisht kur punonte me korin, më shumë i binte fisarmonikës dhe me tingujt e saj edhe dirigjonte. Gufonte i tëri… Ky imazh u ngul thellë në trurin tim dhe ashtu mbeti. Mbetën edhe shumë e shumë tinguj, zëra, këngëtime së toku, natyrisht. Nga më të bukurit tinguj të Limozit asaj kohe ishin ata të këngës “Shirat e vjeshtës”, me një poezi të kredhur mes një tisi melankolie të thellë dhe shumë të ëmbël: “Ç’më vijnë kështu në heshtje/ tinguj plot emocion/ T’i derdh si shira vjeshte,/ në një këngë mendoj…”
Oh, sa shumë e kam kënduar këtë këngë magjike të Limozit me kitarë, herë vetëm e herë me tim vëlla, Mitron! Sa shumë hapësirë që ka! Çfarë frushullime shirash e gjethesh, çfarë vrapi poetik. Pikërisht këtë motiv ai e bëri më pas temën muzikore të filmit “Mësonjëtorja” me zërin e të mrekullueshmit Gaqo Çako dhe vargjet naimiane të Qiriut. Dhe pastaj ato këngë-kantata të rralla, të papërsëritshme që ai kompozoi në filmat “Malet me blerim mbuluar”, “Rrugë të bardha”,”Beni ecën vetë”, “Koncert në vitin ’36”, “Qortimet e vjeshtës”, “Përrallë nga e kaluara”. Kujtoni për pak se çfarë madhështie ka kënga “Këputa një gjethe dafine”. Po ajo kitara te filmi “Rrugë të bardha”, kur Deda i Rikard Ljarës dhe Centralistja Zana, thajnë robat e bëra qull teksa avujt ngrihen e ngrihen lart si një mjegull a pluhur yjor. Çfarë ëmbëlsie! Sa dashuri njerëzore ka e gjitha ajo… Mua më ka rrëmbyer muzika e Limozit. Përherë. Është si një shkulme e shpirtit kombëtar, një copë dhe që lëngon, që frymon, që mugullon. Cikli “Këngët e tokës” është një Shqipëri brenda meje, brenda teje, brenda të gjithëve ne. Simfonia e tij me variacionet harmonike të këngës “Do marrë çiftenë, do dalë për gjah” ka brenda epikën dhe lirikën, triumfin dhe ringjalljen, të butën dhe të shtruarën, pastoralen dhe folkloriken. Koncertet instrumentale, kantatat, këngët, muzika simfonike, muzika e dhomës, muzika skenike dhe ajo filmike, të gjitha si një oktavë e madhe, si një areal tingujsh, janë vërtet një dimension muzikor i lakmuar prej nga kullon fryma dhe shpirti ynë kombëtar, përmasa e relievit, monopati, pylli, klorofila, brenga, dashuria, një “kulloshtër” e tingullit epik të malit dhe të fushës, vendosmërisë dhe meditimit, çastit poetik dhe trishtimit të ëmbël, tretur të gjitha në frymë e në mish. Muzika e Limozit nuk klith, por drithëron, hyn drejt e në lëkurë, bëhet ndjeshmëri, ti ke qejf ta këndosh, ta fishkëllesh, sepse ajo është e një paradigme sa kombëtare, aq universale; sa e madhërishme e sublime, aq dhe lirike, e ëmbël, lehtësisht e këndueshme, me një vijëzim melodik të qartë, pa destrukturime të qëllimta dhe thyerje flagrante të melosit popullor prej nga frymëzohet shpesh, sikundër dhe nga temat e tij burimore vetanake… Muzika e Limozit është e thjeshtë, e qashtër, e kthjellët. Ai nuk i ka qejf aspak “kokolepsjet” për të shprehur gjoja “modernitetin”, muzikë që depërton, hyn drejtpërdrejt në shpirt…
Limozi rierdhi në Sarandë me një mision kulturor diku nga fillim vitet 2000. Ai u bë “përdorues” i godinës së Kinoteatrit të qytetit të Ksamilit. Kur punoja në Sarandë si regjisor, kaq herë bëja prova me grupe teatrore të rrethit për festivalet teatrore që organizonim aty. Njihja çdo skutë të asaj godine. Si çdo godinë kulturore, pas vitit 1990 edhe ajo nisi të degradonte pak nga pak nga pakujdesia, sido që ishte një ndërtim i ri. Por ja, e mori Limozi në kujdestari dhe ajo sikur mori frymë. Unë kam shkuar disa herë aty. Por s’e heq nga