”Unë do të isha shumë i interesuar, që duke u bazuar në fakte, të zgjidhë disa situata bazë ekzistenciale të jetës së njeriut -për t’u përballur jo vetëm me frikën që kemi për të ardhmen dhe frikën që ndiejmë ndaj lirisë si një fenomen i ri, por tani duhet të vendosim se si të merremi edhe me frikën që kemi nga e kaluara.” (Vaclav Havel 1991)
Problemet e tranzicionit në Shqipëri nga diktatura komuniste në demokraci vazhdojnë. Jo vetëm në çdo përvjetor të rrëzimit të monumentit të Enver Hoxhës, siç ndodhi edhe javën e kaluar, por pothuaj në çdo debat publik- përfshirë edhe seancat e Parlamentit shqiptar – gjatë këtyre dy dekadave të tranzicionit politik, ka mbizotëruar një atmosferë që të bindë se edhe i vdekur, Enver Hoxha edhe sot e luan rolin e tij shkatërrues në jetën e shqiptarëve. Hija e turbullt e Enver Hoxhës fatkeqësisht vazhdon të pengojë ato që duhet të ishin rrezet e një transformimi dhe të një dekomunistizimi të vërtetë të vendit dhe të shoqërisë, ashtu siç ka ndodhur dekada më parë në shumicën e vendeve të tjera ish-komuniste. Kjo hije e zezë e ka zënë dritën e zhvillimit të një demokracie të vërtetë, të përparimit të një shoqërie që dëshiron integrimet europiane dhe euro-atlantike – aty, ku shqiptarët gjithmonë e kanë pasur vendin. Por fatkeqësisht, duket sikur kjo klasë politike është e paaftë të heqë dorë, njëherë e mirë, nga trashëgimia e një sistemi që ka lënë rrënjë të thella në psikikën e shoqërisë dhe të politikës shqiptare. Nga ky debat, është shumë e vështirë të dallohet se kush është “enveristi” dhe kush është “anti-enveristi”.
Ëndrrat shekullore të 23 viteve më parë për krijimin, e një shoqërie shqiptare të lirë dhe me vlera demokratike, janë kthyer gjatë dy dekadave të fundit në një zhgënjim dhe jo siç pritej, në një demokraci funksionale, për të cilën ka qenë dhe është aspirata e të gjithë shqiptarëve kudo. Në vend të një shkëputjeje përgjithmonë nga ai sistem, edhe kohët e fundit vihet re një nostalgji për ish-diktatorin dhe regjimin e tij që fatkeqësisht vazhdon të frymëzojë dhe të drejtojë jetën politike të vendit. Ishte ky një sistem që dallohej nga mos toleranca dhe që bazohej në zhdukjen e kundërshtarit politik me çdo mjet. 23 vjet pas rënies së atij regjimi, lufta për vlerat e vërteta të demokracisë është zëvendësuar me një luftë të re politike të klasave, për të siguruar interesat personale dhe partiake, kryesisht të një natyre materiale.
Pothuaj në asnjë vend tjetër ish-komunist nuk ndodhë që 20- e ca vjet pas rënies së komunizmit, debatet politike në Parlament dhe në media të mbizotërohen nga akuzat dhe kundër-akuzat se kush ishte më shumë ose më pak mbështetës i atij regjimi dhe idhullit të tij, sikur vendi nuk ka probleme të tjera serioze. Në përgjithësi, ky debat pothuaj ka marrë fund anë e mbanë Europës ish-komuniste, pasi në shumicën e këtyre vendeve, gjatë kësaj periudhe, ishin zgjedhur disidentë dhe kundërshtarë të regjimit komunist për president dhe detyra të larta qeveritare dhe shtetërore. Andaj debate të tilla, sidomos në parlamentin e kombit, nuk i bëjnë nder shqiptarëve dhe duken më tepër si një përbuzje dhe nënçmim i parlamentarizmit demokratik dhe rregullave të tij, se sa një forum i përfaqësuesve të popullit, ku duhen debatuar zgjidhjet e problemeve të vjetra e të reja të vendit, përfshirë edhe dekomunistizimin e politikës.
