Nëna ime ka kohë që ka shkuar në botën e përtejme, por ndodhet ende në shtëpi. Është hedhur përjetësisht në një telajo me kornizë (Faleminderit miku im piktor, Viktor Bejkosala!) të punuar me kujdes dhe prej andej na sheh, nën syzet e xhamta, me sytë e saj prej engjëlli, plot mirësi e dashuri, ku dallohet një buzëqeshje e veçantë në njerin cep të buzëve. Sa herë kthehem në SHTËPINË e VJETËR, rri dhe vështroj pikturën, dhe përhumbem. Nëna e dashur ashtu qetë, butë-butë, del nga telajo, vesh nallanet, që ia ka bërë im atë, me dru të veçantë dhe meshin të trashë, hedh supeve trikon punuar me shtiza, shkon në çekmenxhenë dykanatëshe veshur me rrjet teli dhe merr tabakanë e vjetër, ku janë disa feta bukë me vaj e kripë sipër. Kthehet, hap ngadalë derën e jashtme të shtëpisë përdhese dhe përpara më shfaqen shokët e vegjëlisë me pantallonat e shkurtëra dalë boje, me brinjët kockanjare si tastiera fizarmonike, këmbët e krahët e holla, por muskuloze, me lëkurën e nxirë dhe flokët e zverdhura nga dielli i verës, disa zbathur e disa me sandalet copë-copë lidhur me spango ose tel, të gjithë lakuriq nga mesi e lart. Nuk mungon pothuaj asnjë. Aty janë Goshe Telendari, Astrit Gjishtoku, Ladi i Ajshesë, Risto Kokëlopa, Koçi Këmbëbiga, Ylli i Haxhos (R.I.P. rest in peace) Isa Brekbabai, Ceno Çami, Memet Qurrashi e ndonjë tjetër. Merrnin gjoja me drojtje fetën e bukës nga tabakaja prej druri, që ime më e mbante plot dashuri në duar (Ky ishte një veprim fisnik, i zakonshëm për nënat e Skelës, që ditën e rrogave e pasuronin menynë me ndonjë domate, ca dërmila djathi, ose një lugë gjizë plus.) duke vrapuar drejt fushës së futbollit, buzë detit. Marr dhe unë fetën time, i fus një gaç në ecje e sipër, thith me gjithë mushkritë ajrin e pastër plot jod të detit dhe vrapoj i lumtur pas shokëve të mi. Ndërkohë ime më ka zënë sërish vendin e saj në kornizë dhe unë si ai fëmija, që ka humbur papritur rrugën, tërësisht i hutuar nga këto skena, që më shfaqen në fraksione të sekondës shikoj të shtrenjtën, duarartën time të palodhur, me fytyrën që rrezaton dashuri të pafundme, në pikturën varur mbi mur. Dalloj gishtat e njërës dorë mbi të cilët mbështetet gjithë delikatesë, mjekra e harkuar me një gropëz në mes. Te gishti i mesit spikat një unazë floriri me një zemër gdhendur mbi të, punuar nga mjeshtrat e Stambollit. Ishte e vetmja nga stolitë e shumta, që i kishte mbetur nga martesa. Stolitë e tjera, unaza, byzylykë, varëse, të gjitha flori i pastër dhe ca pallto e veshje të shtrenjta nga të pajës, që i mbaj mend shumë mirë, i shiti një e nga një fshehtas nga babai (Ai ia dorëzonte asaj pagën) që të mos e mërziste, pasi robtohej, duke punuar jashtë orarit për të fituar diçka më tepër. Kur im atë e zbuloi këtë ”tradhëti” bëri shamata’ të madhe. Ajo përpiqej ta sqaronte me zë të ulët se i kishte shitur për familjen e fëmijët; unazën e martesës nuk e kishte hequr kurrë nga gishti dhe as i kishte shkuar mendja ta shiste. Babai nuk qetësohej, vazhdonte të gërthiste edhe më shumë me zërin e tij si bubullimë: Jam i