Intervistë me Martin Henze ekspert i specializuar për Evropën Lindore e Ballkanin Perëndimor
Përveç faktit se për lirinë ia vlen të luftohet, çfarë mund të mësojë bota nga fati i Ballkanit dhe veçanërisht i Shqipërisë dhe Kosovës?
Bota, Evropa po mëson në Ukrainë se nuk ka luftëra të huaja dhe se e drejta ndërkombëtare, pra e drejta e kombeve për vetëvendosje, është një e drejtë elementare që autokratët janë armiqtë e lirisë. Në kushtet moderne, liria mund të kufizohet shumë shpejt, raketat shkojnë kudo, refugjatët pothuajse kudo, njerëzit manipulohen nga propaganda. Prandaj nuk ka as “larg” dhe as “kjo nuk është puna jonë”. Kjo vlen për vetë shqiptarët, por edhe për Perëndimin. Kjo tani jo vetëm duhet kuptuar, por duhet të ndërmerren veprime nga BE-ja dhe nga shqiptarët dhe kosovarët.
Si duhet rinovuar Shqipëria dhe Kosova?
Ata i pret rinovimi – material dhe psikologjik. Rinovimi material është i dukshëm. Vetëm në 10 vitet e qeverisjes autokratike Rama, pothuajse asnjë infrastrukturë e re nuk është krijuar, prodhimi i energjisë varet nga hidrocentralet, disa prej të cilëve janë në gjendje të rrënuar, ekonomia nuk ka bazë solide, investitorë, përveç xhelit të zi. Investitorë nga Rusia dhe shtete të tjera, vështirë se mund të gjenden, sistemi juridik dhe social duhet të riorganizohet dhe procesi i anëtarësimit në BE duhet të vendoset në një bazë të re. Ka probleme me procesin e anëtarësimit dhe problemet nuk do të zhduken vetëm sepse ne i shpërfillim ato në nivel ndërkombëtar ose në Shqipëri.
A mund të ketë një Ukraine 2.0 në Ballkan?
Sigurisht, Serbisë mund t’i besohet organizimi i një lufte të re agresioni, të ngjashme me atë në Ukrainë, me mbështetjen e Putinit. Ata kanë mjaft armë ruse dhe kanë blerë sisteme moderne kundërajrore nga rusët dhe kinezët. Para se Putini të mendojë të përdorë armë kimike ose bërthamore kundër Ukrainës, ai me siguri do të përpiqet të destabilizojë krahun jugperëndimor të NATO-s në Ballkan. Kjo nismë është e qartë, por varet nga rezultati i luftës agresive në Ukrainë.
Pra, çfarë të bëjmë?
Nga njëra anë, forcat e sigurisë në shtetet e Ballkanit jo-serbe duhet të optimizohen dhe të koordinohen më mirë. Shtetet ballkanike duhet të përgatiten për të penguar një agresor të mundshëm si Serbia, pavarësisht nëse janë anëtarë të NATO-s apo jo. Në këtë drejtim, strukturat dypalëshe duhet të zgjerohen dhe sigurisht që do të kishte kuptim një komandë supreme e koordinuar e forcave të armatosura në këto vende të Ballkanit. Gjithsesi, ajo duhet të përfshihet më shumë në Ballkan, Bullgari. Bullgaria është një anëtare aktive e NATO-s dhe BE-së, një vend ballkanik dhe ndryshe nga Serbia, me orientim pro-perëndimor. Kjo vlen edhe për bashkëpunimin ndërmjet shërbimeve të sigurisë ushtarake. Përveç kësaj, fushatat dezinformuese të serbëve dhe rusëve duhet të luftohen më intensivisht. Ashtu si në SHBA apo BE, stacionet e propagandës ruse duhet të ndalohen dhe mbyllen, dhe kjo vlen edhe për angazhimin në mediat sociale. Mjerisht, do të ishte e nevojshme të shqyrtohej më nga afër se cilët punonjës dhe organizata politike po mbajnë një qëndrim prorus, edhe këtu do të duhej të vepronte në mënyrë analoge me masat në Ukrainë, BE dhe SHBA, dhe kjo vlen edhe për tregtinë. marrëdhëniet. Tregtia me mbështetësit e Rusisë duhet të ndalet.