Andaj duhet më shumë se kujtimi i një përvjetori që të zhduket hija dhe trashëgimia e Enver Hoxhës dhe regjimit të tij të errët. Por, në qoftë se me të vërtetë urrehet aq shumë figura e Enver e Hoxhës, siç u përpoqën të tregonin anti-enverizmin e vet në debatet e Parlamentit shqiptar javën që shkoi pozita dhe opozita, atëherë ky mund të jetë momenti historik që të dy palët, me përpjekje të përbashkëta, të tregojnë seriozitetin dhe gatishmërinë e tyre për tu marrë me këtë çështje dhe të ulen në një tryezë e të miratojnë ligje për de-komunistizimin e vendit, bazuar në ligjet dhe në përvojën e vendeve të tjera ish-komuniste, si dhe në një numër rezolutash të Këshillit të Europës dhe të Parlamentit europian. Ky duhej të ishte debati i vërtetë që duhet të bëhet aty në tempullin e demokracisë, në Parlament duke ulur poshtë gishtin akuzues, për lidhjet me ish -regjimin e Enverit, ndaj njëri-tjetrit dhe të drejtonin akuzat dhe të dënojnë hijen e atij regjimi që ende mbizotëron politikën dhe jetën shoqërore. Ekziston nevoja për një marrëveshje mbi standardet morale dhe cilësi jetese ekonomike dhe shoqërore europiane, në qoftë se klasa politike shqiptare, me të vërtetë, dëshiron t’i bashkohet Europës. Është shenjë e mirë që shoqëria shqiptare ka elementë që megjithëse, të zhgënjyer nga periudha e tranzicionit, ata nuk pushojnë t’i bëjnë thirrje klasës politike, që të dalë nga ky qorrsokak e të shkëputet nga kjo e kaluar. Ndër këta zëra u dalluan thirrjet e përfaqësuesve të Lëvizjes Studentore të vitit 1991. “E duam Shqipërinë si gjithë Europa! Nuk janë realizuar nga bartësit e pushtetit politik në të dy krahët politikë”,- tha për median Ilir Dizdari, Kryetar i Lëvizjes Studentore. Ndërsa Blendi Gonxhe, një tjetër ish-student i asaj Lëvizjeje deklaroi javën e kaluar duke i bërë thirrje shoqërisë shqiptare se: “Duhet t’i themi të gjithë ndal kësaj lufte klasore që vazhdon për 23 vite, ku njëra palë del dhe konteston palën tjetër dhe pas një paqeje 4-mujore jemi përsëri në prag të një lufte dhe përsëri në prag të një mohimi total të gjithçkaje dhe pastaj gjithë shoqëria gjendet përballë këtyre dy krahëve që sa herë përplasen, krijojnë këtë lloj stanjacioni, ku ndodhemi gjithmonë”. Edhe deputetja e Partisë Demokratike, Mesila Doda, gjithashtu, pjesëmarrëse në Lëvizjen Studentore të vitit 1991, e konsideron gjendjen në të cilën ndodhet vendi, si pasojë e mbizotërimit të filozofisë komuniste në jetën politike të Shqipërisë dhe i kërkon, “të gjithë spektrit politik shqiptar që të distancohen nga krimi politik i 45 viteve të shkuara dhe nga mentaliteti i kohës”, që sipas saj, ”është një mentalitet që po na mban të mbërthyer të gjithë krahët e politikës shqiptare”.
Veç këtyre, javën e kaluar u dëgjuan edhe zëra të tjerë, përfshirë edhe grupet dhe zëdhënësit e të përndjekurve të regjimit komunist, të cilët bënë thirrje për dekomunitizimin e shoqërisë shqiptare për hapjen e dosjeve tani të famshme. Por ndërkaq, disa të tjerë bënë thirrje për rivlerësimin pozitiv të veprës dhe jetës së Enver Hoxhës, madje, shkojnë aq larg sa e fusin ish-diktatorin në të njëjtin thes me Nënë Terezën dhe Gjergj Kastriotin Skënderbe, si njërin ndër figurat kombëtare që po fyhen këto kohët e fundit. Është kjo një përpjekje e këtyre revizionistëve të historisë – në mungesë të një shprehjeje më të përshtatshme – që të konfuzojnë brezin e ri, duke fshehur faktet dhe traumat e tiranisë komuniste. Një konfuzion i vërtetë moral! Është e vështirë të merret me mend se cilat, sipas këtyre njerëzve, janë vlerat morale dhe njerëzore që Enver Hoxha ndanë me Nënë Terezën dhe me Gjergj Kastriotin -Skendërbe!
Në qoftë se kjo klasë politike dhe jo vetëm klasa politike, nuk ballafaqohet me të kaluarën komuniste, atëherë sipas shkrimtarit gjerman Jurgen Fuchs, i cili ka folur nga përvoja gjermane, hija e asaj historie do të ndjekë përgjithmonë ata vet dhe vendin e tyre, me pasoja të dëmshme dhe afatgjatë për politikën shqiptare. Ka qenë dhe është detyra e qeverive të këtyre 20 viteve të fundit që të përpilonin një strategji – ashtu siç ka ndodhur në vende të tjera- për t’u ballafaquar me atë histori, në mënyrë të drejtë dhe të balancuar dhe për të vendosur përgjegjësitë — pa hakmarrje – për krimet dhe abuzimet sistemike dhe sistematike kundër të drejtave të njeriut. Ky është një obligim moral për çdo qeveri! Vendosja e drejtësisë, madje, edhe në nivelin simbolik, do të ndihmonte në procesin e pajtimit kombëtar, në ndërtimin dhe në zhvillimin e një shoqërie morale, të një shteti përgjegjës dhe llogari -dhënës dhe njëkohësisht do të shërbente si mjet frenues për abuzime të tilla në të ardhmen.
Përballimi me të kaluarën, përveç zbulimit të fakteve dhe të së vërtetës, nevojitet edhe kujtesa të përhershme siç janë monumentet, muzeumet dhe të përcaktohen me ligj ditë përkujtimi për viktimat e tiranisë komuniste dhe të abuzimeve të të drejtave të njeriut, ashtu siç ka bërë e gjithë Europa.
Viktimat e komunizmit janë vrarë e kanë vdekur, ndërsa shumë prej tyre as varrezat nuk u dihen dhe si të tillë nuk kërkojnë dëmshpërblime as nuk kërcënojnë pozitat politike të asnjë njeriu. Andaj, enveristët e dikurshëm dhe anti-enveristët e sotëm, si hap të parë, në qoftë se janë seriozë për dekomunistizimin e vendit të propozojnë:
Një minutë heshtje, njëherë në vit në Kuvendin shqiptar për viktimat e komunizmit si dhe të caktojnë me ligj një ditë kushtuar viktimave të atij regjimi. Një propozim i tillë, do të ishte -të pakën simbolikisht – një hap përpara në këtë drejtim. Një gjë e tillë, nuk nevojitet as fonde as debate maratone, por vetëm kurajo morale për të bërë atë që është e drejtë. Kjo është rruga që është ndjekur nga shumica e vendeve ish-komuniste të Europës Lindore. Mos kini frikë nga e kaluara!
