Në prag të 25 vjetorit të sulmeve të NATO-s ndaj ish-Jugosllavisë, ish-zëdhënësi i NATO-s, gjatë luftës në Kosovë, Jamie Shea tha se ishte vendim i duhur bombardimi i forcave serbe në vitin 1999, ndërsa tani situatën në Evropë e konsideron mjaft të rrezikshme. Ndërkohë, Shea u shpreh se BE-ja duhet t`i heqë masat ndaj Kosovës kurse anëtarësimi në NATO i Kosovës duhet të ndodhë më shpejt.
Sipas tij, masakra në Reçak shënoi pikën kthyese në brutalitetin e saj dhe regjimi i Millosheviqit kishte refuzuar paqen e kompromisit. Ai në një intervistë për RTKlive, thotë se populli i Kosovës gjatë 25 viteve ka qenë në gjendje të jetojë në paqe dhe siguri tregon se ndërhyrja e NATO-s pati sukses. Në këtë intervistë ai flet për mohimin e krimeve që Serbia i ka kryer ndaj popullit të Kosovës.
“Është përgjegjësi e çdo shteti të pajtohet me historinë e tij, si të keqe ashtu edhe me të mirë. Pra, të përpiqesh të mbulosh fakte të forta me mohime, shtrembërime dhe kundër akuza është një abdikim i përgjegjësisë politike në një kohë kur kaq shumë vende të tjera në Evropë e kanë pranuar publikisht anën e errët të historisë së tyre, pavarësisht nëse ka të bëjë me tregtinë e skllevërve, deportimin e hebrenjve”, tha ai.
Për mundësinë që Kosova të jetë pjesë e NATO-s, në një të ardhme të afërt, Shea thotë se procesi mund të duket i ngadaltë, por duhet ta zgjidhet shpejt çështja e njohjes së Kosovës nga çdo aleat dhe atëherë gjërat do të shkojnë shumë më shpejt. Ai tha se Kosova duhet të imitojë shtetet baltike për anëtarësim në NATO. Ai ka folur edhe për buxhetin e mbrojtjes. “Synimi i NATO-s është që të shpenzojë 2% të PBB-së për mbrojtje dhe ky do të ishte një objektiv i mirë për të ecur edhe Kosova”, theksoi ai.
Shea tha se BE-ja duhet të heqë urgjentisht sanksionet që i ka vendosur Kosovës për shkak të situatës në veri të vendit.
Ndërsa sa i përket efektit që mund të kenë zgjedhjet që do të mbahen në SHBA në dialogut ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, Shea tha se parashikimet janë gjithmonë të rrezikshme, por nuk beson se zgjedhjet në SHBA dhe Evropë këtë vit do të ndryshojnë qasjen ndaj dialogut. “Kur ishte në Shtëpinë e Bardhë herën e fundit, Donald Trump punoi për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe madje i ftoi dy presidentët në një samit në Uashington. Megjithatë, SHBA dhe Evropa duhet të jenë të vendosura me Serbinë kur bëhet fjalë për kontrollin e aktiviteteve të forcave paraushtarake në territorin e saj dhe për të ndaluar ndërhyrjen në veri të Kosovës. Të jesh i arsyeshëm me Beogradin dhe të ofrosh karrota ka kuptim vetëm nëse Beogradi tregon një qasje më pajtuese”, tha Shea.
Intervista e plotë dhënë për RTKlive:
RTKlive: Këtë vit bëhen 25 vjet nga ndërhyrja e NATO-s në ish-Jugosllavi, e cila ndaloi spastrimin etnik në Kosovë. Si e përshkruani atë vendim?
Shea: Ishte vendimi i duhur në atë kohë dhe besoj se është shfajësuar nga historia. Në javët e para të vitit 1999, represioni serb ndaj popullatës civile kosovare po përkeqësohej qartë. Masakra në Reçak shënoi një pikë kthese në brutalitetin e saj dhe regjimi i Millosheviqit kishte refuzuar paqen e kompromisit që ishte negociuar midis Beogradit dhe delegacionit të Kosovës në Rambuje dhe Paris. Kështu që NATO i kishte dhënë opsionit diplomatik çdo mundësi për të punuar por qartësisht nuk mund të qëndronte mënjanë pasi dhuna dhe kriza humanitare u intensifikuan në Kosovë. Kështu ajo filloi fushatën ajrore kundër regjimit të Millosheviqit dhe forcave të tij përgjegjëse për shkeljet e të drejtave të njeriut në fund të marsit. Fakti që më pas refugjatët dhe personat e zhvendosur kosovarë mundën të kthehen në shtëpitë e tyre dhe se populli i Kosovës gjatë 25 viteve të fundit ka qenë në gjendje të jetojë në paqe dhe siguri (edhe pse larg nga e përkryera) tregon se ndërhyrja e NATO-s pati sukses dhe u justifikua.