Pra, a duhet të armatosen shtetet ballkanike?
Po, shtetet ballkanike duhet të bëjnë më shumë për sigurinë e tyre të brendshme dhe të jashtme dhe të gjithë anëtarët duhet të bëhen gjithashtu NATO. Suedia dhe Finlanda janë shembuj të kësaj, dhe Kosova tani duhet të paraqesë kërkesën e saj për anëtarësim në BE dhe NATO. Berlini gjithashtu duhet të heqë dorë nga qëndrimi i tij mohues dhe të lejojë Republikën e Kosovës që të importojë përsëri armë zjarri për njësitë e saj të policisë dhe ushtrisë. Kërkesat janë marrë në Berlin, por siç kam dëgjuar nga Prishtina, nuk ka asnjë përgjigje
Po marrëdhëniet me Serbinë?
Ashtu si Putini, ata kurrë nuk duhet t’i besojnë Vuçiqit, por as nuk kanë frikë prej tyre. Të dy kanë një gjë të përbashkët. Mizori të përmasave të papara nga serbët dhe rusët. Gjenocidet shkatërruese, masakrat dhe krimet e luftës nga serbët. Një total prej mbi 200,000 njerëz vdiqën. Përveç kësaj, kishte disa milionë refugjatë dhe persona të zhvendosur, ngjashëm me atë që po ndodh tani në Ukrainë. Edhe sot e kësaj dite, rajoni i ish-shtetit multietnik strehon potencialin për konflikt, efektet e luftës së agresionit nga serbët. Grupet terroriste serbe kishin idenë e tokës së djegur në vitet ’90, ndaj donin ta dëbonin më në fund kombin shqiptar nga vendbanimet e tyre tradicionale dhe nëse nuk largoheshin vullnetarisht, vriteshin, mizoritë në Srebrenicë, Sarajevë, fshat. Krusha e Madhe, Raçaku, për rusët, Mariupoli, Buça, është vendi i mizorive të tyre. Integriteti territorial i shteteve ballkanike dhe në veçanti i Republikës së Kosovës është i panegociueshëm. Këtë duhet ta kuptojnë edhe disa përfaqësues të SHBA-së dhe BE-së. Nga ana tjetër, minoritetet mbrohen me të drejtën ndërkombëtare, që vlen për pakicat bullgare në Maqedoni dhe minoritetet serbe në Bosnje dhe Kosovë, ato janë të panegociueshme. Nga Serbia duhet të pritet që të pranojë integritetin territorial të shtetit të Kosovës dhe të shteteve të tjera ballkanike, të largohet nga Putini dhe të aplikojë për anëtarësim në NATO. Kjo krijon paqe në Ballkan. Vuçiç duhet të marrë një vendim tani. Siç tha me të drejtë Lavrov, rusët tani po e rrëzojnë perden e hekurt, krerët e shteteve nuk duhet të shtrëngojnë hundët. Pra, zoti Vuçiç, ku doni të qëndroni para perdes apo pas perdes. Rastësisht, kjo pyetje vlen edhe për mikun e Vuçiçit, kryeministrin shqiptar Rama.
Zgjedhjet vendore shqiptare në maj 2023, gjykojmë rezultatet? A ishin zgjedhje demokratike?
Jo, që nga viti 2013 nuk ka pasur zgjedhje demokratike në Shqipëri.
Çfarë do të thotë kjo?
