Frank Shkreli*
Në janar të vitit 1950 vdiq Eric Arthur Blair (25 Qershor 1903 – 21 Janar 1950) ose siç njihej më mirë me emrin George Orwell, novelisti, gazetari, kritiku dhe eseisti britanik, i njohur për veprat e tij mbi padrejtësitë shoqërore, për kritikat letrare dhe si gazetar polemik, ndërkohë që është dalluar sidomos për kundërshtimet e tija të forta ndaj totalitarizmit si dhe për shkrimet në mbështetje të socializmit demokratik. Por Xhorxh Orwell njihet më së miri për dy veprat e famshme klasike, “1984” dhe “Ferma e Kafshëve”, të cilat BBC-ja i ka cilësuar si novelat më të njohura në botë, të shekullit XX. Ndërsa gazeta “Times” e Londrës e ka renditur Orwell-in të dytin në listën e 50-shkrimtarëve më të njohur britanikë që prej vitit 1945. “Ferma e Kafshëve” është botuar në vitin 1945, dhe vepra tjetër, “1984” është botuar katër vjet më vonë. Siç le të kuptohet edhe titulli, kjo vepër është një fabul i shkurtër politike, por e bazuar në një të ardhme imagjinare totalitare. Si mbrojtës i vendosur i lirisë së individit, George Orwell luftoi të gjitha dukuritë dhe çdo formë shtypjeje. Kjo frymë përshkon pothuaj të gjitha veprat e tija kryesore. Siç dihet, në romanin e titulluar thjeshtë “1984”, Orwell-i përshkruan një botë të ndarë dhe të përçarë në konflikt të vazhdueshëm. Konflikti justifikon sundimin e fortë të qeverisë me qëllim për të kontrolluar dhe për të shtypur individin duke përdorur zhvillimin e shkencës dhe teknologjinë. Orwell-i përshkruan, në këtë vepër, një botë ku jeta private e individit pothuaj nuk ekziston më. Ndërsa në veprën tjetër të famshme, “Ferma e kafshëve”, George Orwell i ofron lexuesit një gjendje të krijuar, ku kafshët, ndërsa heqin qafe pronarin e vjetër njerëzor të tyre, shpresojnë se në këtë mënyrë do të krijojnë një jetë më të mirë dhe më të kënaqshme për veten e tyre. Por, ndërkohë një elitë tjetër politike, më e mençur, më mizore dhe në mënyrën e vet më të djallëzuar, vjen në fuqi – kafshët e tjera zbulojnë se janë katandisur në një gjendje edhe më të pa shpresë se përpara, ndërkohë që sundohen dhe kontrollohen me të njëjtat mënyra mizore si më parë. Në të vërtetë, “Ferma e Kafshëve” është një libër që përshkruan komunizmin dhe totalitarizmin në përgjithësi, jo vetëm në Rusinë e asaj periudhe kur jetoi Orwell-i – por ishte një model që duhej të adaptohej dhe në “fermat”, vendet e tjera komuniste. Ndonëse sillej si anarkist në vitet ’20, me fillimin e dekadës së viteve ’30 George Orwell e konsideronte veten si socialist. Si i tillë, ai shkon në Spanjë për të luftuar në anën e republikanëve, kundër forcave nacionaliste të Frankos. Nga Spanja, ai u detyrua të largohej prej frikës se do të vritej nga komunistët e mbështetur nga sovjetët, të cilët po zhduknin kundërshtarët e tyre revolucionarë socialistë, siç ishte Orwell-i – gjatë luftës civile në Spanjë. Kjo përvojë, sipas BBC-së, e bëri George Orwell-in një anti-stalinist të përbetuar dhe të përjetshëm. Si rrjedhim, “Ferma e kafshëve” e shkruar pas kësaj përvoje të keqe që Orwell-i pati me komunistët sovjetikë, është një novelë alegorike, e cila pasqyron, sipas tij, ngjarjet nga periudha para Revolucionit Rus të vitit 1917 e deri tek sundimi i diktatorit Stalin i Bashkimit Sovjetik.