varfër, por ende gjallë, jo në atë derexhe sa të shes stolitë e gruas, që i kam blerë në Stamboll e Itali. Vonë e kuptova atë lloj krenarie. Pas lufte, babai tashmë i martuar, nga pronar i një ofiçine të vogël, që i sillte të ardhura të mira, me vendosjen e pushtetit komunist punonte mekanik me mëditje në ofiçinën e vet, të kthyer në pronë shtetërore. Fitonte aq sa nuk mjaftonte për të ushqyer familjen e tij të madhe. Këtë gjendje ai nuk e gëlltiste dot andaj shpesh bëhej nervoz dhe i ashpër jo vetëm në punë, por edhe në familje. Vëllai i madh, që sapo i kishte mbushur 15 vjetët dhe ndihmonte mamanë në shpenzimet ditore, befas ndërhyri duke ngritur zërin, veprim i pandodhur kurrë nga fëmijët e familjes: Baba i dashur! Me ato stoli jemi mbajtur, kur ti nuk arrije të gjeje para borxh për bukë dhe pagat vonoheshin. Kemi blerë dhe ndonjë rrobë e mbulesë veç ushqimeve. Pak lekë u kemi dhënë më të vegjëlve për të blerë libra jashtëshkollorë… -I paskeni prishur bashkë?! Edhe për libra! Por këtë herë e bërtitura ishte kthyer në belbëzim dhe fjalët po i ngecnin në grykë. Bëri një khë-khë gjoja për të pastruar zërin, fërkoi me pëllëmbët e duarve fytyrën, doli kokulur nga shtëpia dhe u kthye aty nga mesnata, duke hequr këmbët zvarrë si rrallë herë. Çaste më vonë, kur ishin duke qarë hallet, përqafoheshin apo bënin dashuri, në kthinën e guzhinës sa një kafaz kanarinash, dëgjoja përgjumësh nënën ta ngushëllonte: Hiç mos u mërzit për stolitë! Kemi një dhomë të tërë matanë plot me fëmijë. Pak të duket? Pastaj shtonte duke e mikluar: Nëse ti do e zemë dhe një tjetër… Kaq dëgjova me zemrën e lehtësur se ata u pajtuan, e sherri ishte mbyllur, ndërsa gjumi më rëndonte qepallat dhe më përfshinte të tërin. Babai çështjen e stolive nuk e zuri më me gojë sa ishte gjallë, por dhe falje nuk i kërkoi kurrë, që i bërtiti dhe e fyeu padrejtësisht. Më mbytën kujtimet e fëmijërisë, duke parë e riparë pikturën. Lotët filluan të më rrjedhin pa komandë mbi faqet prej shtatëdhjetëvjeçari dhe binin pikë-pikë mbi tapet. Pata një dëshirë të çmendur ato çaste: Do të doja ta kisha gjallë, ta puthja, ta përqafoja, t’i ulesha në gjunjë e të ulërija deri në kupë të qiellit, duke i kërkuar falje se duhet të isha kujdesur më shumë për të, se duhej t’ia shprehja gjithmonë dashurinë, sepse ndodhte kur vija i lodhur nga puna, përtoja edhe t’i përgjigjesha, të mos bëja gomarllëqe kur ajo nuk më kuptonte ose nuk ishte e një mendjeje me mua… Do të doja të trokisja në derë me atë mënyrën time të veçantë dhe të dëgjoja nga brenda zërin e saj: Hapeni shpejt derën se më ka ardhur djali, më ka ardhur Çami! Me këtë emër të ri më kishte pagëzuar qysh të vogël, sepse mua më pëlqentë të luaja me fëmijët çamë në oborret e tyre të pastra, bahçetë e tyre të vogla, ku gjithë vitin nuk mungonin perimet e frutat. Më pëlqente dhe mënyra sesi nënat çame të afroheshin, të përkëdhelnin dhe shprehnin dashurinë për fëmijët. I bërë tym dal te ballkoni i apartamentit, ndez një cigare dhe hedh sytë në ato pak shtëpiza të ulta me rrugica ende të papushtuara nga