Rikthehem nga Tirana në sheshin e kurajos, në “Place de la Republikës”, si në ditën për “Charlie Hebdo”. Rikthehem nga qiejt e largët të vendit tim me zemrën e vrarë me lulet e kujtesës. Ora 12.00. Një minutë heshtje. Heshtje, ku kumbojnë zemrat e atyre, që u vranë. Heshtje ku ne, qytetarë të botës, mbledhur këtu, rigjejmë forcën e dashurisë. Mblidhemi të rishohim Francën bujare, që kullon gjak. Dhe ne Francën e mbajmë në krahë, si dhe në buzët tanë ngjyrë rozë. Ne i japim frymë nga fryma jonë. Në heshtjen e madhe, qielli i kaltër peshon plumb, asfalti përrreth rëndon bashkë me përmendoren e Republikës, rëndon nga dhimbja, rëndon statuja e bardhë dhe e ngurtë që, si një nënë e dhimbur, na shtrëngon rreth saj. Dashuri nëne. Është minuta e kujtesës. Është koha, kur kambanat e dhimbjes gjëmojnë dhe qerpikët e mi drithërojnë në një vesë loti. Jemi në luftë, klith dikush… jemi në paqe, them unë. Dhe paqen e dashurinë dimë ta mbajmë në duar dhe ta mbrojmë. Të gjithë mbajnë heshtje. Populli i thjeshtë i Francës, populli i qytetëruar dhe i historisë, madje dhe ai popull i rrugës, që natën flenë në gjymtyrët e ngrohtë të metrosë. Mbajnë heshtje dhe të vdekurit, të vdekurit e mëdhenj të Francës, poetët që i kënduan lirisë dhe Paqes, nga Villon e Rimbaud te Prevert, këta të vdekur në themelet e lirisë, fjalë të shkruara nga Eluard në sytë e mi “Paris liberté”. Pastaj dëgjohet “Marsejeza”, ajo që u dëgjua mbrëmë në Nju Jork, në Berlin, në Londër,Madrid, Romë, si dhe në Tiranë…. “Marsejeza », që dëgjohet në këto çaste në Place de la Republique. «Marsejeza» është vetë zemra e një populli. Është kënga për të qëndruar në këmbë për të rezistuar. «Resister!» shkruante gazeta «Liberation» e po ashtu dhe gazetat e mbarë botës. T’i rezistosh barbarisë së verbër, radikale, fetare, në emër gjoja të shenjtëve, por që s’kanë të bëjnë me ata. Të çmendurit e Zotit! «Les fous d’Allah!»… Janë shfaqur asasinët!
Dhe pas këngës, një thirrje : «A bas la Tiranie!», «Poshtë Tirania!»… Pastaj një tjetër thirrje: L’Amour vaincra!… Dashuria do fitojë! Poshtë, mes atyre qindra mbishkrimeve, dikush ka vendosur librin e Primo Levi, njeriut të kampeve të përqëndrimit, shkrimtarit të madh të rezistencës dhe lirisë. Libri i tij Nëse është një njeri! Primo Levi ishte aty, me ne, në Place de la Reublique. Në kujtim të të vrarëve. Të vrarët janë të barabartë në të gjitha kohërat, dje dhe sot. Të vrarët e Republikës, të vrarët e qytetarisë dhe të lirisë. Më tej, dikush ka lënë një shishe vere, të përmbysur, thua se e ka përmbysur furia e atij shpërthimi në «Bataclan», në mes të këngës. Ajo është aty, dëshmi e një dashurie, miqësie, trupa që s’do ta shijojnë më verën e jetës, vera me ngjyrën e gjakut. Ja dhe një partiturë, një emër, një kënge… letra është aty. Nuk janë këngëtarët që këndojnë në podiumin e «Bataclan», janë viktimat… Ata që janë vrarë në mes të këngës, pa kuptuar se ato krisma nuk ishin fishekzjarre, por plumba vrasëse. Bataclan gjakosej e kështu dhe partiturat… mbi të tashmë nuk ishin më nota, por emra që shtoheshin, binin mbi të dhe njolla gjaku, një partiturë e vdekjes, si në një këngë të poetit të Aushvicit, Paul Celan, ku trupat mbushnin arenën e koncertit, pragun dhe rrugët jashtë saj.
