Themelet e shkencës moderne të politikës
Prof. As. Dr. Lavdosh Ahmetaj
Përtej këtyre kritikave, Makiaveli sidoqoftë hedh themelet e shkencës moderne të politikës edhe sepse sintetizon disa tema qendrore që, siç është parë, zbresin tek Herodoti dhe Aristoteli. Risia qëndron në laicizimin dhe në përcaktimin e një cikli të mbështetur mbi organizimin politik të forcave shoqërore. Padyshim, nuk mund të bëhet me këtë një profet i sistemit të ardhshëm të partive, por tek ai gjenden parakushtet konceptuale të sistemit politik që do të lindë. Ndërsa nga ana tjetër, emri i tij u vulos dhe prej tij u krijua formula interesante “Makiavelizëm”, që shpreh pikëpamjen se qëllimi arsyeton mjetin dhe veprimet, pikëpamje mjerisht jo të rralla, që për të realizuar qëllime dhe ambicie të caktuara të mos ngurrohet as nga përdorimi i mënyrave më të paskrupullta dhe i mjeteve më mizore. Sidoqoftë, natyra kontraverse e veprës së Makiavelit sikur të dëshmonte faktin që ai është përfaqësues i shquar i një periudhe plot kundërthënie, interesimi që zgjon ai në kohën e sotme dëshmon faktin tjetër që ai është njohës i thellë i një kohe dhe mendimtar intensiv, krijimtar, duke shprehur marrëdhënie e raporte të një kohe politike, e cila arriti të prodhonte doktrina politike që do të shprehnin tipologjinë e një politike dhe shteti modern. Për rrjedhojë, është domethënëse tendenca që, në përgjithësi, historitë e doktrinave politike e marrin startin ideologjik për epokën moderne nga “sekretari fiorentin”.
Paraqitje
- “Princi” ( 1512 – 13 ). Niccolo Machiavelli ( 1469 – 1527 ) shkruan “Princi” ( 1512 – 1513 ) kur me kthimin e Mediçeve ne Firenze, largohet nga zyrat publike. Me këtë operetë të shkurtër ai mendon të kthehet në mirësitë e sundimtarëve të lashtë. Vepra është një dhuratë për Casa de ‘Medici, me të cilën ish-sekretari i Republikës së Florentines paraqet aftësitë e tij të mendimit dhe këshillave, që do të përmblidhen. Vepra wshtw nw tw njwjtwn kohw, aktuale por edhe e pabesw. Autori mendon se ai mund të japë këshilla, ai, një avokat politik, për Mediçet, të cilët kanë qenë gjithmonë në qeveritë e qytetit dhe ai zbaton praktikën e rrotullimit, të cilin ai e kishte teorizuar në nje forme te tille: shkarkimin e miqve republikanë dhe ri-hyrjen në hirin e zotit të ri. Sidoqoftë, një sundimtar, çdo sundimtar, ka nevojë për njerëz besimi, jo tradhtar, të cilët e lënë atë në baltë ose e tradhtojnë në kohë të vështira. Realisti Makiaveli i cili, kishte zbuluar realitetin aktual, nuk i kishte kuptuar këto parime të sjelljes, të vlefshme për njeriun e zakonshëm si miqtë e tij dhe gjithashtu për princin dhe bashkëpunëtorët e tij. Në vitin 1509, popullsia veneciane nuk kishte kaluar tek armiku, pas humbjes së Venedikut të Agnadellos. “Princi” jep hapësirë të mjaftueshme për analizën e shteteve dhe karakteristikat e tyre, por ai flet për Italine e kohes jo për shtetet e mëdha evropiane. Dhe më saktë, ai flet për gjendjen e nje shteti që një person privat ka pushtuar dhe duhet të mbajë nën kontroll. Shtetet e tjera evropiane kishin kaluar shekuj me radhë këtë proces. Për këtë arsye autori jep dhe është i detyruar t’i japë hapësirë të madhe ushtrisë. Princi është para së gjithash një njeri armësh, i cili duhet të përkushtohet në luftë dhe që ndihet i realizuar në luftë dhe jo në administratën e zakonshme. Kjo situatë shtyn autorin të japë indikacione ad hoc dhe këshilla, të cilat përbëjnë shtyllën e punës.