mëndja kur shkova në një nga bujtjet e mia, dhe të dy me Limozin ia nisëm ca këngëve të tij, ai në piano e duke kënduar, unë i thekur e pas këngës së tij. Një mrekulli… Por nuk ishte kjo mrekullia e vërtetë. Mrekullia që Limozi kishte bërë me atë ngrehinë të “plakur” para kohe ishte se tashmë ai e kishte zbukuruar me mjedise, lule, pemë, gjelbërim, arredim të dhomave dhe studiove, krijimin e një biblioteke me libra të dhuruar, pianot për mësimin e fëmijëve, valltaret e vogla dhe sidomos me rikonstruksionin e sallës së madhe të shfaqjeve, me ndenjëset dhe aksesorët e skenës, të gjitha të mirëmbajtura. Të vinte t’i thoshe: “Bravo Limoz Dizdari për këtë kujdes dhe punë të lavdërueshme që ke bërë!” Kisha parë disa koncerte instrumentale, që në atë mjedis ende fshatarak të Ksamilit, ishin ku e ku më lart nga çfarë mendja jote mund të parashihte. Gjithë kohës ai kishte në kokë projekte, ëndërronte të ringjallte ansambin e madh të këngës me orkestër, kor e komplekse; donte të bënte takime zonale të teatrit, estradave, ansambleve, gjer dhe foltore me natyrë akademike në rrahje temash të shumëfarta, kryesisht me brendi e format dijeformues. Bëmë dhe nja dy projekte së bashku. Por bah! Nuk gjente mbështetje as nga Ministria e Kulturës, as nga Bashkia Sarandë. Dhe kjo e dëshpëronte pa masë…
Dëshpërimi iu rrit vit pas viti. Një herë i thashë: “Pse nuk shkruan Limoz, muzika tënde duhet të jetë sot prijës, kundër kësaj tallavaje dhe vulgarizimi që po na mbyt”. Ai më pa në sy dhe siç e kish zakon, ma këputi: “Përse të shkruaj, këngë për shalët e zbuluara e të pacipa, për injorantët, për llumin, për rakinë, për rumba-dumblla, për çfarë? Jo! Muzikën sot e kanë bërë llum… llum…” Eh, muzika e Limozit, çfarë kthjelltësie që ka! Ai nuk mund të bënte muzikë për tollovite e seksualitetit banal si tema bazë, as për hajgaret dhe dum-dumët shurdhuesë. Shpirti i tij është poetik, ndjeshmëritë e tij muzikore janë sublime. Nuk mund të ikje nga mali e të bije në kënetë…
I dhashë të drejtë. E qepa.
Dhe tani kam një peng timin…
Para thuajse një viti, aty në Sarandë, tek rrija me një mikun tim artist e po pinim një kafe, erdhi dhe Limozi. Kishte kohë që ishte i shqetësuar për fatin e Qendrës së tij kulturore DEA – ish kinoteatri i Ksamilit. Donin t’ia merrnin, ta dëbonin prej andej, se kontrata e lidhur për përdorimin e mjediseve të saj kishte mbaruar. Duke biseduar, edhe duke i qarë hallin sigurisht, unë i thashë: Limoz, përveçse je një artist i shquar, ti ke qenë dhe një personalitet politik i të majtës, deputet, kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, anëtar i kryesisë së LSI. Ty të duan, të respektojnë. Besoj se ke miq plot, të cilët kanë influencë te PS dhe kryeministri, ua dëgjojnë fjalën. “Te kush, te kush? – më ndërpreu ai. – Vërtet ti beson se unë do t’i lutem atij, të gjatit, se do t’i përulem? Sa gabim po bën, Josif! Nuk e dua këtë këshillë nga ty”. Unë u ndjeva si i zënë në çark. I thashë, në thelb, në atë muhabet e qarje halli, pak a shumë, se jeta kështu rrotullohej, se ata që e kishin në dorë atë punë ja që e dashkan ndonjë “përkëdhelje” në sedër, ndonjë mesazh dykuptimësh se nuk po i lufton e kundërshton, së paku donin pasivitetin e tij, heshtjen, për të shmangur çdo mëri dhe kapriçio, që prishte punë… ishte, afërmëndësh, një gjykim pragmatist dhe bizantinist i imi, duke e parë me sy këtë dreq realiteti ku frymojmë. Në asnjë mënyrë, ma preu ai. Unë dua të drejtën time, asgjë më shumë.
