Servet PËLLUMBI/ Dialog dhe bashkëveprim qytetërimesh…

574
Sigal

Qasjet dhe rekomandimet e teorisë së përplasjes së qytetërimeve të njehsuar me fetë monoteiste, bien ndesh jo vetëm me realitetin e sotëm, por veçanërisht me prirjet e së ardhmes dhe me dëshirat e popujve për t’u afruar me njëri-tjetrin, për t’u ngritur mbi gjithçka që i ndan dhe për të vlerësuar më shumë atë që i bashkon në epokën e globalizmit, kur paqja e qëndrueshme bëhet një vlerë, madje dhe një dhuratë që nuk mund të zëvendësohet me asgjë tjetër. T’i referohemi përsëri Sheikut Faris Al-Tai, në rolin e nderuar të Ambasadorit të paqes: “Xhamitë tona, thotë ai, janë të ndërtuara krah për krah me kishat. Unë si njeri mysliman sunit, kam një vëllazëri të ngushtë me vëllezërit tanë sirianë që mund të jenë katolikë apo ortodoksë. Dashurinë që kemi për njëri-tjetrin nuk mund ta përkthejmë në asnjë lloj gjuhe, sepse ne në anën njerëzore dhe fetare nuk na lejohet që të shqetësojmë personat e tjerë, qoftë me një kërkesë apo me një pyetje.

Nga një zë që vjen prej Botës së lashtë arabe, e cila sol është një nga zonat më lë nxehta të planetit, shtrohet përsëri me shqetësim qytetar problemi madhor i tolerancës në raportet njerëzore dhe fetare, si dhe i luftës kundër përdorimit të misticizmit për të zgjidhur çështjet e sotme. Apeli kërkon që probleme të tilla të denja për dialog qytetërimesh të shihen doemos nga një këndvështrim i ri, nga ai i mundësisë së modernizimit të civilizimit islam. Situata konkrete nuk është aq premtuese. Pranvera arabe që shpalli njëherësh në disa vende arabe se do të sillte një rend të ri dhe një modernizim të islamit, po na jep pamje të kundërta, përkeqësuese. Shumë nga këto vende, dikur koloni apo gjysmë koloni të shteteve europiane në shek. XlX-të, vazhdojnë të mbeten prapa në zhvillimin teknik e teknologjik në krahasim me Perëndimin dhe nuk kanë mundur të tregojnë elasticitet në përgatitjen e forcave të brendshme për zhvillimin e një shoqërie industriale dhe civile. Për më tepër që një pjesë e konsiderueshme e elitës politike dhe intelektuale arabe, vazhdojnë të mendojnë se superioriteti i tyre qëndron së pari, te pozicioni gjeografik, te pasuritë natyrore, sidomos te nafta e gazi që lakmohen nga Perëndimi; së dyti, te nacionalizmi tipik arab, që në mënyrë të gabuar vazhdon të identifikohet me doktrinën fetare islamike, e cila trajtohet si faktor kohezioni kur s’është i tillë dhe si armë specifike në luftën me Perëndimin, por që shpesh identifikohet me terrorizmin. Për pasojë, në botën arabe ideologjia e liberalizmit që si rregull është antifetare dhe e shoqëruar historikisht nga iluminizmi, nuk gjeti terren të favorshëm në këto hapësira, sepse vazhdon të quhen “koncepte dhe praktika të huaja”. Po kështu, as demokracia që synon njohjen dhe zgjidhjen e kontradiktave të veta brenda vetë sistemit, vazhdon të mos përfillet, pasi thuhet se nuk përputhet me “specifikat” që paska “bota islame”, që realisht bazohen në idealizimin e traditave konservatore tribale apo të sherihatit dhe të xhihadit, të sintetizuara në konfliktet e pandërprera midis rrymave të fesë islame, synitëve dhe shiitëve. Gjithsesi, do të ishte i sipërfaqshëm çdo përfundim që do të nisej nga paragjykimi që sheh fenë islame si fajtorin e vetëm për prapambetjen e sotme të botës arabe. Me të drejtë historiani i njohur britaniko-amerikan Bernard Lewis (1916), i specializuar për studime orientale, e kundërshton një tezë të tillë dhe shtron pyetjen: nëse islami është pengesë për lirinë, për shkencën dhe për zhvillimin ekonomik, atëherë si ka mundësi që shoqëria islame në të kaluarën ka qenë pioniere në të tria këto fusha dhe kur myslimanët ishin shumë më afër në kohë nga burimet dhe frymëzimi i besimit të tyre se sa janë tani”? Rënia në varfëri dhe injorancë nuk mund të jetë vetëm për faj të të tjerëve, pra të faktorëve të jashtëm siç interpretohet nga autokratë, sheikë, myftinj dhe ajetollahë nga vendet e botës arabe, qoftë dhe për faktin e diferencave që ekzistojnë dhe “eksperimenteve” që janë bërë në zhvillimin e rajoneve të veçanta. T’i referohemi rastit që Irani arriti të ndërtojë një sistem shtetëror të qëndrueshëm islamik. Veçse ky fakt ka nevojë të interpretohet drejtë. Ai është i lidhur vërtet me rrethana specifike të Iranit dhe me veçoritë e organizimit hierarkik shiit. Nga ana tjetër, hierarkia drejtuese shiite iu kundërvu diktaturës së Shahut, drejtoi revolucionin popullor, pra diti të ecte me kohën dhe arriti të ndërtojë një sistem shtetëror të qëndrueshëm islamik. Rrethanat historike e sollën që elita shiite në Iran të luante pak a shumë atë rol që luan elita në demokracitë liberale, pra rolin e partisë së brendshme të regjimit. Në sajë të këtij faktori, në Iran veprojnë disa veçori të natyrës demokratike në sistemin politik, përfshi dhe elementë të luftës politike konkurruese, veçse pa cenuar pozitën e privilegjuar të klerikëve (Ajatullahëve). Në këtë mënyrë, Irani, krahas Turqisë së Ataturkut është ndër vendet islamike më afër demokracisë perëndimore. Kuptohet, ky vështrim pozitiv del më tepër në pah në raport me monarkitë që sundojnë në mjaft vende të rajonit. Por do të ishte e tepruar nëse do ta quanim demokraci “pa cene në biografi”, përderisa pushteti klerikal nuk i nënshtrohet asnjë norme demokratike dhe nuk lejon konkurrencën e hapur të ideologjive të ndryshme.

