Periudha e artë e letërsisë dhe koraca e trillimeve keqdashëse që synon të përbaltosë figurën e Skënderbeut

739
I ftuar në “Studio e Hapur” studiuesi Aurel Plasari shprehet mbi situatën në Akademinë e Shkencave dhe trillimet e pabaza që kanë për synim njollosjen e figurës së Gjergj Kastriotit dhe njëkohësisht të shtetit shqiptar
Aurel Plasari, anëtar i Akademisë së Studimeve Albanologjike, studiues dhe shkrimtar i ftuar në emisionin ‘Studio e Hapur’ të gazetares Eni Vasili, shprehu pikëpamjet e tij mbi problematikën e Akademisë së Shkencave dhe nevojën për reformë. Plasari hedh dritë mbi koracën e trillimeve që po rrethojnë figurën e Skënderbeut e qëllimin për ta baltosur e çmitizuar këtë figurë që qëndron në thelb të shtetit shqiptar. Ai flet më tej mbi periudhat e arta të letërsisë shqipe, vlerat e librit dhe projektet e tij aktuale e në të ardhmen e afërt. 
-Vijon nga numri i kaluar-

-Profesor për të kuptuar edhe mendimin tuaj në lidhje me këtë debat që vazhdon ende të jetë i pranishëm, problemi cili është? Fakti që nuk ka një produkt shkencor, që merren shpërblime.. ndoshta nuk janë marramendëse po shpërblime që ndoshta nuk justifikohen për shkak të një produkti. Pra ku qëndron problemi i Akademisë sipas jush apo vetëm çështja e modelit?
Nuk paskeni kuptuar..

-Sapo ju pyeta, qëndron problemi vetëm tek modeli apo edhe tek këto lloj..
Problemi qëndron tek modeli i luftës së klasave. Për mua modeli i luftës së klasave ka bërë të mos reformohet.

-Dua ta mbyll me letërsinë, kam shumë pyetje dhe shumë pak minuta por dua që të rivini në një të premte tjetër shumë shpejt që të kem mundësi t;ua bëjë të gjitha. Shqipëria ka pasur figura të rëndësishme, figura të cilat kanë kontribuar në edhe themelimin e Akademisë së Shkencave, disa prej tyre edhe i përmendët të katedrave etj. Jemi në gjendje ti zëvendësojmë këta emra? Shikoni ju tek brezi i ri prurje që mund ti japin prurje dijes, kërkimit shkencor?
Tërhiqe këtë termin zëvendësim. Askush nuk mund të zëvendësohet. As ju nuk mund të zëvendësoheni. Administrativisht mund të ndodhë por si njerëz të mendimit të krijimit asnjë. Nuk vdiq Eskili dhe e zëvendësoi Shekspiri, sepse po flasim për letërsinë apo jo? Nuk vdiq Kanti dhe e zëvendësoi Schopenhauer, ose e kundërta se s’po llogaris vitet. Çdo brez krijon grupin e tij të njerëzve të mendimit, të njerëzve të produktit, ideve ose që i quajnë të elitave. Por në Shqipëri ky është një proces i dëmtuar, pse them kështu? Sepse elitat studiohen në këtë mënyrë, si lindin çfarë janë elitat? Elitat janë produkt i një seleksionimi social dhe kulturor që ndodh në shoqëri, por tek ky seleksion ndihmon elita e vjetër për promovimin e atyre që janë të selektueshëm pozitivisht. Por kur një elitë e vjetër vjen nga një regjim i deformuar çfarë rreziku ka? Që ajo të promovojë të ngjashmit e vet. 

-Kjo po ndodh profesor? 
Thashë çfarë rreziku ka, ky është një rrezik. Ata që merren me sociologjinë e kulturës duhet ta studionin se në çmasë është i verifikueshëm edhe në realitetin shqiptar ky proces defektoz.

-Si një studiues i letërsisë e i historisë së saj cilën periudhë do përcaktonit si më të artën e letërsisë shqiptare? 
Të argjendtë, vitet ’30-’40. Vitet ’30. Të artë nuk gjej. Por vitet ’30 i kam quajtur të argjendta, jo vetëm për produktin letrar, por edhe për atë gazetaresk. Për produktin e mendimit, rrymat e mendimit që konkurronin, pa vrarë njëri tjetrin pa i “vënë koburen në gjoks”. Në këtë kuptim atë periudhë, e kam njoftuar një herë si një libër të ardhshëm në një bisedë në tryezën e Blendi Fevziut dhe, nëse nuk e kam kryer përfundimisht atë libër vitet e argjendta ’30, ka mbetur edhe kopertina është gati, sepse në çdo moment them të shtoj një librari, një revistë, të shtoj dhe këtë botues, sepse mendoj, jo vetëm me personalitet të letërsisë, por këtë larminë që përmenda me gazetarë botues, gjahtarë librash. Pra në çdo moment dua të shtoj derisa të them që kam mjaftueshëm. Atë periudhë e quaj “Vitet e argjendta ‘30”.