Epo, rezultatet e arritura nga autokrati Rama në Shqipëri nuk i ka arritur as partia e Putinit në Rusi, ose një shembull tjetër, as diktatura komuniste në ish-RDGJ nuk do të kishte guxuar të manipulonte rezultatet e zgjedhjeve në këtë mënyrë. Si rezultat, vetëm disa fshatra të vegjël iu lejuan opozitës. Edhe në bastionet e opozitës, organizata autokratike, organizata pasardhëse e Partisë Komuniste Shqiptare, ka fituar. Në bastionet e opozitës askush nuk e di se kush ka votuar për organizatën Rama. Zgjedhjet në Shqipëri u manipuluan, si të gjitha zgjedhjet në Shqipëri që nga viti 2013. Kush përfiton? Autokracia e Ramës.
Si vini në këtë këndvështrim, shumë OJF ndërkombëtare, por edhe ambasadorë ndërkombëtarë në Shqipëri e kanë uruar qeverinë për fitoren e zgjedhjeve. Pse po flisni kaq pa respekt për Shqipërinë?
Pra, për një gjë, unë jam një mik i madh i kombit shqiptar. Une flas vetem pa respekt per strukturat kriminale në Shqiperi, Rama është një palë e paketes nderkombetare dhe Republika e Shqiperise per fat te keq eshte mutuar ne nje shtet NARCO nen qeverine ilegjitime te Rames, disa thonë edhe MAFIA apo shtet banane. Nga ana tjetër, le të flasim me fakte. Në Shqipëri, shteti i së drejtës nuk ka funksionuar që nga viti 2018, gjykatat e larta janë ende thelbësisht jofunksionale, gjyqtarët ose prokurorët publikë duhet të kenë frikë se do të vizitohen nga autoriteti kundër korrupsionit dhe/ose zyra e taksave nëse devijojnë nga qeveria. Ose si punonjës duhet t’i dokumentoj menaxherit që kam zgjedhur “partinë e duhur”. Si bëhet kjo? Më duhet të bëj një foto të procesit tim të votimit dhe t’ia kaloj atij për dokumentacion. Ne jemi gjithashtu shumë të njohur me mekanizma të tillë për të shtypur opozitën në Rusi. Dosjet gjyqësore drejtohen në një kompani private, drejtuese e së cilës është ish-bashkëshortja e Ramës, tashmë bashkëshortja e ministrit të Brendshëm. Një administrim de facto i dosjeve gjyqësore në tryezën e kuzhinës së autokracisë. Liria e shtypit është e kufizuar prej vitesh. Një ligj zgjedhor demokratik që i përgjigjet standardit europian nuk ekziston në Shqipëri.
A ka grupe të tjera që përfitojnë nga kjo?
Me siguri. Kapot e autokracisë, pra pak sipërmarrës, disa prej të cilëve edhe opozitarë, që nuk mendojnë për popullin dhe kombin, janë egoistë me strukturë personaliteti, që në fund mund të maten vetëm me të tyren. Përparësitë. Ju e dinit që zgjedhjet në Shqipëri në 2023 nuk do të fitoheshin në këto kushte. Por si “miq të mëdhenj të opozitës” duhej të tregonin disi ngjyrat e tyre. Kështu që gjatë fushatës elektorale ka pasur pak lojë dhe ndihmë, ka pasur shumë biseda, ata gjithmonë duan ta bëjnë këtë me një filxhan kafe dhe kaq, pasi të gjithë e zgjidhën punët e tyre mes tyre. Nuk i intereson fare e ardhmja e kombit. Përkundrazi, çdo zhvillim demokratik, i orientuar drejt së ardhmes në Shqipëri, i çon organizatat Rama dhe kapot e tyre drejt vetëvrasjes së tyre, por ato nuk e duan këtë. Më pas janë politikanët e flamurit të rremë, oportunistët dhe politikanët e orientuar drejt biznesit, si populli: Basha, Aliebaj, Tabaku.
Po populli shqiptar?
