Analizë nga Frank Shkreli, ish-Drejtor i VOA-s për Euro-Azinë
Në kujtim të 30-vjetorit të rivendosjes e marrëdhënieve diplomatike SHBA-Shqipëri ju rrëfej ish-Ambasadori David Sëartz, Kryetari i Delegacionit të DASH, që për herë të parë shkeli në tokën shqiptare, në Mars 1991. Emërimi në Bjellorusi si ambasador i SHBA-ve, dorëheqja si protest për politikën e administratës Clinton ndaj diktatorit Lukashenko, i cili ashtu si 30 vjetë më parë, vazhdon të shtyp opozitën, liritë dhe të drejtat e njeriut. Po ta dëgjonin David Sëartzin në atë kohë, ndoshta nuk do të kishim sot problemin Lukashenko… Ç’do të ndodhte nëse një ambasador Perëndimor në Tiranë do jepte dorëheqjen për të njëjtat motive ?!
Ndonëse teknikisht, jemi ende brenda 30-vjetorit të rivendosjes së marrëdhënieve midis Shteteve të Bashkuara të Amerikës (SHBA) dhe Republikës së Shqipërisë, si dhe hapjes zyrtarisht, të Ambasadës së SHBA-ve në Tiranë me 1 tetor, 1991 nga Z. Christopher Hill, i Ngarkuar me Punë ad interim –Frank SHKRELI/ Kris Hill diplomati që hapi Ambasadën e parë Amerikane në Tiranë | Gazeta Telegraf – i cili u pasua nga Ambasadori i parë amerikan në Tiranë në 52-vite, Z. William Edwin Ryerson desha të kujtoj me këtë rast, Kryetarin e Delegacionit të parë të Departmentit të Shtetit në Shqipëri, 20 mars, ’91, Z. David Haywood Swartz -Një ngjarje në historinë e marrëdhënieve Amerikano-Shqiptare që shpesh anashkalohet | Gazeta Telegraf: njëherazi duke mbyllur këtë seri shkrimesh, lidhur me këtë përvjetor.
Dua ta kujtoj Z. Swartz si një diplomat parimor. Të bardhës i thonte e bardhë dhe të zezës, e zezë. Për aq pak kohë që e njoha: përpara, gjatë vizitës në Shqipëri për tre javë dhe pas kthimit në Washington, pak kam njohur diplomatë që i thonin gjërat ashtu siç i shihnin, troç, drejt për drejt dhe pa frikë. David Swartz, një ekspert për ish-Bashkimin Sovjetik dhe për Evropën Lindore/Qendrore, para se të emërohej në krye të delegacionit të parë amerikan në Shqipëri, mars/prill 1991, ka pasur detyra të larta në Washington dhe ka shërbyer në Poloni, Zvicër dhe Kanada. Për Shqipërinë dinte aq sa kishte lexuar, si një shtet i mbyllur komunist, ndër rregjimet më të egra komuniste, me kampe përqendrimi dhe burgje për kundërshtarët pro-perëndimorë të regjimit komunist, deri në ditën e fundit të ndryshimit të sistemeve. Ambasadori Swartz ishte anti-komunist i bindur, ndoshta nga përvoja e tij diplomatike në Varshavë, gjatë luftës së ftohtë.
Para se të niseshim nga Washingtoni për në Shqipëri, me 20 prill, 1991 përflitej se Z. Swartz, në të vërtetë, ishte emëruar ambasadori i parë amerikan në Tiranë, por ai vetë nuk e përmendte fare këtë mundësi, pasi ishte i njohur me procesin e gjatë të emërimit dhe miratimit të ambasadorëve nga Shtëpia e Bardhë dhe nga Senati amerikan. Arsyeja se pse më në fund Z. Sëartz nuk përfundoi të ishte ambasadori i parë në Shqipëri, u bë shkak vizita e Sekretarit James Baker me 22 qershor, 1991 në Tiranë. Sipas burimeve të sigurta në Washington në atë kohë, pas pritjes madhështore që iu bë Z. Bejker në Tiranë, me të kthyer në Washington, Sekretari Bejker kishte mbetur aq i kënaqur me vizitën, sa që kishte vendosur të emëronte Bill Ryersonin (i cili gjatë asaj kohe ishte vetëm përkohësisht në Tiranë në pritje të ambasadorit të ri që duhej të ishte qenë David Swartz), si ambasador i parë. Thuhej në atë kohë, se Sekretari Bejker i kishte dhënë kredi Z. Bill Ryerson për turmën e madhe në sheshin Skënderbeu, për të pritur kryediplomatin amerikan i bindur se ishte ai, (Z. Ryerson) që kishte organizuar një pritje të tillë, aq madhështore, për Z. Bejker, e si i tillë meritonte të emërohej ambasadori i parë i Shteteve të Bashkuara në Tiranë. Ambasadori Ryerson, ndonëse në rrethana shumë të vështira veprimtarie, në atë kohë, përballë një trashëgimie komuniste, që i kishte rrënjët thellë në shoqërinë dhe politikën shqiptare, në mendimin tim, ka shërbyer me dinjitet dhe përkushtim.