-Po personazh të artë, të argjendtë apo edhe të bronztë, nëse dëshironi ju, ka? 
Kush vepron në letërsi në këtë mënyrë nuk e do letërsinë e tij. Nuk mund të duhet një letërsi me një të artë, të tjerë të argjendtë e pastaj të tjerë të bronztë. 

-Nuk mund të jenë gjithë personazhet njësoj apo jo? 
Dikur unë kam kritikuar në një shkrim në ’96 edhe Z. Berisha që nga pozicioni i atëhershëm nuk i shkonte të thoshte: Piktori më i shquar, muzikanti më i shquar… Nuk kanë të bëjnë këto me kritikën e artit, sepse më pas krijohet një situatë e shëmtuar. 

-Po letërsia e pas ’90, e pasdemokracisë?
E ndjek pak sepse nuk kam mundësi, do doja ta ndiqja më shumë që të ndihesha më i ri me pasionet e adoleshencës dhe rinisë ku merresha më së shumti me letërsinë e huaj dhe letërsinë e lirisë por tashmë nuk është e mundur, sepse ambiciet për të bërë disa punë të tjera ta kufizojnë mundësinë.

-Keni identifikuar autorë të kësaj kohe, të këtyre 27 viteve që mund t’i rezistojnë kohës dhe t’i ngjajnë atyre viteve të argjendta, gjejmë një sinonim nuk e di. 
Shumë pak sepse nga ana profesionale tani unë jam si ai specialisti i fizikës që merret kur luhet Bethoven shikon si vijnë tingujt, si është akustika nuk shijoj Bethovenin dhe tek këta që shkruaj konstatoj anët profesionale, problematikën në gjuhë, mënyrën si shkruajnë, ndërtimin e fjalisë, pakujdesinë në si i ballafaqojnë fjalët me njëra tjetrën, vendosja, zhvendosje. Ndoshta ngaqë kam mësuar nga përvoja historike e letërsisë që veprat letrare që rezistojnë janë ato të shkruara mirë. Për subjektin njeriu mund të bëhet indiferent, por vepra e shkruar mirë gjuhësisht i qëndron dhe reziston kohës. Një shembull meqenëse ke dhe një pjesë të formimit nga kultura italiane, thotë Dante “…dhe kaluam atje ku dielli hesht…” kjo do guxim të madh. Po ta lexonte dikush do thoshte ky është Bodleri. Dielli hesht.. sepse kemi të bëjmë me një shqisë tjetër. Sigurisht dhe përkthyesi shumë i mirë shqiptar, duke qenë dhe i një shkolle tjetër klasike, sepse mund të thuhej “dhe kaluam aty ku dielli nuk ndrit më”. Mund të thuash; po e kanë përdorur 1001 të tjerë, ndërsa “ku dielli hesht” e ka thënë vetëm Dante Aligeri. Ky është një shembull pra për të kuptuar sekretin e fjalës me fjalën, si veprojnë me njëra tjetrën. Nëse i vendos siç kanë thënë qindra të tjerë para teje nuk ke thënë asgjë. Si thotë kryeshërbëtori “nga e bardha zemër”, jo në kontekst letrar, nuk ke thënë asgjë se është e zakonshme. Nëse do thoshte “nga bardhësia e zemrës time” ose diçka e tillë, pra i gjykoj, i vlerësoj shumë, duke u nisur nga mënyra si e shkruajnë gjuhën shqipe në këtë rast po cilado qoftë gjuha. Cilësia e shkrimit që do t’i rezistojë kohës është e paktë. Ndoshta ka të bëjë me moshën, me kalimin e moshës do kuptojnë që mbetet vetëm ajo që është e shkruar mirë. 