Papritur afrohen nëna me karrocat e tyre, fëmijë që nuk e kuptojnë tmerrin e asaj ç’ka ndodhur. Duart zgjaten dhe shtojnë një pusullë, një trëndafil, nënat përmbajnë lotët.
Orët kalojnë dhe bota mblidhet aty në Place de la Republique, ku tashmë fliten gjuhët e botës dhe ato mijra zemra krijojnë një zemër të madhe për Francën. Aty njerëzit shtojnë emra,vargje, rreshta të thjeshtë: «We don’t afraid!»… «Të çmendur të Zotit – mos i vrisni fëmijët tanë !… «Viva la vida !…». Një vajzë është ulur në gjunjë, para atyre qindra qirinjve të ndezur dhe trëndafilëve të pafund. Qëndron si një lloj statujë e gurtë, si një hyjni e Pikëllimit, me sytë e humbur dhe të shastisur nga barbaria. I prek supin me dëshirën, që ajo të ngrihet. Të qëndrojmë në këmbë, aty, përballë statujës së Republikës, aty ku në këmbët e saj dikush ka vendosur dhe një tablo të vogël me ngjyra, si dhe një emër përbri. Ndoshta ai, që ishte vrarë, kishte qenë piktor… Ngjyra që variojnë nga e kuqja në blu… Ngjyra dhe përshpirtje!
Kthehem në metro. Njerëzit heshtin. Një heshtje që vazhdon, një zemërim i fshehur e ka pushtuar këtë qytet. Fjalë të pathëna. Një gulçimë që nuk dëgjohet. Është populli. Është vajza përballë meje me sytë e saj ka humbur s’dihet ku. Nëna në krah fshin lotin. Ndjejmë uri… kemi nevojë për njëri-tjetrin. Një uri në kohë lufte. Uri dashurie. Etje për të zgjatur krahët dhe përqafuar njeriun, botën. Etje për të qëndruar në këmbë dhe për të ngritur barrikadën kundër barbarisë, barrikadën e dashurisë sonë kundër furisë së urrejtjes së verbër.
Në Varenne, duke kaluar nën tokë, sheh statujën e skulptorit Rodin, Le Penseur, Mendimtari. Është gjithnjë aty. Ç’mendon vallë ky njeri? Padyshim, për ardhmërinë. Ai mendon sesi do të jetë nesër ajo. Dhe ne mendojmë po ashtu : sesi do ta ndërtojmë ardhmërinë e fëmijëve tanë, të botës… Të cilës botë? Atë të totalitarizmit fetar, të fanatizmit dhe të urrejtjes, të gjakut, të barbarize, apo atë të progresit, paqes e dashurisë. Statujat e kryeqytetit heshtin gjithashtu në këtë gjëmë të madhe, ku bashkohen tragjeditë e mëdha të Nju Jorkut, Londrës, Madridit… ato të qyteteve të paqes dhe demokracisë. Nesër… a do të mund ta shohim drejt e në sy të nesërmen, nëse nuk e mbrojmë sot të ardhmen tonë, të gjithë së bashku, në një luftë të vërtetë kundër errësirës, që kërkon të sundojë botën.
Atje në sheshin e Republikës, unë shkrova thjesht: Je suis Paris!… Unë jam Parisi! Pasi kjo është thirrja e çdo qytetari të botës! Ja që ndodh, që njeriu merr papritur emrin e një qyteti. Ai ka të njëjtin puls me të. Dhe kjo ndodh kur qyteti është plagosur për vdekje, apo është vrarë. E kështu, shpirti i botës mblidhet aty, për t’i ngritur viktimat në këmbë!