Filozofia politike e propozuar nga sekretari fiorentin Makiaveli arrin ne disa konkluzione:
1) zbulimi i të ashtuquajturës “realitet aktual”;
2) vizioni pesimist i njeriut;
3) Këshillat që princi te mos jete i mire, nëse është e nevojshme;
4) Të jesh jo i mire do te thote te thyesh moralin (cilin moral?), pra që të ketë lirinë për të mashtruar, për të shfaqur atë që nuk është, për të vrarë, por në të mirën dhe mbrojtjen e shtetit;
5) Këshillën që princi të mos vjedhë pasuritë e subjekteve.
Këto rregulla nxirren nga realiteti, nga sjellja e mbajtur në të vërtetë nga parimet dhe sundimtarët e së tashmes dhe të së kaluarës, por nuk kanë bazë teorike. Ajo që godet lexuesit është liria për të mashtruar dhe vrarë, madje edhe për interesin e shtetit. Princi ka një sjellje imorale (ose kriminale?) dhe autori është kritikuar sepse ai e atribuon ose e justifikon më mirë këtë sjellje për princin që shkon kundër ligjeve të shtetit. Opereta, e shkruar në një shkëlqim fiorentin, zakonisht interpretohet si traktati i parë politik në kuptimin modern të termit: autori ndan filozofine politike nga morali, meqenëse morali ka rregullat dhe filozofine e saj politike. Dhe princi duhet të ndjekë rregullat e politikës dhe jo ato të moralit, nëse dëshiron të mbajë pushtetin. Shkurtimisht, duhet të vrasë dhe të mashtrojë, nëse kufizohet nga rrethanat dhe natyrisht, për të mirën e shtetit. Interpretimi është i detyruar dhe i interesuar. Eshte i detyruar për shkak se harron rrethanat dhe motivet e sakta për të cilat është përpunuar opereta, për të fituar simpatinë e Mediceve dhe sepse në këtë mënyrë lexohet si absolute, si një manual autonom i politikës. Është e interesuar, sepse ata që e propozojnë thjesht duan të kenë një tekst për të kundërshtuar, me të cilin do ti kundervihen Kishën Katolike dhe do të justifikojnë krimet apo veprimet e tyre. Prandaj qëllimi është krejtësisht i huaj në skajet reale dhe personale të shkrimtarit.
Pra, “Princi” bëhet simbol i mendimit laik kundër obscurantizmit dhe moralizmit të Kishës Katolike.
Princi, sipas Giovani Bottero. Zgjidhja e Botteros eshte perfekte. Princi nuk duhet te mashtroj sepse, politikisht demton veten dhe humbet reputacionin e tij te mire ne mesin e subjekteve. Princi nuk duhet te vrase sepse nuk i vlen kjo gje per shkak se eshte ne nje pozicion dhe pushteti i tij i krijon mundesine qe per te luftuar armiqte ose tradhetaret e tij, ai shume mire mund te veproje duke perdorur ligjet. Ne kete menyren princi i Botteros nuk e gjen veten me shpatulla pas murit si princi i Makiavelit. Sido që të jetë, Princi ka hyrë në histori për ndarjen e moralit politik dhe moralit fetar. Përkrahësit e këtij interpretimi besojnë, pra, se Kisha ka reaguar ndaj Machiavellit të pamoralshëm duke rivendosur politikën nën moralin. Duke e pare ne nje kendveshtrim me te te drejtperdrejte, Makiaveli ngaterroi moralin fetar me ligjet e politikes. Ai nuk e kuptonte qe princi i tij ishte ne kundershti me ligjet e shtetit dhe ai kurrre nuk reflektonte mbi kete problem qe duhet te ishte problemi i vetem ku duhet te reflektonte . Fakti se ai ka nje kulture popullore, e cila eshte e skandalizuar kur sheh veprimet e princerve, ai ia atribuon te njejten injorance princit te tij.Machiavelli ka një pikëpamje pesimiste të njeriut aktual: “ai është budalla, injorant, sylesh, dhe nëse e mbani fjalën e tij, ai nuk e mban atë për ju. Pra, është më mirë të parandaloni dhe të mashtroni, sepse gjithmonë do të gjeni njerëz që të mashtrohen” . Autori këmbëngul në një mënyrë të veçantë në dallimin mes asaj që duhet të jenë burrat dhe asaj që ata janë. Dhe ai zgjedh të flasë