Trekëndëshi Piramidë-Parlament-Kryeministri, m’u duk si Trekëndëshi i Bermudës, veçse një trekëndësh ala shqiptar, që përpin shpresa, ideale, aspirata e deri jetë njerëzish. Shqeva sytë kur nga ajo “dritarja” e Parlamentit, ish-Komitetit Qendror, përshëndeste dora e ish -udhëheqësit. U llahtarisa kur pashë Palmën te Kryeministria. Atë palmë të ekzekutuar nga qindra plumba dhe prapë të mbijetuar. O zot!
E kam bërë zakon që ditën e pensionit, të marr me vete mbesën e vogël. Veç të tjerash, e kam edhe si “bodigarde” për të “trembur” xhepistët, prej të cilëve e kam pësuar një herë…
E kështu, një mëngjes marsi të vitit të kaluar, morra mbesën për dore dhe dolëm. Është i njëjti ritual. Çapitje për rreth 20 minuta nga shtëpia e deri tek posta pranë Liceut Artistik. Vetëm një Zot e di se kush ndihet më i lumtur, ajo që tundet e shkundet si një mburravece vocërrake, përbri një burri kaba, apo unë që shijoj ca mjaltë nga mjalti i mjaltit. Kthimi është po nga e njëjta rrugë, si ajo e krokodilit, me të vetmen ndalesë për një kaush me patate të skuqura, ushqimi i saj i parapëlqyer. Këtë herë, për të “festuar” edhe “rritjen” e pensionit, vendosa ta bënim ndalesën tek “ish-Blloku”. Sigurisht që, do të ecnim drejtë bulevardit të madh. Kishim mbërritur në trotuarin e krahut të Kryeministrisë dhe ndërsa po i afroheshim kësaj të fundit, dëgjoj zërin e mbesës:
-Jo, gjyshi, jo gjyshi, jo këtej…!
Ishte një zë i lartë, me nuanca lutjeje dhe frike. Për momentin nuk e kuptova shqetësimin e mbesës dhe vazhdova të ecja me të përdore, duke këputur edhe një shaka koti:
-Eja, eja. Gjyshi do të të tregojë se ku e ka folenë Santa Clausi ynë. Ti e di kush është Santa Clausi, apo jo? Është ai që i shpërndan dhurata fëmijëve për Vitin e Ri. Por këtij tonit, ndonjëherë se ç’i teket dhe na jep ne gjyshërve pesëmijë lekë për Vitin e Ri dhe gjyshi të ble edhe ty një kukull. Eja, eja, se mos na sheh dhe kujtohet për ne.
Por mbesa ngulte këmbë, duke ngritur zërin dhe s’donte të hidhte asnjë çap përpara. Ndalova dhe i thashë:
-Shpirti i gjyshit, çfarë ke?
-Jo gjyshi, jo se atje të vrasin me plumba policët.
U tulata. Sikur më ra pika. Menjëherë, pashë rrotull se mos na kishte dëgjuar njeri, një instinkt i mbetur që nga koha e monizmit.
-Kush ta ka treguar këtë përrallë o kolopuçkë e gjyshit?
-E kam parë në televizor me nënën.
E shava me vete gruan që e lënka mbesën të shohë gjëra të tilla. I thashë:
-Nuk i lë gjyshi policët të të vrasin ty.
E morra për dore dhe kaluam në trotuarin tjetër. Ecja si i shushatur. Nuk u qetësova deri sa lamë prapa zonën e “rreptësisë”, atë të Kryeministrisë dhe të Parlamentit. Duke e puthur, i kthehem:
-E pe? Na morën të keqen policët. S’ua mbanë policëve nga gjyshi. Shiko gjyshin sa i madh është. Dhe tani, vrap të hash një pastë dhe gjyshi të pijë një birrë të madhe se na u tha fyti. Sot kemi festë. Gjyshit, Santa Clausi, i ka rritur pensionin.