Ambasadori Ryerson edhe sot mbetet shumë i dashur dhe mjaft i respektuar për shumicën e shqiptarëve në Shqipëri, por edhe në komunitetin shqiptaro-amerikan, përfshirë autorin e këtyre rreshtave, për të cilin ruaj vetëm kujtime të shkëlqyera. Kështu që, si përfundim, Z. Ryerson emërohet ambasadori i parë i Shteteve të Bashkuara në Shqipëri, ndërsa diplomati i parë amerikan që shkeli në tokën shqiptare 52 vite pasi Enver Hoxha kishte mbyllur ambasadën amerikane në Tiranë, Z. David Swartz, emërohej nga Presidenti Xhorxh Bush i vjetër, ambasadori i parë amerikan në Bjellorusi, një vend i ish-Bashkimit Sovjetik, që posa kishte shpallur pavarësinë nga Moska. Por punët nuk shkuan aq mirë për ambasadorin e parë amerikan në Bjellorusi. Siç thashë edhe më lart, David Swartz ishte parimor dhe fliste troç, vinte nga një rajon i Amerikës që quhet “Heartland of America) nga zemra e Amerikës. Banorët e atjeshëm njihen për sinqeritetin e tyre, ndryshe nga të tjerët që jetojnë në zonat urbane dhe industriale të Amerikës. Ndërkaq, në janar të vitit 1993, në Washington fillon punën një administratë e re, administrata e Presidentit demokrat, Z. Bill Clinton. Bjellorusia kishte shpallur pavarësinë e saj nga Bashkimi Sovjetik, siç kishin bërë dhe shumica e republikave sovjetike. Presidenti Aleksandër Lukashenko, si një apartaçik komunist që ishte drejtor i një kooperative bujqësore – ç’prej fillimit kishte treguar prirje për një qeverisje shtypëse dhe i ashpër ndaj kundërshtarëve të tij politikë.
Analisti amerikan i njohur në atë kohë, Robert Novak e ka cilësuar reagimin e qeverisë së Presidentit Clinton ndaj sjelljeve të diktatorit Lukashenko si “një heshtje e turpshme”, duke cituar ish-ambasadorin David Swartz se, qeveria e atëhershme e Lukashenkos nuk kishte ndër mend të toleronte as të akomodonte opozitën dhe si përfundim, duke shprehur mos-pajtimin e tij me politikën e qeverisë amerikane ndaj politikave shtypëse të Lukashenkos, Ambasadori David Swartz kishte vendosur të jepte dorëheqjen në protestë ndaj regjimit të Lukashenkos dhe ndaj heshtjes së administratës së Presidentit Clinton, të cilën ai e përfaqësonte në Minsk. Ishte ky një vendim i një diplomati të guximshëm amerikan — ndërkohë që me dorëheqjen e tij, tërhoqi vëmendjen e Kongresit Amerikan dhe të botës për ato që po ndodhnin në Bjellorusi nën regjimin e Lukashenkos në fillim të 1990-ave, që edhe sot pas 30-vitesh është ende në fuqi, i njëjti diktator dhe i vetmi i tillë në Evropë, siç cilësohet nga media evropiane. Sidoqoftë, qëllimi i këtyre rreshtave nuk është diktatori Lukashenko, por parimet dhe guximi personal dhe profesional i një diplomati amerikan, siç ishte David Swartz, që po të vijë puna tek mbështetja e të vërtetës – dhe kur janë në pyetje të drejtat dhe liritë e një kombi, atëherë ia vlen edhe dorëheqja si protestë, nga një detyrë e lartë, qoftë edhe si ambasador, dhe për të tërhequr vëmendjen e botës ndaj një politike autoritare, çnjerëzore, pikërisht, siç ka bërë edhe një diplomat tjetër amerikan në fillim të shekullit të kaluar, duke dhënë dorëheqjen në protestë për të tërhequr vëmendjen e botës ndaj gjendjes së mjerueshme të shqiptarëve, në atë kohë ( Frank Shkreli: Ambasadori amerikan që ka dhënë dorëheqjen