RTKlive: Si e përshkruani konsensusin për ndërhyrjen e NATO-s në vitin 1999?
Shea: Në prag të fushatës ajrore, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s mblodhi në zyrën e tij ambasadorët e 19 vendeve anëtare të aleancës dhe u bëri dy pyetje. A ishte ai i autorizuar për të nisur fushatën ajrore dhe ishte secili aleat i sigurt se ishte e nevojshme dhe kishte një bazë të fortë ligjore në të drejtën ndërkombëtare humanitare. Të gjithë u thanë po të dyja pyetjeve pa përjashtim. Pra NATO veproi në bazë të një konsensusi të plotë dhe ai solidaritet vazhdoi deri në fund të fushatës ajrore dhe lirisë së popullit kosovar.
RTKlive: Edhe pse kanë kaluar 25 vjet, Serbia ende vazhdon të refuzojë të pranojë krimet e kryera nga ish-regjimi i Millosheviqit, çfarë do të thotë kjo për një vend aspirant për në BE?
Shea: Është përgjegjësi e çdo shteti të pajtohet me historinë e tij, si të keqe ashtu edhe me të mirë. Kjo është edhe më e nevojshme kur provat për krimet e luftës janë dërrmuese dhe të dokumentuara mirë përtej dyshimit shkencor apo ligjor. Udhëheqësit serbë, si Millosheviçi, u paditën nga Gjykata Ndërkombëtare e Kombeve të Bashkuara për akuza të shumta për krime lufte duke përfshirë gjenocidin. Pra, të përpiqesh të mbulosh fakte të forta me mohime, shtrembërime dhe kundër akuza është një abdikim i përgjegjësisë politike në një kohë kur kaq shumë vende të tjera në Evropë e kanë pranuar publikisht anën e errët të historisë së tyre, pavarësisht nëse ka të bëjë me tregtinë e skllevërve, deportimin e hebrenjve në Luftën e Dytë Botërore ose përdorimin e torturës në Luftën e Algjerisë. Vendet që e kthejnë historinë e tyre në mite janë shpesh partnerë jo të besueshëm siç ka treguar Rusia e Putinit në dekadat e fundit. Stabiliteti në Ballkanin Perëndimor gjithashtu ka nevojë që vendet të japin llogari me ndershmëri dhe plotësisht për të kaluarën dhe t’ua lënë këtë punë historianëve profesionistë dhe jo politikanëve apo mediave. Kështu që unë mund të shpresoj vetëm se Serbia do të ndjekë shembullin e mirë të shumë vendeve të tjera evropiane. Të jesh evropian do të thotë të jesh i sinqertë për të kaluarën, në mënyrë që të ndërtosh një të ardhme më të mirë, në vend që të riprodhosh pafundësisht armiqësitë e vjetra historike.
RTKlive: Kosova ka arritur suksese në shumë fusha, duke përfshirë edhe Forcat e Mbrojtjes, a mund të jemi optimistë se në një të ardhme jo shumë të largët do të jetë pjesë e NATO-s?
Shea: Po, mendoj se mund të jemi optimistë edhe pse padyshim që procesi shpesh mund të duket i ngadaltë. Por gjëja kryesore është të kemi një sens të qartë drejtimi dhe t’i përmbahemi atij, duke ndërtuar në mënyrë progresive mbështetjen midis aleatëve të NATO-s. Siç tregojnë shembujt e Ukrainës dhe Gjeorgjisë, NATO nuk mund t’i mbyllë dyert për një kohë të pacaktuar për demokracitë evropiane që ndajnë vlerat e saj dhe janë të gatshme të kontribuojnë në mbrojtjen kolektive. Por ne duhet ta zgjidhim shpejt çështjen e njohjes së Kosovës nga çdo aleat. Atëherë gjërat do të shkojnë shumë më shpejt.
RTKlive: BE-ja ka parashikuar që në vitin 2030 shtetet e Ballkanit Perëndimor të jenë pjesë e Bashkimit Evropian, sa e mundur është kjo?
Shea: Kjo ishte shpresa e Presidentit të Këshillit të BE-së, Charles Michel, më shumë se sa një datë zyrtare e synuar kolektive e BE-së. Por hapja e negociatave të anëtarësimit me Ukrainën dhe Moldavinë, si dhe Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut do të thotë se BE-ja duhet të përgatitet brenda vendit për një raund tjetër të madh të zgjerimit. BE sapo ka nisur një Pakt të ri Rritjeje dhe Stabiliteti edhe për Ballkanin Perëndimor me shumë investime shtesë dhe financime për infrastrukturën. Kjo dinamikë e re sigurisht që do ta ndihmojë Kosovën që të arrijë procesin e BE-së dhe liberalizimi i vizave ka qenë një hap i parë i vonuar prej kohësh. Por edhe BE-ja duhet të heqë urgjentisht sanksionet që i ka vendosur Prishtinës për shkak të situatës në veri të vendit. Personalisht mendoj se zgjerimi i ardhshëm i BE-së do të vijë pak më vonë se 2030, por gjëja kryesore është të kemi një momentum më të qëndrueshëm dhe angazhim serioz nga të dyja palët.