Rehatohemi në një lokal dhe porosisim. Kënaqemi me to dhe harrojmë ç’kishte ndodhur. Vjen kamerieri dhe na jep faturën. Më ikën humori. E gjithë shtesa e pensionit i ishte faturuar lokalit. Shava nëpër dhëmbë. M’u faneps Santa Clausi ynë dhe diçka m’u trazua në stomak, por sapo ktheva sytë nga fytyra e ëmbël dhe e pafajshme e mbesës, e morra veten dhe shpëtova nga ndonjë zbrazje zorrësh. Ndërsa ktheheshim në shtëpi, s’më ndahej ajo britmë. Një britmë e çiltër e një fëmije që s’më la të mbyllja sytë deri në orët e para të mëngjesit. Më vinte turp nga vetja që ato skena të skuqura me gjak të pafajshëm, i kisha harruar dhe papritmas po m’i kujtonte një njomështirë që s’kishte shumë kohë që kishte ardhur në këtë botë të trazuar shqiptare. Kisha harruar atë shesh të vogël, ku u ngërthyen në një betejë të çuditshme, e papandehura me të paramenduarën, liria me despotizmin, demokracia me autokracinë, naiviteti me batakçillëkun, burrëria me burracakërinë, ligji me antiligjin. Një betejë, ku vdiq e mira, idealistja dhe vazhdon të mbijetojë e keqja, ndërsa faji mbeti po ai “qyrk” proverbial që nuk e vesh askush…
Harresa, kjo armike e kujtesës..! Por jo gjithmonë ajo është diçka organike apo një “sëmundje”. Më së shumti është një valvul rregulluese e njerëzve meskinë, në kërkim të rehatisë apo komoditetit shpirtëror. Harresa e zbeh, e përgjum kujtesën, por nuk e vdes. Kujtesën e ke nga pas gjithë jetën dhe zgjohet herë pas here kur diçka troket në të. Për të qenë më të qartë, nuk besoj se ka shqiptar të thjeshtë, që të kalojë rastësisht, para ose përbri ngrehinës së Kryeministrisë dhe të mos e kthejë instinktivisht kokën andej. Ai kthim koke, veç kuriozitetit, shpreh edhe një ndjenjë faji. Një ndjenjë faji, që mund të jetë individuale ose kolektive. A nuk bëjnë të njëjtën gjë të gjithë ata mëkatarë që kanë kryer një krim diku dhe dikur, dhe janë munduar ta fshehin apo harrojnë? Asnjëherë ata nuk i shpëtojnë atij kthimi koke, kur kalojnë në vendin e krimit. A nuk u kthye edhe karabinaja e Kryeministrisë më 21 Janar në një vend krimi? A nuk është kthyer edhe ajo, për shumë shqiptarë, më së paku, në një objekt alergjik dhe më së shumti, në një objekt fajkujtues? Vetëm njëri, Santa Clausi, (qoftë ai!), me shpurën e tij hynte e dilte aty pa teklif në strofkën e tij, për të shqyer çdo mëngjes gjithë ekranet televizive duke i thënë shqiptarëve:
-Këtu më keni dhe do të më keni sa të kem jetë. Provoni edhe një herë të tentoni të më shkulni që këtu dhe po nuk jua bëra surratin si shuall këpuce!
Kur nënvizoj këtë, nënkuptoj fajin individual, fajin e atyre që e urdhëruan dhe e ekzekutuan këtë krim. Ata dihen tashmë kush janë, sa do t’i fshihen drejtësisë, fajin e 21 Janarit e kanë të damkosur në ballë.
Por përse “faji kolektiv”? Përgjigjen e jep thënia e mençur, e thënë dhe stërthënë, “Çdo popull meriton qeverinë që ka”, ç’ka, (veç të tjerash), nënkupton edhe që, secili kur shkon për të votuar, duhet “ta shkundi” mirë votën para se ta fusë në atë kuti, që jo rrallë këtu në Shqipëri, s’ndryshon shumë nga Kutia e Pandorës. Koncepti demokratik, “votë”, do të thotë të votosh për të ardhmen tënde dhe të fëmijëve. Ajo shpreh jo vetëm votën që japim për ata që do të na qeverisin, por edhe për liderët e partive, ku aderojmë apo i kemi për zemër. Nëse për të parët nuk bëjmë zgjedhjen e duhur, jeta, jo vetëm mund të vazhdojë të na nxihet, por edhe mund të na rrëmbehet. Po ashtu edhe për paravotën që japim për liderët politik, kur ekzaltohemi nga fjalët e bukura dhe premtimet që rrjedhin lumë nga gojët e tyre, kur ngjiremi dhe gjakosim duart nga duartrokitjet duke i ndjekur qorrazi turma-turma, në sakrifica të shumta. Turmat jo gjithmonë prodhojnë gjëra të mira, veçanërisht kur nuk janë të mirëkontrolluara. Shpesh, ato jo vetëm nuk çojnë në funde të lumtura por prodhojnë edhe viktima. E thënë më troç dhe duke bërë pak humor të zi: Nëse do të arrihej të pyeteshin heronjtë e shumtë, të cilët kanë dhënë jetën për idealet e bukura të njerëzimit, si liria, demokracia, barazia etj, “përse rratë heroikisht?”, jo pak prej tyre do të përgjigjeshin:
-Ashtu, vërtetë, unë rrash…, por më duket se dikush më shtyu nga prapa.