betoni, ku kalova fëmijërinë time plot halle e sherre të panumërta kalamajsh. Ishim të varfër, por zotër të detit dhe të tokës rreth shtëpive, ku çdo çast, dimër e behar, nëse donim, mund të kridheshim në detin e pafund, ose mund të vendosnim katër gurë si porta dhe të luanim futboll deri sa errësohej pa na kërkuar asnjë llogari. Është mars dhe poshtë shtëpisë me oborr të Agronit, shokut tim të fëmijërisë, kanë çelur lulet e bajames e kumbullës. Ndodhte që në qytetin bregdetar pas disa ditëve me diell pemët të çelnin në mes të janarit dhe kurorat e tyre mbi kodrinat zbardhonin që larg. -Mama, mama! Pa shiko nga kodrinat e Kaninës! Kanë çelur bajamet, erdhi behari moj,- thërrisnim ne fëmijët. Ajo shkëputej për një çast nga magja ku lante teshat, vinte dorën si strehë mbi ballë, vështronte një copë herë dhe u gëzohej luleve që kishin pushtuar kodrinat. Pastaj psherëtinte plot keqardhje: – Paskan çelur vërtet. I gënjeu koha të varfërat, lulet shpejt do të thahen nga ngricat. Po ishallah vazhdojnë dhe ca ditët me diell! Pastaj s’ka ç’u bën më dimri. Këtë vit ato çelën në mars tamam kur duhet, por mamaja ime ka kohë që nuk i sheh e nuk u gëzohet.-Kur ke qenë te prindërit në varreza? Pyes veten me zë.-Ndoshta dy muaj ose më shumë,- më përgjigjet vetja ime dhe nuk di pse zemërohem e ndihem fajtor. Si paska kaluar kaq kohë pa shkuar te ajo? Ime më kishte mbetur jetime qysh në moshën njëmbëdhjetë vjeçe. Nënën e kishte humbur shpejt nga një sëmundje e mushkrive. Babai i saj, gjyshi im, ishte ndër ata katërqind burra vlonjatë që në kohën e luftës, pushtuesit gjermanë i internuan në Mat’hauzen, mbeti andej dhe nuk u kthye. Kishte kryer vetëm pesë klasë shkollë, nuk kishte qenë partizane në Luftën e dytë Botërore, as anëtare partie; gjithë koha e saj, pas punës me turne në kombinatin e konservave, ishte në funksion të rritjes së fëmijëve dhe kujdesit ndaj burrit, madje nuk i kishin dhënë as certifikatën si nënë shëmbullore me shumë fëmijë, që aq shumë e dëshironte. Nën zë ajo na thoshte se donin t’ia jepnin ata të organizatës së gruas, po im atë kishte kundërshtuar me zë të lart, duke thënë se familja e tij nuk kishte nevojë për copa letre. Mbaj mend që kur zgjoheshim, mëngjesin e pakët me ndonjë copë marmelatë molle, vezë të zier, më shpesh me ca kokrra ullinj, e gjenim mbi tavolinë. Ndërkohë e ndritura nënë, kjo copëz dielli e shtëpisë tonë, do të ishte duke pastruar oborrin, duke ushqyer pulat, duke larë rrobat në magje, duke hekurosur, duke gatuar, pastruar e larë dyshemenë, duke ushqyer vëllanë apo motrën e vogël, duke qepur, shqepur e arnuar jastëkë, dyshekë e jorganë. Duart e saj magjike (sikur të mundesha t’i përkëdhelja e puthja si dikur) nuk pushonin për asnjë çast, kryenin çdo punë…Ah, sa qënkesha vonuar sërish! Vesha me nxitim këpucët, hodha krahëve xhaketën (M‘u bë sikur dëgjova: Hidh ndonjë gjë krahëve të keqen mamaja, se është ende freskët) dhe mora rrugën drejt varrezave. E kisha të domosdoshme një bisedë me të… Marrë nga libri në dorëshkrim:“ Testament moral për fëmijët e mi „.