RTKlive: Rrethanat e reja me luftën në Ukrainë kanë çuar në një qasje të re ndaj sigurisë, a duhet të rrisim buxhetin për ushtrinë?
Shea: Synimi i NATO-s është që të shpenzojë 2% të PBB-së për mbrojtje dhe ky do të ishte një objektiv i mirë për të ecur edhe Kosova. Situata në Evropë është bërë më e rrezikshme vitet e fundit. Rusia ka pushtuar Ukrainën dhe ka nisur një luftë brutale atje, por ka pushtuar gjithashtu Gjeorgjinë, ka refuzuar të largojë trupat e saj nga Moldavia dhe ka vendosur trupa ruse dhe armë bërthamore në Bjellorusi. Në Ballkanin Perëndimor ka mbjellë destabilitet duke ndërhyrë në zgjedhje, duke kryer sulme kibernetike dhe fushata dezinformuese dhe duke dërguar armë në Serbi dhe entitetin serb në Bosnje. Pra, vigjilenca, qëndrueshmëria dhe gatishmëria gjithnjë e më shumë e forcave të mbrojtjes është një politikë e matur.
RTKlive: Marrëveshja mes Kosovës dhe Serbisë duket e largët, sa efekt mund të kenë zgjedhjet që do të mbahen qoftë në SHBA dhe në Bashkimin Evropian?
Shea: Parashikimet janë gjithmonë të rrezikshme, por nuk besoj se zgjedhjet në SHBA dhe Evropë këtë vit do të ndryshojnë ndjeshëm qasjen ndaj dialogut Prishtinë-Beograd. Kur ishte në Shtëpinë e Bardhë herën e fundit, Donald Trump punoi për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe madje i ftoi dy presidentët në një samit në Uashington. Dialogu trajtohet gjithashtu nga BE, gjë që e bën atë më pak të ndjeshëm ndaj ndryshimeve në zgjedhjet kombëtare brenda Evropës. Perspektiva e zgjerimit të BE-së gjithashtu e bën më urgjente zgjidhjen e çështjes së njohjes së Kosovës dhe ushtron presion mbi Beogradin që të miratojë një pozicion më fleksibël dhe më real. Megjithatë, SHBA dhe Evropa duhet të jenë të vendosura me Serbinë kur bëhet fjalë për kontrollin e aktiviteteve të forcave paraushtarake në territorin e saj dhe për të ndaluar ndërhyrjen në veri të Kosovës. Të jesh i arsyeshëm me Beogradin dhe të ofrosh karota ka kuptim vetëm nëse Beogradi tregon një qasje më pajtuese. Pra, komuniteti ndërkombëtar duhet të jetë edhe në mes Prishtinës dhe Beogradit.
RTKlive: Zgjerimi i NATO-s në vendet baltike, a është një sinjal se vende të tjera kanë shprehur vullnetin e tyre për të qenë pjesë e NATO-s?
Shea: Tre Shtetet Baltike u bashkuan me NATO-n 20 vjet më parë në 2004. Që atëherë ata kanë kapërcyer një histori pushtimi dhe represioni të huaj dhe janë zhvilluar në shtete të sigurta, të begata dhe të pavarura të integruara gjithashtu në BE. Kështu që unë mendoj se ky është me të vërtetë një precedent i mirë që Kosova ta imitojë. Dera e NATO-s mbetet e hapur për Kosovën dhe shembulli i Shtetit Baltik tregon se NATO është zgjidhja më e mirë e sigurisë për vendet që përmes historisë dhe gjeografisë janë të detyruar të jetojnë fqinjë me fqinjët e vështirë.
RTKlive: Çfarë mendoni për politikat e Serbisë në lidhje me zhvillimet në rajon, duke përfshirë bashkëpunimin e saj me Rusinë e Vladimir Putinit?
Shea: Një shtet aspirant anëtar i BE-së duhet të përqafojë vlerat evropiane. Nuk mund të jetë në kampin e demokracive dhe në kampin e shteteve autoritare agresive në të njëjtën kohë, duke u përpjekur të luajnë njëra kundër tjetrës. Sondazhet e opinionit tregojnë se shumica e serbëve, veçanërisht brezi i ri, duan që vendi i tyre të jetë pjesë e Evropës. Ata kanë demonstruar në një numër të madh kundër korrupsionit, dhunës me armë dhe manipulimit të zgjedhjeve dhe kanë kërkuar një cilësi më të mirë të qeverisjes dhe demokracisë. Tani i takon lidershipit politik të Serbisë që të tregojë guxim dhe ta bëjë vendin të pasqyrojë aspiratat evropiane të shumicës së popullsisë.