George Orwell ka vdekur me 21 Janar,
1950 në Londër
Orwell-i e konsideronte Bashkimin Sovjetik si një diktaturë brutale, e themeluar mbi kultin e personalitetit dhe e mbështetur nga sundimi i terrorit. Derrat si karaktere kryesorë në novelën e tij, “Ferma e kafshëve”, përfaqësojnë udhëheqjen komuniste dhe pjesa tjetër e kafshëve në fermë simbolizojnë pjesë të ndryshme të shoqërisë ruse dhe se si ardhja me dhunë në pushtet e komunistëve në Rusi – kishte prekur jetën e tyre të përditshme. Dy karakteret kryesorë të novelës – derrat “Napoleoni” dhe “Snowball” – që simbolizojnë Trotskin dhe Stalinin, janë të mbërthyer në një luftë politike, pasi secili prej tyre dëshiron të udhëheqë të gjitha kafshët e tjera në fermë. Më në fund, dy derrat kryesorë konfliktohen me njëri tjetrin, se cili prej tyre duhet të ketë më shumë pushtet në fermën e kafshëve. Më në fund, derri “Napoleon” thërret nëntë qentë e fermës që t’i vërsulen derrit tjetër kundërshtarit “Snoball-it” për ta përzënë nga ferma. Krye-derri “Napoleon” bëhet udhëheqësi numër një në fermë, anulon çdo mbledhje e konsultim dhe deklaron se këtej e tutje vetëm derrat, dhe jo kafshët e tjera, do të marrin të gjitha vendimet për të mirën e përbashkët, ndërsa deklaron se është mik i ngushtë i njerëzve. Ndërkaq, kafshët që dëgjojnë deklaratën e krye-derrit, ashtu të konfuzuar, nuk dinë se cilët nga ata që gjenden brenda fermës, janë njerëzit e cilat janë kafshët. Sa aktuale aq edhe e dhimbshme dhe tragjike! Megjithatë, George Orwell nuk ngarkon me faj vetëm klasën sunduese politike për krijimin e një gjendjeje të tillë si Ferma e Kafshëve në shoqëritë moderne, por edhe ata që e votuan në pushtet elitat politike sunduese, duke thënë se, “Një popull që voton për të zgjedhur politikanë të korruptuar, mashtrues, hajdutë dhe tradhtarë, ai popull nuk është viktimë, por bashkëpunëtor i tyre”. Fatkeqësisht, është e pamundur që mesazhet politike dhe paralajmërimet (1984) e Orwell-it për fund shekullin XX, të shkruara fillim shekullin e kaluar të mos lidhen me jetën e sotme shoqërore, pasi tingëllojnë aq aktuale me politikën kudo – diku më shumë e diku më pak – përfshirë botën shqiptare. Si të tilla, megjithëse në mënyrë alegorike, (Ferma Kafshëve) veprat e Orwell-it, na kujtojnë gjithashtu edhe aktualitetin politik post-komunist, që po përjetohet sot, edhe në Shqipëri dhe Kosovë – ku shpresohej se me shembjen e komunizmit enverist dhe me çlirimin e Kosovës nga komunizmi-fashizmi serb, duke hequr qafe njëherë e mirë derrat e vjetër të “Fermës së kafshëve”, kombi shqiptar do të krijonte një jetë më të mirë dhe më të kënaqshme për veten. Fatkeqësisht, shqiptarët sot e gjejnë veten përsëri në një gjendje të pa shpresë, megjithëse në pushtet është një elitë tjetër sunduese, ndryshe nga ajo e më përparmja, ndonëse gjendja mund të ketë ndryshuar shumë pak për shumicën dërmuese. Për të cituar Orwell-in, parulla ka ndryshuar nga, “Të gjitha kafshët janë të barabarta”, në parullën se “Të gjitha kafshët janë të barabarta, por disa janë më të barabarta se tjerat”. Një tjetër shembull, sa për ilustrim, një citim nga vepra “1984” e Orwell-it: “Tani po ua jap përgjigjen ndaj pyetjes time. Partia kërkon pushtetin vetëm për përfitime të veta. Ne nuk jemi të interesuar për të mirën e të tjerëve. Ne jemi të interesuar vetëm të kontrollojmë pushtetin, pushtetin e vërtetë dhe asgjë tjetër. Çfarë do të thotë pushtet i vërtetë, ju do ta kuptoni tani. Ne jemi ndryshe nga oligarkitë e së kaluarës, për faktin se ne dimë ekzaktësisht se ç’jemi duke bërë. Të gjithë të tjerët, madje edhe ata nga të cilët kemi marrë shembull, ishin frikacakë dhe hipokritë. Nazistët gjermanë dhe komunistët rusë ishin shumë afër nesh për nga metodat që përdornin, por ata nuk mundën kurrë të identifikonin motivet e tyre. Ata silleshin, e ndoshta edhe besonin sikur kishin marrë pushtetin pa dashur dhe pa vullnet dhe për një kohë të caktuar dhe se së shpejti do të krijohet parajsa, ku njerëzit do të jetonin të lirë dhe të barabartë. Ne nuk jemi si ata. Ne e dimë se kushdo që merr pushtetin me forcë, bën një gjë të tillë me qëllimin për të mos hequr kurrë më dorë nga pushteti. Pushteti nuk është një mjet për të arritur diçka por është qëllimi përfundimtar. Nuk themelohet diktatura për të ruajtur revolucionin. Jo, revolucioni bëhet për të mbështetur e ruajtur diktaturën. Qëllimi i persekutimeve, janë persekutimet. Objektivi i torturës është tortura. Objektivi i pushtetit është pushteti. Tani, ke filluar ta kuptosh?”. (George Orwell, “1984”).
”Kush kontrollon të kaluarën, kontrollon të ardhmen. Kush kontrollon kohën e tanishme, kontrollon edhe të kaluarën.” (George Orwell,”1984”)
“Mënyra më efektive për të shkatërruar një popull është që atij t’i mohohet dhe t’i fshihet nga kujtesa, historia e vet.” (George Orwell)
“Për derisa njerëzit nuk janë të ndërgjegjshëm, ata nuk do të rebelohen dhe pa u rebeluar, ata nuk do të bëhen të ndërgjegjshëm.” (George Orwell, “1984”)
*Ish Drejtori i VOA-s për EuroAzinë