Sigurisht, një tragjedi njerëzore dhe kombëtare. Shumë familje janë copëtuar vitet e fundit dhe kanë derdhur shumë lot. Shumica e kombit shqiptar dhe shumë sipërmarrës shqiptarë janë të varur nga këto struktura të pakëndshme, që luftojnë në Shqipëri për mbijetesën e familjeve të tyre. Shumë gra dhe burra, kur janë të rinj, shfrytëzohen nga strukturat ekzistuese, financiarisht dhe fatkeqësisht shpesh, sidomos të rejat, edhe seksualisht. Nëse këta shqiptarë kanë mundësi, ikin jashtë, që nga viti 2013 qindra mijëra shqiptarë kanë ikur jashtë, dhjetëra mijëra të përndjekur politikë në Shqipëri kanë gjetur azil në Evropë, shumica e shqiptarëve jetojnë jashtë, rreth 80% e shqiptarëve në Shqipëri ulen në valixhet e tyre.
Po bashkësia ndërkombëtare, çfarë po bën?
E shihni, ka një strukturë sjelljeje shumë të diferencuar. Disa nga aktorët perëndimorë dhe lindorë në Shqipëri i janë nënshtruar sharmit ofensivës së autokracisë dhe kapove të tyre, janë korruptuar, qoftë nëpërmjet pagesave të parave, shtëpive, udhëtimeve për pushime, mbështetjes për familjet e tyre nëpërmjet kujdesit shtesë mjekësor dhe studimeve jashtë vendit dhe ofrimit të grave të tjera, fëmijëve, burrave ose drogës. Kjo shpjegon edhe të ashtuquajturat raporte pozitive të progresit të BE-së. Një vëzhgues neutral që vëzhgon situatën në Shqipëri nuk e kupton pse BE flet për progres, në cilin drejtim ka progres në Shqipëri? Me rritjen e korrupsionit, pastrimit të parave, tregtisë së kokainës, pakësimit të lirisë së shtypit, kontrabandës me njerëz apo zhvillimit antidemokratik? Do t’i jap një shembull, për shembull ka një përfaqësues të një OJQ-je gjermane në Shqipëri, ne e quajmë Zoti. U. U-ja erdhi në Shqipëri disa vite më parë në një pozicion në një OJQ gjermane që nuk do të kishte hyrë kurrë në tregun gjerman të punës si person dhe gjithashtu për shkak të personalitetit të tij. Ai gjithashtu kishte në krah relativisht shpejt një grua tërheqëse shqiptare. Gra të tilla nuk do të kishin njëra-tjetrën kurrë të interesuar për këtë person U. në Gjermani. Fillimisht kumtoi situatën, sot shkruan raporte për Shqipërinë në Berlin dhe flet me dashuri për Edin, dmth. autokratin Rama. Ai gjithashtu raporton për zgjedhjet dhe ligjin zgjedhor, i cili është thelbësisht demokratik. Ai mbështet nismën e Serbisë për të zgjeruar rrjetin strategjik hekurudhor në kuadrin e projektit të Ramës dhe Vuçiçit për Ballkanin e Hapur. Ajo që është interesante është ajo që ai lë jashtë raporteve: përvijimi objektiv i situatës ekonomike, sociale dhe juridike në Shqipëri, grindjet brenda opozitës, skandalet korruptive. Cili është rezultati i raporteve të tilla eufemiste dhe pjesërisht që shtrembërojnë realitetin? Disa nga klasat politike në Berlin dhe Bruksel supozojnë, duke marrë parasysh raportet e tilla të vendeve, se ka një zhvillim shumë të mirë në drejtim të shoqërisë civile evropiane. Prandaj, klientët në Shqipëri kanë mjete relativisht efektive në dispozicion për të manipuluar opinionet në Berlin dhe Bruksel. Një pjesë tjetër e aktorëve perëndimorë raportojnë shumë qartë dhe objektivisht për situatën. Çfarë ndodh me ta? Këta persona identifikohen shpejt dhe bëhen relativisht shpejt përpjekje propagandistike për t’iu kundërvënë këtyre personave me urrejtje dhe lajme të rreme duke përdorur kanale komunikimi joformale, por edhe në rrjetet sociale. E drejta për të ekzistuar e personave kundërshtarë rrallë