– Ne të lagjes e donim Panon më shumë se udhëheqësit e kohës Enverin apo Mehmetin.
– Me Viktor Hygon, Leon Tolstoin, Dostojevskin, Shollohovin, Turgenjevin, Lermontovin bënim diferencën.
-Si shkëmbenim me frikë me njeri-tjetrin, librat “e verdhë” të asaj kohe!
– Unë banoj në rrugën e famshme me emrin e Heroit të futbollit Panajot Pano dhe dëshiroja që Agolli t’i bënte një monografi.
– Më ka marrë malli për varëse rrobash, ora muri dhe tavolinë, kapëse rrobash, makinë roje, pasqyra me korniza, arka metalike të prodhimit shqiptar.
-Sa me nostalgji i kujtojmë emrat “21 Dhjetori”, “Zogu Zi”, “Xhamlliku”, “9 katëshet”, “Posta”, ‘Rr Bardhyl” etj
Niko Gjoni
Unë kam shumë kohë që jetoj në Itali, por herë pas here, me mall vijë në Shqipëri dhe si zakonisht ditët e para qëndroj mes miqve, shokëve të mi që jetojnë pranë familjeve të tyre. Tironcit janë të paktë, sepse Tirana është e mbushur me të ardhur nga rrethet, si të thuash me jabanxhi që nuk e kam të vështirë t’i veçoj qoftë nga dialekti, apo fytyra, nga të njohurit e fëmijërisë apo rinisë time. Ndryshojnë edhe pse nga veshja janë të njëjtë, menjëherë dalloj shokët e mi të xhiros së madhe ku ndriste Bulevardi” Dëshmorët e Kombit”. Sa bukur dukeshin vajzat e reja të veshura me fustane basmë, të qepura sipas modeleve të kohës, shumë prej tyre dhe me modë dhe ndriçonte gjithë bulevardi. Ne sytë na mbeteshin tek trupi, fytyra, flokët e tyre dhe ishte fat t’i takonim duke u qëndruar përballë dhe emocionoheshim nga vështrimet e tyre të ngrohta e të sinqerta. Nuk mungonin bisedat mes djemve të rritur, shokëve të mi, duke i krahasuar ato me Sophia Loren apo Brixhid Bardo e si shumë artiste të shquara të asaj kohe të kinematografisë italo-franceze. Ky fakt na bënte që bisedat tona të shtriheshin për filmat, romanet, tregimet të shkrimtarëve shqiptar dhe të huaj si: Ismail Kadare, Dritëro Agolli, por preferenca të shumta ishin rreth temave të trajtuara nga shkrimtarët e huaj si: Viktor Hygo, Leon Tolstoi, Dostojevski, Shollohovi, Turgenjevi, Lermontovi e të tjerë. Madje ne ziheshim kush ishte më i mirë Agolli apo Kadare? Grindeshim me orë të tëra. Me të drejtë, sepse gjithkush kishte preferncat e tij dhe librat e tyre në atë kohë shiteshin menjëherë. Jo rrallë na ndodhte të shkëmbenim me njëri-tjetrin librat e këtyre autorëve, por dhe të tjerë, të cilët për atë periudhë quheshin “libra të verdhë”, ose të ndaluar. I shkëmbenim me frikë, me shumë frikë. Madje kur i merrnim shikonin nga pas mos na ndiqte njeri. Por, kureshtja për të panjohurën dihet që është e madhe dhe këta lloj librash tërhiqeshin shumë nga rrethi ynë shoqëror. Eh, libri ishte miku më i mirë yni në atë kohë. Emrat e shumë nga këto rrugë apo rrugica janë tjetërsuar, kështu e ke shumë të vështirë të gjesh ato shtëpi private dy katëshe që tashmë janë mbuluar nga lartësitë e pallateve pa kriter 10 apo 12 katëshe të ndërtuara me shumicë në Tiranë. E kur bisedon me ndonjë nga përfaqësuesit e firmave të reja të ndërtimit, nuk ta përtojnë të thonë: “Shoqëria ecën përpara…Ne ndërtojmë pallate të standarteve evropiane… E reja do zëvendësojë të vjetrën… por ndeshemi dhe me mentalitete. I kap paniku kur u vjenë rradha për t’i prishur.- Nuk është panik, t’i kundërshtojë… Nuk kanë pse të kenë panik. Ato shtëpi i kanë ndërtuar me dhjetë fishë sakrifica për atë kohë. Dhe çdo gjë e jotja e bërë me mund e djersë të dhimbset. Por, të paktën mos ndryshoni emrat e rrugëve se ngatërohemi kur vijmë. Dhe bashkëbisedimi vazhdon:
-Sigurisht, jeta vazhdon dhe nuk do mbetemi tek heronjtë e luftës. Kemi artistë, futbollistë, shkencëtarë, që kanë bërë emër tani në demokraci…Ikën kohë dhe me kohë ndryshojnë dhe emra -Unë banoj në rrugën e famshme me emrin e Heroit të futbollit Panajot Pano. Qejf dhe krenari më shumë se ky fakt nuk ka. Emri i tij ka mbetur ndër breza dhe ne na kujton kohën e rinisë kur shkonim dhe brohorisnim, bënim tifo për Panajot Panon. Ne thërrisnim njëzëri, i gjithë stadiumi Panooo…! Panooo…! dhe ai na përshëndeste me dorë. Sa doja që Agolli t’i bënte një monografi. Më ishte tiposur kjo gjë. Sa krenar ndiheshim për të! Kishte një popullaritet të rrallë. Ne e donim më shumë se udhëheqësit e kohës. Futbolli atëhere shihej aq shumë sa o zot. Na jepte kënaqësi të jashtëzakonshme. Ndërrimi i emrave të rrugëve përbën problem jo vetëm për qytetarët, por dhe punonjësve të shërbimit postar. Ne ishim mësuar me emrat e kohës së Enverit. Edhe sot thonë “21 Dhjetori”, “Zogu Zi”, “Xhamlliku”, “9 katëshet”, “Posta”, ‘Rr Bardhyl” etj… Sa me nostalgji i kujtojmë këto emra. Një mbasdite isha duke kaluar si shumë herë nga ajo rrugë ku banojnë njerëzit e gruas. Shkoj tek një Market dhe te “Internet Bonac”, duke kaluar qetësisht ngre kokën lart kur lexoj të ndryshuar emrin. Nga rruga “Mujo Ulqinaku” ishte emri “Gani Luzi”, një emër shumë i vlerësuar dhe i nderuar jo vetëm për mua. Me kohë kur njerëzit kërkonin një adresë të të afërmve të tyre thuhej: Do shkoni para Kishës Katolike, do të futeni në një rrugicë dhe kur të kini mbëritur tek shtëpia e Gani Luzit, tre-katër shtëpi më poshtë e ka shtëpinë Rema që doni ju…
-Po për shtëpinë e Gani Luzit si do e gjejmë? -Do pyesni cilindo që do ju dalë përpara. Të gjithë e njohin… të gjithë ia dinë dhe shtëpinë! Qysh herët ajo rrugicë quhej, rrugica e Gani Luzit, si nga tironcit dhe jabanxhinjtë. Ai kishte një emër edhe më të madh aty tek kryqëzimi i spitalit, tek farmacia nr. 10 ku ish ndërmarrja e N. P. A. Z ose më tepër njihej si ndërmarrja e Gani Luzit. Kur erdhi aty një gazetar për të shkruar një artikull për rezultatet e mira të ndërmarrjes pyeti: -Emri i ndërmarrjes Gani Luzi, është emri i ndonjë dëshmori që e ka marrë emrin ndërmarrja juaj? Atëhere punëtori kish qeshur me gazetarin dhe fare qetësisht ishte përgjigjur: -Po ti nuk ke dëgjuar për Gani Luzin? Është drejtori i ndërmarrjes tonë. Nuk është dëshmor, por është ‘Hero i Punës Socialiste’. Gazetari një moment u ndje ngushtë, por më pas buzëqeshi dhe i tha: Ky është një emër i madh që ka pagëzuar ndërmarrjen tuaj… Unë nuk e njoh si portret atë, por si emër po, e kam dëgjuar dhe shpesh. Kam dëgjuar një komshien time që në bisedë e sipër me ne na tha: “Vajza ime punon në ndërmarrjen Gani Luzi, aty tek kryqëzimi i spitalit dhe është shumë mirë, se ka një drejtor që i rri punës në kokë dhe nuk lë punëtor e punëtore pa lekë në fund të muajit. Oh, ai ka një shpirt të madh. Ka mbledhur në ndërmarrje invalidë të punës dhe të luftës. Punojnë aty dhe paguhen mirë. Të gjithë janë të kënaqur… Në atë ndërmarrje mendimi i vet specialistëve novator ka bërë që të shfrytëzohen mbeturinat e mbeturinës. Me ato bëhen varëse rrobash, ora muri dhe tavoline, kapëse rrobash, makinë roje, pasqyra me korniza, arka metalike për furrat e bukës, në atë kohë me shumicë, fasheta arkash, tabaka për qerasje dhe lloj-lloj artikujsh për familjet dhe ndërmarrjet e konsumit të gjerë. Aty punonin dhe shumë sportistë dhe
Ganiu i mbështeste. Vali Myrto punonte tek montimet dhe ish basketbollistë me Tiranën, ekipin kombëtar… Ishin të gjithë punonjësit tironca… Po pas këtij gazetari, intervistat dhe artikujt, portretet etj, ishin të shpeshta. Ishin dhe mbeten portrete fizik, moral, heroik. Emrat e vendosur në stendat e emulacionit atëherë ishin krenari, ashtu siç na duken sot emrat e rrugëve, shkollave, Universiteteve, etj. Drejtori Gani Luzi është aty, mes të gjithëve, i përkushtuar dhe ne e shikojmë gjallë dhe kujtojmë aq shpesh arritjet e tij, mënyrën se si sillej me punëtorët, si i përkrahnte dhe nuk kish asnjë prej tyre të mos falenderonte këtë njeri, të kulturuar, të dashur, të përkushtuar, shembull në organizim, drejtim dhe bashkëpunim. Ishte dhe mbetet më i miri mes të mirëve.