-Dua të flasim për librat tuaj të fundit dhe për disa debate që kanë shoqëruar disa tema që kanë lidhje, qëndrojmë tek Skënderbeu. “Skënderbeu dhe Shqipëria e shqiptarët në Evropën e Papa Piut II” është vepra juaj. Pikërisht në këtë vepër ju flisni për një dhënie dhe marrje të Shqipërisë, Arbërisë dhe Evropës, për çfarë bëhet fjalë? Cila është kjo marrëdhënie? 
Kjo është vepër e kaluar tashmë, është periudha e rezistencës e qëndresës dhe e luftërave të zotërve arbër të komanduar nga Skënderbeu, të cilët u përfshinë në rastin e Enea Silvios, siç njihej para se të bëhej Papa Piu II më vonë, i cili veprën e tij për Evropën e ka shkruar kur ende nuk ishte Papë. Në atë vepër është shumë interesante, sesi Arbëria ka vendin e vet, ka vende tjera fjala vjen që nuk ekzistojnë në atë vepër si Bullgaria po themi, për krenari meskine. Pra si të gjithë shtetet dhe popujt e tjerë të fuqishëm shqiptarët dhe Shqipëria, arbrit dhe Arbëria me termat e atëhershëm janë të pranishëm në atë vepër dhe përveç kësaj në pjesën tjetër të veprave të Enea Silvios siç janë Komentarët, Letërkëmbimet etj është krejt e pranishme Arbëria e Skënderbeut në aleanca politike të organizuara nga shteti papnor sepse ndonjëherë këta trilluesit e mbrapshtë thonë se luftoi për Papën e për Vatikanin. Jo, nuk kishte ndonjë interes, nuk bënte luftë Vatikani. Shteti Papnor ishte një organizator ideologjik i aleancave të mëdha, aleanca me mbretërit e Napolit, Paragonit, Hungarezët, Dukët e Burgundit, Dukët e Firences. Pra e gjithë kjo shtjellë aleancash i bënë arbrit dhe Arbërinë e këtij shekulli krejt të përfshirë në lëvizjet Evropiane. I bënë një entitet i cili jo vetëm ka marrë nga të tjerët por edhe ka dhënë ndihma, bashkëpunim, fitore, të vrarët e shumtë. Kjo pjesë është një nga fragmentet më interesante të historisë së Arbërisë kur ajo funksiononte si gjithë vendet e tjera të Evropës. Nuk i thoshte askush Ballkan Perëndimor, as nuk guxonte njeri siç bëjnë sot dhe sajojnë koncepte të tilla që janë ahistorike dhe agjeografike. Nuk kanë të bëjnë, as me historinë dhe gjeografinë, por janë trillime politike. Pra, kjo situatë është e kuptueshme që të krijosh, ta regjistrosh, ta mbledhësh dhe tua paraqesësh të tjerëve të lexojnë pasi e ke lexuar vetë. Sepse unë librat i konceptoj kështu që në fillim libri shkruhet për vete, në rast se mendon që bën ua ofron dhe të tjerëve. 

