Analiza/ Fatmir Xhafaj, ish-ministër i Drejtësisë, i Punëve të Brendshme dhe Kryetar i Komisionit të Posaçëm për Hartimin e Reformës në Drejtësi, shkund Kuvendin, qeverinë dhe intitucionet e reja të drejtësisë: Llagami, Çela, Kraja, Hanaj, Metani dhe Balla të dëshmojnë sa të pavarur janë duke dalë përballë publikut.
Nëse sot dalin sondazhe dhe ngrihen akuza se drejtësia e re është kapur, se besimi i qytetarëve te institucionet e drejtësisë është në rënie, harrojeni integrimin në BE. Nëse sot ka presione publike nga politika me zë e figurë ndaj prokurorëve dhe gjyqtarëve të veçantë bile edhe për vendimarrje të caktuara.
Perceptimet jo pozitive të krijuara apo edhe pritshmëri të paarritura ende, janë ndihmuar edhe nga disa problematika në menaxhimin e procesit të zbatimit të reformës, nga një qasje jo fort e shëndetshme nga disa prej drejtuesve të institucioneve të reja të drejtësisë. Këto organe të marrin përgjegjësitë e tyre publike, përballë qytetarëve, Kuvendi, medias e shoqërisë civile.
“Kjo do të thotë që znj.Llagami, z.Balla, z.Cela, z.Kraja, znj.Hajnaj, z.Metani dhe zëvendësit e tyre duhet të dalin përballë publikut dhe të dëshmojnë çfarë po bëjnë, cilat janë rezultatet e institucioneve që drejtojnë, cilat janë reflektimet e përgjegjësitë e tyre për problematikat që vrehen dhe: kryesorja për pritshmëritë e qytetarëve ndaj tyre dhe se janë realisht të pavarur në detyrën e tyre”
Në një fjalim të gjatë, ku nuk kurseu kritikat, Xhafaj tha se pavarësia e gjyqësorit mbetet kyç për anëtarësimin e Shqipërisë në BE, e për këtë kërkoi nga krerët e institucioneve të reja të drejtësisë të japin llogari para shqiptarëve se çfarë po bëjnë e sa të pavarur janë. “Ka ardhur momenti që KLGJ, KLP, PP, SPAK, BKH e ILD duhet të marrin përgjegjësitë e tyre publike, përballë qytetarëve. Kuvendi, media e Shoqëria civile duhet të përfshihen shumë më aktivisht në këtë proces.” -u shpreh Xhafaj, ndërsa theksoi se drejtësia është shpresa kyçe për të bërë shtet. Fjala e plotë: ” Integrimi është përgjegjësi e të gjithëve, e çdo faktori politik e institucional në këtë vend, e mazhorancës para së gjithash. Opozita gjithashtu ka një rol të veçantë ndaj dëshiroj të besoj se edhe kërkesa e tyre për këtë mocion të jetë shprehje e përgjegjësive të tyre për integrimin duke e lënë jashtë saj modelin dhe përfaqësuesit e ç’integrimit të këtij vendi. Sot ka një fakt konkret. Shqipëria ka hapur negociatat. Kemi përpara edhe një Raport Progres me vlerësime pozitive mbi ecurinë e Shqipërisë në këtë proces. Një raport i hartuar nga vetë BE, shtëpia ku ne kërkojmë të hyjmë me dëshirë dhe insistim. Nuk mund të diskutojmë vërtetësinë dhe konkluzionet e tyre pavarësisht se jo rrallë e kemi bërë dhe këtë, herë me ironi e shpoti. Ne duhet të jemi më modest, sipas meje, t’i lexojmë mirë adresimet e rekomandimet e tyre, të reflektojmë dhe zbatojmë. Ndihem veçanërisht mirë kur shoh që ky raport hapës i negociatave ka vlerësime pozitive për ecurinë e reformës në drejtësi dhe zhvillimet aktuale në sistemin e drejtësisë. Po përtej këtij vlerësimi pozitiv, do duhet të lexojmë me shumë kujdes gjetjet, konstatimet, kritikat dhe rekomandimet që jepen. Kjo sepse nuk ka aspak vend për eufori, por përkundrazi se jemi veç në fillimin e rrugës për negocim dhe gjyqësori, pavarësia dhe eficensa e tij është kriteri kyç për anëtarësim në familjen Europiane. Siç u tha edhe këtu nga kolegët parafolës roli i Kuvendit mbetet thelbësor në gjithë procesin e përpjekjeve për anëtarësim dhe veçanërisht për çështjet që lidhen më drejtësinë, pasi është vendi kryesor, ku janë të përfshira mazhoranca dhe opozita, ku mund të debatohet, reflektohet dhe veprohet për zbatimin e reformës në drejtësi, por kryesorja hapësira kryesore kushtetuese e ligjore për inkurajimin, monitorimin dhe koordinimin e mbështetjes ndaj institucioneve të reja të drejtësisë. Në pikëpamjen time ka vend për të reflektuar seriozisht mbi këto përgjegjësi, pasi Kuvendi dhe strukturat e tij nuk janë noteri legjislative dhe nuk mund të shërbejnë si vendi ku bëhen qoka politike e buxhetore apo miratohen ndryshime që plotësojnë ambiciet për më shumë pushtet brenda sistemit të disa drejtuesve të institucioneve të reja të tij ose kërkesave për privilegje shtesë për disa prej tyre apo edhe peng i një procesi formal monitorimi e llogaridhënie të finalizuara me disa rezoluta formale e shpesh të ngjashme nga vitit në vit. Ka nevojë të ndryshojë metodologjia, procesi llogaridhënës dhe të fuqizohen strukturat e angazhuara me këtë proces duke e hapur atë për shoqërinë civile, median, grupet e interesit etj.