vihet në pikëpyetje, por legjitimiteti i pozicionit të tyre profesional, përvoja dhe niveli i njohurive të tyre, shtrirja e ndikimit të tyre në kryeqytetet perëndimore dhe vendndodhja e tyre legjitime vihen në dyshim masivisht. Pikëpamja objektive, suksesi i të tjerëve nuk duhet të njihet si i justifikuar dhe i bazuar, që është thelbi qendror i fushatës propagandistike. Mungesa e supozuar e njohurive, dokumentet e manipuluara, fotot, filmat, anëtarësimet në parti dhe organizata përdoren rregullisht për të delegjitimuar këta njerëz në Shqipëri dhe në vendet e tyre të origjinës, duke lënë të kuptohet se ata duhet të hiqen nga pozicionet e tyre në Perëndim. Pra, aktivitete dezinformuese kanë për qëllim eliminimin apo neutralizimin e kritikëve dhe vëzhguesve objektivë apo miqve të opozitës properëndimore. Jo të gjithë aktorët perëndimorë duan të ekspozohen ndaj këtij konfrontimi të ndyrë në planin afatgjatë. Modele të tilla sjelljeje nuk janë për t’u habitur nëse synimi nuk është një etikë demokratike dhe orientim në të ardhmen, pra anëtarësimi në BE, por të vazhdohet me mjedisin kriminal në Shqipëri, me qeverinë Narko Rama, siç klasifikohet nga një nga revistat më të mëdha në Evropë. Problemi me shtetet narko si Shqipëria është se transferohen shumë para të zeza. Kjo ndërkohë ka marrë përmasa të tilla që një pjesë e rritjes ekonomike, e ngjashme me atë në disa pjesë të Meksikës apo Kolumbisë, bazohet në të dhe më pas përzihet me fondet e ndihmës ndërkombëtare, pra pastrohet.
Kë tjetër ndihmon kjo strategji e dezinformimit?
Epo, një pjesë tjetër e elitës politike në BE dhe SHBA janë të pafuqishme dhe pasive, gjë që nuk ka domosdoshmërisht lidhje me Shqipërinë dhe mbështetjen e këtyre strukturave kriminale. Aktualisht ka shumë konflikte në botë, në Afrikë, Azi, Ukrainë dhe sfida e ndryshimit të klimës dhe dixhitalizimit. Në këtë drejtim, një raport progresi i ndihmon këta zyrtarë herë pas here që të qetësojnë ndërgjegjen e tyre dhe të jenë në gjendje t’i tregojnë publikut se kanë arritur diçka politikisht. Në fund të fundit një karnaval – ngjarje për ndërgjegjen tuaj të keqe. Fatkeqësisht, kjo është situata reale në vitin 2023, në kryeqytetet perëndimore.
Keni ende shpresa të mira se Shqipëria do të gjejë një të ardhme në shoqërinë civile perëndimore, në BE?
Sigurisht, shpresa vdes e fundit. Shqiptarët, sidomos ata jashtë, janë të sfiduar. Të rinjtë shqiptarë duhet të mendojnë më shumë për vendin e tyre sesa për xhepin e tyre dhe nuk duhet të fokusohen më shumë në rrjetet sociale, por të trajtojnë problemet në realitet. Çfarë janë paratë gjithsesi, janë thjesht letër të zakonshme me të cilën nuk mund të blesh një të ardhme tani. Më së voni, kur njerëzit janë të shtrirë në një shtrat të sëmurë ose duke qëndruar në varrin e një miku të mirë, kuptimi ndoshta do të rritet për shumë njerëz, ndonjëherë për fat të keq është tepër vonë. Ndaj shqiptarë shfrytëzojeni ditën.
Po si është tek ju?
Ah, shiko. Unë kam një familje të madhe, miq të mirë në Evropë, SHBA dhe gjithashtu në Gadishullin Ballkanik, jam i impresionuar nga thesaret kulturore të kombit shqiptar dhe kultura dhe peizazhi i tij. Unë jam një demokrat konservator republikan dhe i pavarur. Një mik i mirë i familjes sime më mbështeti dikur shumë vite më parë në fillim të studimeve universitare dhe stërvitjes sime ushtarake, kur isha 20 vjeç nuk e dija se çfarë doja të bëja me jetën time.