-Profesor, mendoj se keni ndjekur dhe debate që herë pas here vijnë rreth figurës së Skënderbeut nëse është simbol i krishterimit, apo shqiptarisë. Besoj se i keni ndjekur edhe gjatë faljes se namazit, mënyra si u mbulua e qëllimshme ose jo. Pse kjo figurë ngjall akoma një debat të tillë, është e drejtë? A duhet të jemi të qartë për Skënderbeun? 
Ky debat është i vjetër, ka filluar në një organ shtypi në 1994 me titull “Mbi debatin për Skënderbeun” me vijime kur një debat i tillë nuk ekzistonte. Pra është sajuar në epruvetë ky debat, është sajuar duke i veshur historisë së Skënderbeut realitete të rreme që nuk kanë të bëjnë me të dhe qysh atëherë deri më sot kjo lloj korace falsifikimesh dhe mashtrimesh, manipulimesh dhe trillimesh rreth tij kanë ardhur duke u shtuar. Prodhohen vazhdimisht. Prodhohen për të ushqyer një opinion të caktuar publik, opinion që nuk lexon, apo që nuk lexon tekste të mira, që nuk ka mundësi të lexojë histori. Dhe ky opinion ushqehet me këtë koracë falsifikimesh dhe mashtrimesh. Këta topikë mund të jenë rreth 12-15 të tillë, të cilëve unë sikur të kisha kohë dhe ndoshta kur të kem kohë do iu bëja një përgjigje: Skënderbeu përballe trillimeve; Trillimi 1; Trillim 2; Trillimi 3 e me radhë të gjitha t’i zbërtheja. Të marrim një nga trillimet më të fundit që u përhap shumë nga një klerik qesharak, që ka luftuar për Venedikun. Jo, nuk ka luftuar për Venedikun. Ka luftuar me Venedikun kundër Venedikut, ka bërë luftë me Venedikun dhe Venediku është detyruar të ulet të bëjë traktat me të. Të nënshkruajë Traktatin në Kampin e Lezhës. Kanë luftuar për Shkodrën, për Drishtin, për Danjën me Venedikun sepse zotërimet e Venedikut në bregun e Arbërisë Skënderbeun e dëmtonin, se kishte qytetet që kishin organizimin, prodhimet, korporatat, tregtinë dhe e gjithë kjo pjesë e kontrolluar nga një fuqi tjetër krejt prapavijën e tij ia linte bosh dhe ia dëmtonte. Përveç intrigave të Venedikut, jo vetëm unë, por edhe autorë të tjerë para meje kanë cituar dokumentet konkrete, që se paku në dy raste Venediku ka paguar para për ta vrarë. Në një nga rastet i është drejtuar dhe Sulltanit ta ndihmonte që këtë njeri ta zhdukë, jo nga Arbëria, po nga faqja e dheut. Tani, si mund të guxojë një faqezi, një lapangjoz, të ushqejë opinion publik ,që ky ka luftuar për Venedikun. Sigurisht, dikur Venediku u detyrua të bënte paqe me Skënderbeun, ta merrte me të mirë, t’i jepte tituj vetëm që të mos ripërsëritej lufta dhe konflikti me të. Venediku gati në gjithë periudhën e Skënderbeut me dy përjashtime të vogla ka qenë në traktat paqeje me sulltanin, dmth injoranca që ushqejnë me këto trillime është e papërfytyrueshme. Do një lodhje të jashtëzakonshme që të zbresësh në nivelin fillestar dhe t’u thuash, ore jeni në vete me këto budallallëqet që thoni? Se kur trillon e manipulon të paktën duhet të kesh një pjesë të vërtetë. Ky është sekreti i falsifikatorëve profesionistë, që të paktën të kenë një pjesë të vërtetë dhe manipulon duke ujdisur mbi atë pjesë. Kurse këta nuk kanë asgjë të vërtetë, asnjë pjesë. Tjetri që ka filluar që në ’94 që Skënderbeu ka luftuar duke pasur aleatë grekët dhe serbët, cilët grekë? Cilët grekë ka pasur? Nuk kanë luftuar grekët pushtimin, nuk ekzistonte koncepti Greqi, së pari në atë kohë. E dyta, me pushtimin e Kostandinopojës nuk kishte më luftë dhe asnjë lloj aleance me të ashtuquajturat “luftëra të grekëve”. Me serbët, serbët që pas betejës me Kosovën, dy djemtë e Llazarit me djalin e sulltanit, sulltanin e ri u bënë kunetër, i dhanë motrën për harem, po them dhe çdo verë i ftonte sulltani për gjueti në Adrianopojë. Çfarë aleance do kishte me këta Skënderbeu? Janë absurditete, por shiko çfarë ndodh.. Duke përfituar nga sentimente të sotme lidhur me serbët dhe grekët, t’i kthejmë këto sentimente dhe t’i projektojmë në kohën e Skënderbeut. Janë qesharake, pisllëqe. 

-Mamaja e tij serbe përflitet si një arsye për supozime..
Mamaja e tij mund të ishte çfarë të donte, sepse princërit në Ballkan dhe në Evropë bënin krushqi sa më të largëta. Arianitët në Itali kanë krushqi nga më të lavdërueshmet me familje kontësh, markezësh, princërish, me gjithë ajkën e aristokracisë. 