E pra, duhet të jemi syçelë, për të mos u kthyer në “dele perëndie”, duke ndjekur dikë që ka atë dorën shtytëse drejtë greminës. Këtu fillon edhe ajo që mund të quhet harresa apo faji kolektiv. Por le t’i shtojmë asaj garniturën e nevojshme. Për sa njohim nga historia e njerëzimit të qytetëruar dhe jo vetëm, në një shtëpi ku ka ndodhur një gjëmë, një krim i shëmtuar, zakoni e ka dashur që ajo shtëpi të braktiset, të shitet ose të shkatërrohet. Tashmë është një fakt i qartë që ngrehina e Kryeministrisë ekzistuese, është prototipi i një shtëpie të tillë.
E pra kjo ngrehinë tashmë e nëmur duhet të braktiset. E shumta ajo mund të kthehet në një muze despotizmi, ashtu siç ka edhe gjetkë. Edhe fasada mund t’i ndërrohet, por ca gjëra duhet të mbeten siç kanë qenë. Duhet të mbeten ato frëngjitë e katit përdhes nga ku shkrepeshin plumbat vrastarë nga robotë apo automatë dhe jo nga njerëz, që telekomandoheshin dreqi e di se nga ç’skuta të errëta malinjësh. Të mblidhen të gjitha ato gëzhoja plumbash që vranë ata katër bijë nënash dhe me bronzin e tyre të derdhen katër buste martirësh, për të mos u harruar kurrë, as ngjarja dhe as emrat e tyre.
Që nga ajo ditë mbresëlënëse me mbesën, diçka e fortë ka goditur vazhdueshëm kujtesën time të fjetur. Një herë në tre katër ditë, më është bërë si refleks të kaloj në atë shesh të Tiranës. E ndjej si një detyrim, si një pelegrinazh për të mbajtur gjallë kujtesën. Uroj që kjo t’i ndodhë edhe shumë prej bashkëqytetarëve të mi.
Herën e fundit që përsërita këtë pelegrinazh, nuk e di por m’u duk se u pushtova nga një vegim apo kllapi. Trekëndëshi Piramidë-Parlament-Kryeministri, m’u duk si Trekëndëshi i Bermudës, veçse një trekëndësh ‘alla shqiptar’, që përpin shpresa, ideale, aspirata e deri jetë njerëzish. Shqeva sytë kur nga ajo “dritarja” e Parlamentit, ish-K. Qendror, përshëndeste dora e ish udhëheqësit. U llahtarisa kur pash Palmën te Kryeministria. Atë palmë të ekzekutuar nga qindra plumba dhe prapë të mbijetuar. O zot! Në të s’kishte më gjethe, por plumba. Në njërën nga degët e saj, një trup njeriu i varur. Ishte një burrë i veshur si deputet. Përballë, në oborrin e selisë së Kryeministrisë, qëndronte një femër gjithë bukuri e shëndet që zgërdhihej, e veshur me një fustan kuqëlues si ngjyra e flamurit tonë kombëtar, palat e të cilit nuk di se ç’mbulonin…Ndërsa lartë, atje lartë në katin e tretë, shfaqej e zhdukej gjysmë busti i Santa Clausit, me vështrimin karakteristik cinik, i cili përshëndeste duke tundur një dorë ku mbante Kushtetutën e Republikës. Nga larg, nuk dihet prej nga, përhapeshin tingujt e Himnit Kombëtar të përzierë me tring-tringet e Kambanës së Paqes përballë Piramidës… Papritmas u përmenda. Isha mbytur në djersë dhe dridhesha i tëri. Shyqyr! Paskësh qenë një ëndërr, dhe ëndrrat edhe dalin edhe s’dalin, por më së shumti dalin…
Kanë kaluar vite nga gjëma e 21 Janarit. Shumë ujë ka rrjedhur. Mbi varret e katër viktimave të pafajshme tre herë ka mbirë bar dhe lule dhe tre herë janë tharë. Ngjarje të shumta janë shtresëzuar njëra mbi tjetrën. Më së shumti kobe, si ai i gjykatës, ai “vendimi” i famshëm për 21 Janarin, i cili mund të përkthehet: “Ata të katër vdiqën, por dreqi e merr vesh pse vdiqën…!!??.” Por ka dhe lajme të mira. Që nga 23 Qershori, Santa Klausi ka nisur dhe vazhdon fluturimin drejt qiellit. Deri tani, nga kati i tretë, ka arritur në katin e tetë…Gruaja së shpejti do fillojë punë… Oborri i Kryeministrisë është pastruar nga gardhet…Bronzi i gëzhojave të plumbave vrastarë është derdhur në pllaka trotuari…Unë jam plakur më shumë dhe shkruaj më pak…Por, (gjithmonë ka një “por”) ka pak ditë që diçka e pazakontë më ngacmoi. Një mëngjes, ndërsa pija kafen tek lokali im i preferuar, me disa miq të mi, erdhi fjala tek 21 Janari. Ndërkohë, afrohet edhe baristi, Engjëlli, një burrë i gjatë e i pashëm që nuk pëlqen vetëm biznesin, por edhe artin, letërsinë dhe…demokracinë. Dikush nga shokët më thotë:
-Pse s’shkruan një artikull për 21 Janarin?