Pastaj mora vesh se Limozit po ia merrnin atë qëndër kulturore, që ai e kishte ngritur me thonjë dhe e kishte bërë model hijeshie. E pashë në ekrane dhe lexova për të në shtyp se po bënte protesta individuale gjer pranë dyerve të Kryeministrisë për ta kundërshtuar vendimin e marrjes së Qëndrës. Kërkonte mbështetje nga njerëzit, opinioni publik, ojq-të. Heshtje. Një lodhje ndihej tej e tej mbi ta. Si përherë njerëzit qenë të ftuar të klithnin, të shaheshin dhe të boksonin në tifozeritë e politikës. Dhe në një nga këto ditë, jo më larg se një muaj, te kafe LIBRI, teksa pija kafen e mëngjesit me dy miqtë e mi, ia behu papritur Limozi. E ftova për një kafe, por ai më tha se po e priste një mik gazetar brenda, për t’i paraqitur problemin e tij. Ishte Skënder Minxhozi. E pyeta se si po shkonte puna, më tha ca fjalë, pastaj siç e kishte zakon, sahanët pa kapak, shtoi: Nuk ke shkruar asgjë për mua dhe për shkatërrimin e Qëndrës Kulturore DEA. Eh, o Limoz, e kush ma var mua, ia ktheva, fol kot, gurë në hava, ku duan t’ia dinë këta!… Jo, këmbënguli ai, fjala jote peshon! Ok, vijova unë, meqë e ke merak, do shkruaj diçka të fortë…
Por nuk e shkrova dot. Gjithfarë angarish dalin e futen nëpër këmbë. Por çfarë do kisha shkruar vallë? Po ja…
Shtet shqiptar dhe politikanë që keni kyçet e gjithçkaje në këtë vend! I frytshëm vallë është veprimi juaj që atë godinë të bukur me mjedise të qendisura rreth e rrotull nga dora e Limoz Dizdarit, e quajtur ndryshe QENDRA KULTURORE DEA në Ksamil t’ia hiqni një artisti të madh si ai dhe ajo të bjerë në duart e një organizate a ca njerëzve pa emër, që nuk e dimë çdo bëjnë nesër me të, siç u bë me dhjetëra e qindra ngrehina kulturore, salla kulture, teatri, kenemaje, muze, kinostudio etj, të cilat u zhvatën pa mëshirë, u shqyen, u molën për të fryrë barqet e lloj-lloj militantëve e jesmenëve tuaj majtas e djathtas, të cilat për t’i kthyer në burime parash dhe mbushje barqesh ndërruan destinacion, dhe u prishën, dhe u bënë shumëkatëshe etj?! A do jetë një e tilla edhe ajo, QENDER DEA nesër apo do kthehet në një mejhanë salçiçesh e tymi më shumë për të majmur ca zhvatës të “institucionalizuar” sot, por që nesër një zot e di se si mund të ndërrojnë lëkurët. Edhe gjarpri, thonë, ndërron shtatë lëkurë… A nuk ishte e dinjitetshme që atë institucion ta mbante në përdorim ky artist i madh, ky etalon i muzikës shqiptare, i lindur për art dhe që e do artin, që e ka shtëpinë e vet, jo një bodrum?!!!…Boll plehërishte ka Shqipëria, ajo që në lulishte. Dhe… dhe… më vjen keq t’ua them, por ia plasët shpirtin artistit tonë, Limozit tonë. E çfarë ju kishte bërë ai?! Veçse i dha këtij populli perla të rralla, këngë, himne kombëtare, një muzikë, që tingëllon yjeve dhe drithëron shpirtin tonë. Ia vratë shpirtin, o qeveritarë, ia ndotët muzikën, ia shqyet ëndrrën e bukur që kishte, ia bëtë pis atë strehëz ku ai me siguri do të vijonte që të buisnin zëra dhe tinguj arti… Ia bëtë tallava…
Ja Limoz, ky ishte pengu im ndaj teje!