-Profesor, kujt i shërben çmitizimi i kësaj figure? Bërja pis, veshja me njolla, cili është qëllimi?
I shërben destabilizimit dhe shpërbërjes të shtetit shqiptar. Duke qenë që figura e Skënderbeut dhe sidomos historia e tij është një element konstitutiv i shtetit shqiptar, pavarësisht se kjo nuk thuhet në Kushtetutë, por kjo kuptohet që nga flamuri dhe nga elemente të tjera. Ne themi që flamuri kombëtar që kemi ne është ai i Kastriotëve. Është në të vërtetë i Skënderbeut, sepse Kastriotët kanë pasur edhe flamuj të tjerë më parë, janë të konfirmuara. Të dhëna nga Barleti dhe autorë të tjerë kemi që flamuri i Gjergj Kastriotit ishte kjo shqiponjë në një fushë të kuqe etj. Si u bë flamur kombëtar? U bë falë Konicës, sepse ai duke përshkruar këtë citat të marrë nga Barleti, nga Lavardeni e autorë të tjerë thotë “ky është dhe ky duhet të jetë flamuri kombëtar i shqiptarëve”. Ky është një kapërcim me një hap madhështor, se flamurin i një zoti arbër, të një feudali siç e quanin dikur t’ia veshësh të gjithë kombit, kjo është një gjetje madhështore. Kështu ka ndodhur dhe me shumë kombe të tjerë të Evropës që nga periudha e feudalitetit, simbolet që kanë trashëguar, njëri prej tyre është imponuar dhe është sot flamuri i shtetit përkatës. Pra flamurin, simbolin realik e kemi nga Katriotët, por flamur kombëtar e kemi prej Konicës. Ja pra një nga rrugët që nëpërmjet arsyetimit ne kuptojmë që historia e Skënderbeut është element konstruktiv i vetë shtetit shqiptar dhe të godasësh këtë element do të thotë që ti heqësh një nga bazat e konstituimit të këtij shteti. Nëse flasim për një shtet të formuar në mënyrë moderne jo si shtetet fqinje po marrim tre shtete kryesore Bullgarinë, Greqinë, Serbinë janë në një pjesë të mirë produkte të kishave të tyre, të fesë të përbashkët. Shteti që bënë shqiptarët ishte shteti i një modeli modern që nuk mund të bazohej as mbi kishën as mbi xhaminë, pra u bazua mbi disa elementë të tjerë, gjuha, koncepti pak abstrakt dhe modern i gjakut që futën Rilindësit dhe sidomos si element konstitutiv historia e Skënderbeut dhe përbashkësia e të gjithë shqiptarëve në atë qëndresë dhe në ato luftëra. 

-Si e patë debatin gjatë faljes së namazit..
Këto janë elemente….Nuk dua të futem në këto ngjarje meskine, mbaj mend që kryetari i komunitetit bëri një sqarim, ai sqarim ishte korrekt dhe nuk ka pse të kërkojmë më tej. 

-Flasim për Konferencën e Voskopojës
Konferencën e Voskopojës e organizon Akademia e Shkencave.

-Pak e çuditshme duke marrë parasysh çfarë thatë për Akademinë. Bashkëpunoni ju në konferenca të tilla?
Po, bashkëpunojmë pse jo. 

-Pra nuk keni një armiqësi
Jo, nuk besoj të jem keqkuptuar. Unë një pjesë të tyre i kam kolegë dhe miq por kjo s’do të thotë që të mos kuptoj rëndësinë e reformës. Janë dhe ata vetë, një pjesë e mirë e tyre që unë njoh janë pro nevojës së reformimit të asaj Akademie. Nuk jemi në fushë beteje në këtë rast. Duhet reformuar patjetër dhe struktura tjetër ku punoj unë, ajo e Studimeve Albanologjike padyshim ka nevojë për elemente reforme dhe përmirësimi. Nuk ka institucion që mund të thotë që nuk ka nevojë për reformim. Akademia e Shkencave sot është bërë problematike edhe për atë situatë me zgjedhjet që solli dhe problematika të tjera, të cilat në radhë të parë duhet t’i zgjidhin ata vetë, por për të marrë pjesë në veprimtari shkencore dhe konferenca është krejt e natyrshme në profesion. 

-Aurel Plasari, përveç “Viteve të Argjendta ‘30” që e keni mënjanë, a keni një projekt tjetër në dorë? 
Po kam një projekt që është po në periudhën e principatave, më pëlqejnë periudhat e lavdishme me shkëlqim. Ndoshta me pak ar, flori, me pak shkëlqim siç kërkonit ju në letërsi një periudhë të tillë. Ato vërtet janë ashtu të praruara, jo të idealizuara sigurisht, por është një punë që gjithnjë të duket se e ke mbaruar, të del një konferencë, si ajo për Skënderbeun në Romë në Senatin e Republikës, pastaj Konferenca e Voskopojës apo edhe për një ngjarje tjetër. 

-Mos më thoni që nuk e arrini Panairin e Librit
Jo, nuk kam joshje nga panairet. Panairet i shfrytëzoj për ndonjë sy ose kontroll por jo domosdoshmërish për të qenë i pranishëm.

-Është kthyer të paktën në një ngjarje që i çon njerëzit tek libri
Ndaj e pëlqej më shumë si konsumator dmth, po përdor termin e Lumo Skëndos për të dalë pak për “gjahun e librave” që ndonjëherë në librari nuk gjenden por aty edhe mund t’i kapësh. 

-Faleminderit profesor dhe uroj të shihemi në panair dhe në një të premte tjetër bashkë, e shijova shumë intervistën!

Faleminderit edhe unë shpresoj të shihemi së shpejti!


Sigal