-S’ia vlen,-ia ktheva, është shkruar shumë për këtë temë.
-Por një gjë është harruar- ndërhyri baristi, Engjëlli- Nuk janë katër viktima, por pesë.
-Kush është i pesti?-e pyes unë.
-Brahim Elezi, shoku im. Ai burri plak 60- vjeçar që valëviste flamurin. E dhanë të gjitha mediat vizive, por për çudi ka mbetur thuajse anonim. Ishim bashkë në protestë. Në momentet kur kishin përfunduar katër vrasjet dhe po bëheshin arrestimet, vura re se Brahimi ishte përgjakur dhe mezi qëndronte në këmbë. E ngrita në krahë dhe me një makinë e çuam në spital. Të nesërmen vajta ta takoja, por më thanë se erdhi dhe e morri policia. Më vonë morra vesh se kishte vdekur. U varros si gjithë njerëzit e zakonshëm, pa ndonjë ceremoni. Atë ditë, në mos gaboj ka qenë fillimi i Marsit, 2011, u dha një lajm i thjeshtë nga një apo dy media e shkruar dhe më vonë u harrua…
Më la pa mënd, më tronditi ky lajm. Harresë dhe enigmë e përbindshme. Si vdiq, pse vdiq? Si u varros? Me apo pa atë flamur që e mbajti për orë të tëra në duar? Heshtje drithëruese! Pse? Pse? Përse o njerëz që u harrofshi për harresën tuaj…?
U largova nga bari dhe vrap në shtëpi, i mbushur me revoltë dhe emocione, për t’i hedhur nxitimthi në kompjuter. Por vetëm kaq. Si të thuash, veprova ashtu si dikur disidentët çekë, që një herë në javë shkonin në një pyll afër Pragës dhe shkarkonin me zë të lartë të gjithë urrejtjen dhe mllefin ndaj sistemit monist.
Po ku të le mbesa, ajo mbeskë që është rritur edhe dy vite të tjera. Është bërë më e mençur, por edhe me një dëshirë të madhe për të parë dhe dëgjuar gjëra më të bukura. Dhe pikërisht kur po dilja nga studioja ime, përballem me mbesën që qante. E pyeta i trembur:
-Pse qan, të keqen gjyshi?
Dhe mbesa, përzierë me ngashërime, më tha:
-Po ja gjysh, nëna …më tregon vetëm përralla me ujqër dhe dhelpra të këqija. Gjyshi, pse s’më tregon ti ndonjë përrallë me ujqër dhe dhelpra të mira?
Më la pa mend ky belbëzim. E përqafova duke i thënë:
-T’u bëftë gjyshi! Të tregon gjyshi ty, mos ki merak…
M’u ngulit në tru ky mendim naiv. Më futi në një absurd logjik. Bluaja me vete:
– Bota, edhe për shumë kohë do të rrethohet nga “ujqër dhe dhelpra”, madje, jo rrallë do të drejtohet prej tyre. Por njerëzit duhet të vazhdojnë të mendojnë dhe punojnë për t’i zbutur ato. A nuk e ka arritur njeriu këtë me qenin, macen dhe shumë kafshë dhe egërsira të tjera?…
E kështu me këtë turbullirë filozofike, hapa kompjuterin, shkallmova “kasafortën” e tij, duke i dhënë urdhër këtyre shënimeve:
-Dilni dhe fluturoni ku të doni!