Ai më pyeti gjëegjëzën e mëposhtme: Dy beduinë jetojnë në një tendë në një udhëkryq në shkretëtirën arabe. Njeriu gjithmonë thotë të vërtetën. Tjetri gënjen gjithmonë. Një rrugë përfundon në shkretëtirë dhe do të thotë vdekje nga etja. Rruga tjetër të çon në Mekë. Ju qëndroni në udhëkryq dhe mund t’i bëni personit të parë që shikon nga çadra saktësisht një pyetje. Atëherë ju duhet të vazhdoni. Cila pyetje sjell siguri absolute për rrugën për në Mekë? Në atë kohë nuk isha në gjendje ta zgjidhja enigmën. Unë mendoj se isha ende shumë i papërvojë, por, edhe atëherë pata guximin t’i them se nuk e dija përgjigjen dhe ai ishte shumë i respektueshëm për mua. Kështu ai u sqarua: Meqenëse endacaku nuk e di se kush shikon i pari nga çadra, ai pyet: “Në cilën rrugë do të më udhë hiqte fqinji juaj i tendës për në Mekë?” Përgjigja është gjithmonë e gabuar, sepse gënjeshtari e di se fqinji i tij do të tregonte rrugën e duhur dhe rrjedhimisht thotë të kundërtën, ndërsa e dashura e së vërtetës e di se fqinji i saj do të tregonte rrugën e gabuar dhe e thotë këtë saktë. Të merresh vetëm me njeriun e sinqertë nuk e çon përpara endacakun. E vetmja mënyrë për të arritur qëllimin e tij është të përfshijë të dy, përveç të dashurës së të vërtetës, por edhe gënjeshtarit famëkeq. Jo maturia morale, por e planifikuar të çon më tej. Ky realizim më ka shoqëruar dhe më ka ndihmuar shumë në jetën time, veçanërisht në Gadishullin Ballkanik dhe mendoj se edhe ky realizim i gjëegjëzës mund të jetë pjesë e zgjidhjes së problemeve në Shqipëri.
Një fjalë e fundit?
Mendoj se opozita properëndimore në Shqipëri dhe në republikën e Kosovës ka të gjitha mundësitë për të sjellë ndryshime. Nëse duan, këto shtete ballkanike mund të bëhen shumë shpejt anëtarë të BE-së dhe do të sigurojnë të ardhmen për popullsinë e tyre në vendin e tyre. Kam përshtypjen nga shumë biseda me shqiptarë në Republikën e Kosovës dhe Shqipërisë, por edhe jashtë vendit se pyetja gjithnjë e më shumë nuk është se kush ka të drejtë, por fokusi është se cilat janë mundësitë tona të përbashkëta, si të arrijmë atje dhe çfarë të bëjmë. Ne duhet ta bëjmë tani. Kombi duhet të bëjë diçka tani, varet tërësisht nga ju. Së fundi, një rekomandim. Shqiptarët duhet të fokusohen tek vendi dhe vetja e tyre dhe të organizojnë politika në mënyrë që familjet dhe natyra të mbrohen dhe të gjithë të kenë një të ardhme që i bën njerëzit të lumtur. Por kjo do të thotë gjithashtu se shqiptarët duhet t’i kushtojnë më shumë rëndësi sovranitetit të tyre, kërkohet patriotizëm. Shkurt, shqiptarët nuk duhet të lënë që t’i pushtojë frika. Bëhet fjalë për lirinë e tyre dhe shqiptarët ia dolën në 1991 dhe 1999, pavarësisht frikës, por me guxim për t’i rezistuar këtyre represioneve, do të mund ta bëjnë edhe në vitin 2023. Ju nuk jeni vetëm.
Zoti Henze, faleminderit shumë për intervistën.