Padyshim përgjegjësia kryesore në këtë rrugëtim të përballjes me sfidat e integrimit i mbetet vet institucioneve të reja të drejtësisë. Reforma përmes ndryshimeve kushtetuese dhe kuadrit ligjor të miratuar ka konceptuar një sistem që vetqeveriset nga institucione të zgjedhura prej tij dhe me pavarësi të plotë funksionale e vendimmarrëse nga politika dhe dy pushtetet e tjera si dhe ju ka dhënë atyre instrumenta real për t’i ushtruar përgjegjësitë, por dhe një mbështetje të pazakontë financiare dhe ndërkombëtare si kurrë më parë. Çështja shtrohet se sa ato, organet e qeverisjes së sistemit po e jusitifikojnë këtë përgjegjësi kushtetuese përballë qytetarëve. Perceptimet jo pozitive të krijuara apo edhe pritshmëri të paarritura ende, janë ndihmuar edhe nga disa problematika në menaxhimin e procesit të zbatimit të reformës, nga një qasje jo fort e shëndetshme nga disa prej drejtuesve të institucioneve të reja të drejtësisë. Ka ardhur momenti që KLGJ, KLP, PP, SPAK, BKH e ILD duhet të marrin përgjegjësitë e tyre publike, përballë qytetarëve. Kuvendi, media e Shoqëria civile duhet të përfshihen shumë më aktivisht në këtë proces. Personalisht përgjithësisht kam respekt për punën e këtyre institucioneve dhe të vet drejtuesve të tyre për kontributin e rëndësishëm të dhënë prej tyre në ngritjen, formatimin e funksionimin e institcioneve të reja, një pjesë me funksione e përgjegjësi të reja dhe për këtë gjë duhen përgëzuar, por të jemi realist pritshmëritë shkojnë përtej kësaj. Kjo do të thote që znj.Llagami, z.Balla, z.Çela, z.Kraja, znj.Hajnaj, z.Metani dhe zëvendësit e tyre duhet të dalin përballë publikut dhe të dëshmojnë çfarë po bëjnë, cilat janë rezultatet e institucioneve që drejtojnë, cilat janë reflektimet e përgjegjësitë e tyre për problematikat që vrehen dhe kryesorja për pritshmëritë e qytetarëve ndaj tyre dhe se janë realisht të pavarur në detyrën e tyre. Ka sot 3 kandidatë për drejtuesin e ri të SPAK. Gjë e mirë që ka 3 njerëz, që kërkojnë me inisiativë dhe shpresoj, të pandikuar e të pambështetur në purteka votash, të bëhen drejtues të këtij institucioni të rëndësishëm të drejtësisë së re. Duke besuar fort se ata janë të ndërgjegjshëm për këtë përgjegjësi është detyra e këshillit, e medias e shoqërisë civile, por edhe e Kuvendit të përfshihet në këtë proces për ta monitoruar qysh sot në fazën e premtimeve dhe nesër në ushtrimin e përgjegjësisë. Ndryshe ç’të mbjellim do të korrim. Nëse sot ka presione publike nga politika me zë e figurë ndaj institucioneve të reja të drejtësisë, ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve të veçantë biles edhe për vendimmarrje të caktuara; Nëse sot dalin sondazhe dhe ngrihen akuza se drejtësia e re është kapur, se besimi i qytetarëve te institucionet e drejtësisë është në shifra në rënie; Nëse raport progresi, dokumenti bazë për integrimin e vendit në BE, është bërë publik kush do të reagojë për gjetjet, kritikat e rekomandimet e tij në këtë fushë? Për këto dhe çështje të tilla duhet reaguar. Është në interes të vërtetës publike, në interes të qytetarëve, të cilët duhet të dëgjojnë para së gjithash njerëzit që qeverisin sistemin. Ata nuk janë gjyqtarë e prokurorë, që flasin me vendime, por menaxherë publikë që kanë përgjegjësi e instrument kryesor llogaridhënien e transparencën publike. Qytetarët në këtë tollovi e ligësi pafund a kanë të drejtë të informohen për të vërtetën. Tashmë është koha që institucionet e reja të drejtësisë, drejtuesit e tyre të dëshmojnë përgjegjshmërinë me integritet, llogaridhënie e transparencë publike, besim të qytetarëve përmes rezultateve konkrete. Drejtësia është shpresa kyç për të bërë shtet, për të bërë shtetin e së drejtës, për të mbajtur demokracinë e shëndetshme në shinat kushtetuese dhe në autoritetin e ligjit, për të garantuar balancën kushtetuese midis pushteteve dhe për të pasur një qeverisje të mirë në interes të qytetarëve.