për burrat ashtu siç janë. Njerëzit janë të keq, ata betohen për besnikërinë kur nuk u nevojiten atyre dhe nuk ndihmojnë në nevojë. Ai nuk vëren se ai po bën një fjalim moral në këtë rrethanë, dhe pastaj edhe kur i sugjeron princit të thyejë ligjet morale. Ai nuk mund të çlirohet nga referenca ndaj moralit (Dhe këtu me anë të moralit ne nënkuptojmë të jemi, shumë ndryshe nga morali fetar i Kishës – duke menduar për shpëtimin e përjetshëm dhe duke dashur të shkojmë në qiell – dhe nga etika politike e Kishës dhe Shtetit, Shtetit dhe Kishës ). Nëse njeriu i vërtetë është si ky, atëherë princi duhet t’i flasë këtij njeriu me gjuhën që një njeri i tillë e kupton. Ai nuk duhet të bëjë fjalime imagjinare për një njeri që nuk ekziston. Me burra të tjerë, që është me princat e tjerë si me subjektet e tyre, nuk është e mundur të krijojë një marrëdhënie besimi, sepse vetëm pamja është e vlefshme. Sugjerimi është pa dyshim efektiv, nëse doni ose nëse duhet të krijoni një nivel të mirë të komunikimit. Megjithatë, ajo mund të nxjerrë të gjitha ato instinkteve disagreguese dhe antisociale që çdo shoqëri përpiqet shumë të përmbajë. Për më tepër, ndryshe nga princi i Botero, princi i Makiavelit nuk propozon të kompaktojë shtetin e tij, subjektet e tij. Ai preferon të mendojë për bërjen e luftës dhe kompaktimin e ushtrisë, të cilën ai duhet të kompaktohet për ta sjellë atë në fitore. Botero gjithashtu propozon që princi të mos mashtrojë (përveç në luftë) dhe se ai madje kujdeset për subjektet e tij dhe interesat e subjekteve të tij!
Forca dhe dinakeria.
Sekretari fiorentin kryen reflektime interesante psikologjike mbi princin, që është mbi guvernatorin: princi duhet të jetë një super-njeri, por pasi që shpesh nuk është, atëherë ai duhet të duket se ka cilësi të caktuara, edhe nëse nuk i ka ato. Përtej kësaj nuk duhet të ketë një mënyrë të ngurtë për t’u marrë me situatat, duhet të jetë fleksibël. Duhet të jetë dhelpra, nëse situata kërkon këtë qasje. Duhet të jetë një luan, nëse kërkon përdorimin e forcës. Ai nuk duhet të rregullohet për të përdorur gjithmonë strategjinë e njëjtë, përndryshe do të ngrihet një situatë që do ta gjejë të zhvendosur dhe kjo do ta bëjë atë të shkatërrohet.
Princi dhe shteti.
Princi i Machiavellit është princi i Italisë që ka një shtet të vogël. Është princi humanist që përpiqet të zgjerohet në qytete ose në krahinat fqinje. Ai është një lloj super-njeri, i aftë për të themeluar dhe zgjeruar shtetin me dhuntitë e tij të guximshme dhe dinake dhe që sheh në Shtetin realizimin e një vepre arti, të një qyteti ideal.
Ai urdhëron, ai rregullon, udhëheq ushtrinë, bën gjithçka dhe di të bëjë gjithçka. Ai nuk ka nevojë për ministra në anën e tij. Autori nuk e kupton se idetë e tij dallojnë pikërisht me “realitetin aktual” që ai propozon. Në këtë rast shteti varet nga princi, ndërsa e kundërta duhet të ndodhë. Cesare Borgia, i quajtur Valentino, sëmuret në momentin më të pafavorshëm dhe humbet shtetin që donte të ndërtonte në Italinë qendrore. Ai humb gjithçka. Autori nuk vëren se gjërat po shkojnë kështu në Itali: me vdekjen e Lorenzo de ‘Medicit më autoritar (1449-1492), mbaron ekuilibri midis shteteve të ndryshme italiane dhe fillon pushtimi i huaj. Personaliteti dhe aftësitë e princit krejtësisht ndikojnë në jetën e shtetit dhe në marrëdhëniet e tij me statujat e tjera italiane. Në të njëjtën kohë, shtetet evropiane kishin një klasë të qëndrueshme, të shumta, efikase dhe kompakte në pushtet. Vdekja ose sëmundja e një sovrani nuk do të ndërhynte me aktivitetet normale të institucioneve të ndryshme. Në kufi lufta që ai kishte filluar ishte ndërprerë.