për të shpëtuar Shqipërinë) | Gazeta Telegraf . Sa herë në ditët e sotme ndeshemi me fenomenin e hipokrizisë në fushën politike dhe diplomatike. Gazetari politik amerikan Michael Gerson është shprehur se hipokrizia politike është “përdorimi i qëllimshëm i një maske për të gënjyer publikun me qëllim përfitimi politik”. David Swartz nuk ishte diplomat hipokrit, sepse hipokrizia është për ata që tremben nga e vërteta dhe si përfundim distancohen nga e vërteta. Ai nuk kishte drojë nga e vërteta. Ai raportonte të vërtetën mbi shkeljet flagrante të të drejtave të njeriut nga Lukashenko dhe regjimi i tij diktatorial. Ai nuk e shikonte heshtjen ndaj së keqes që ishte Lukashenko, si një virtyt, as si një vlerë diplomatike ose politike. Po të merreshin në konsideratë shqetësimet e Ambasadorit David Swartz, në atë kohë, a thua nuk do ishte Bjellorusia një vend ndryshe sot, e Lukashenko ndoshta do kishte përfunduar në koshin e plehrave të komunizmit?! Për fat të mirë Amerika ka pasur edhe të tjerë diplomatë dhe zyrtarë të lartë të Departmentit Amerikan të Shtetit që gjatë historisë; kanë dhënë dorëheqjen nga detyra të larta, në mos-pajtim me politika specifike të qeverisë së tyre ndaj një vendi të huaj ose një çështjeje politike kombëtare ose ndërkombëtare. Si shembull, kujtoj se gjatë luftërave ballkanike të shekullit të kaluar: një numër zyrtarësh të lartë, specialistë të rajonit, disa prej të cilëve i kam njohur ; kanë dhenë dorëheqjen si përfundim i mos miratimit të politikës së administratës së Presidentit Clinton në Bosnje, në fillim të viteve 1990-të.
Po mendoja se ç’do të ndodhte sot nëse një ambasador perëndimor në Tiranë, ose në cilindo vend fqinj, do të jepte dorëheqjen në protestë ndaj ndonjë politike- për të shpëtuar Shqipërinë dhe shqiptarët – kësaj radhe nga vetvetja, më shumë se nga të huajt: “ashtu siç bëri në vitin 1914, George Fred Williams, ish-diplomat, ish anëtar i Kongresit dhe ish ambasador i Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Greqi dhe në Mal të Zi, i emëruar nga Presidenti Woodrow Wilson”. (Frank Shkreli: Ambasadori amerikan që ka dhënë dorëheqjen për të shpëtuar Shqipërinë ) Gazeta Telegraf . A po siç bëri, pothuaj një shekull më vonë, kur David Swartz, ish-Kryetari i delegacionit të parë diplomatik amerikan në Shqipëri, në mars/prill, 1991, u dorëhoq nga detyra e ambasadorit të SHBA-ve në Bjellorusi, në përpjekje për të shpëtuar një popull nga një diktator duke protestuar politikën e administratës së Presidentit Clinton ndaj regjimit të Lukashenkos, i cili edhe sot e kësaj dite mbetet i gjithë-pushtetshëm në vendin e tij, si diktatori i fundit në Evropë. Nëse do të ishte dëgjuar zëri protestues i ambasadorit Swartz në lidhje me situatën e atëhershme në Bjellorusi, ndoshta Evropa nuk do të përballej sot me “problemin” Lukashenko. Një mësim për të gjithë diplomatët kudo qofshin: mos heshtni kur duhet të flisni! Hapni sytë të shikoni, e veshët të dëgjoni dhe hapni gojën e flisni të vërtetën, publikisht, për ato që po ndodhin rreth e përqark jush. Mos heshtni kur duhet të flisni, se duke folur mund të kurseni një popull nga ndonjë fat i keq e ndoshta duke mbrojtur të vërtetën, mund të shpëtoni sado pak demokracinë e brishtë në ato anë.