Gjithsesi, siç po tregojnë zhvillimet e sotme në botën arabe, problem tepër të vështirë për reformim dhe zhvillim demokratik paraqet islamizmi synit, sepse ndryshe nga shiizmi, autoritetet klerikale synite nuk janë të lidhura sipas një hierarkie të vetme, gjë që e bën të pamundur pjesëmarrjen e tyre kolektive në luftën politike dhe në drejtimin shtetëror. Ata edhe kur përfshihen në luftën politike, përfshihen si liderë individualë që nuk njohin autoritet tjetër mbi vete veç Allahut, që është një. Njëshi dominon në mënyrë absolute mentalitetin e synitëve. Kjo e vështirëson qenien e klerikëve synit në krye të lëvizjeve për krijimin e shtetit islamik, apo dhe për dialogun dhe solidaritetin ndërmjet tyre.

Vërtet në disa vende me shumicë absolute, autoritete individuale islame kanë drejtuar lëvizje e parti të ndryshme politike, por kur kanë ardhur në pushtet nuk kanë arritur të krijojnë shtete të qëndrueshëm islamikë që punojnë, qoftë dhe pjesërisht në përputhje me normat më elementare demokratike. Për rrjedhojë, ose kanë humbur shpejt pushtetin si në Egjipt, me puçe ushtarake, ose duke mos pasur autoritetin e nevojshëm politik e klerikal i kanë çuar vendet e tyre në kaos. Fakte të shumta historike dhe të ditëve të sotme, tregojnë se koha e kalifateve apo e llojeve të shteteve fetare islamike ka perënduar! Po kështu rruga e terrorizmit dhe e kamikazëve në “emër të Allahut”, kurrë nuk mund ta nxjerrë rajonin nga spiralja e urrejtjes dhe e viktimizimit, nga mungesa e lirisë dhe e qytetërimit.

Për vende me mentalitet të tillë të vjetruar e jashtë realiteteve të sotme, mbase rruga më e mirë do të ishte që mosmarrëveshjet “brenda llojit”, të cilat paraqiten si doktrinare të fesë islame por që kanë rrënjë politike e sociale, të zgjidhen përmes dialogut e bashkëveprimit, përmes përvojave të demokracisë, modelet më të mira të së cilës i ka përpunuar Perëndimi. Në këtë rrafsh, rruga e ndjekur nga Ataturku në Turqinë e pas Luftës së Parë Botërore, shfuqizimi i kalifatit (1924), shoqëruar me reforma modernizuese që e shpëtuan Turqinë nga rreziku i vetëshkatërrimit, mund të shërbente si një model ndërmjetës. Ndërtimi i institucioneve demokratike, njohja e rolit të ushtrisë si garante e stabilitetit dhe e zhvillimit të vendit në një rrugë demokratike edhe pse disi të ndrojtur, pakësimi i rolit të islamit në shoqëri etj., patën rëndësi jetike për Turqinë. Pra edhe brenda qytetërimit islam ekzistojnë shanset historike dhe aktuale për të zgjidhur problemet e akumuluara, në mënyrë që dhe vendet e botës arabe të futen në rrugën e lirisë, të modernizimit dhe të demokracisë me specifikat e veta. Për këtë ka nevojë të ngutshme rajoni i Lindjes së Mesme dhe jo për garë të dërgimit të armatimeve dhe as rivalitete strategjish të një bote, tashmë me shumë pole! Ndërkaq, nuk do ta quaja zgjidhje të zgjuar lënien jashtë anëtarësimit në BE të Turqisë, që kërkesën e parë për anëtarësim e ka bërë në vitin 1959, pas 40 vjetëve mori statusin e vendit kandidat (1999) dhe në vitin 2005 u bë hapja e negociatave për anëtarësim. Tani që Erdogan u zgjodh president nga vota e popullit 76 milionësh turk, nga sekretari i Përgjithshëm i CSU-së Andreas Scheuer, kërkohet që të arkivohet anëtarësimi i Turqisë në BE! Veçse, vërtet nuk duket dhe aq e vështirë shmangia e realiteteve, por çështja është se shumëfishohen pasojat që sjell një veprim i tillë, sidomos në politikë!